Η συνεχιζόμενη πτώση στις τιμές του πετρελαίου επηρεάζει τα δημόσια οικονομικά στις περισσότερες χώρες του πλανήτη αλλά και τις γεωπολιτικές ισορροπίες. Από τα μέσα Ιουνίου η τιμή του πετρελαίου Brent έχει μειωθεί κατά 25% (από το υψηλό των 115 δολαρίων το βαρέλι σε περίπου 80 δολάρια τον τρέχοντα μήνα) και οι προβλέψεις των ειδικών είναι ότι οι τιμές θα παραμείνουν στα σημερινά επίπεδα τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 2015. Ποιοι είναι οι παράγοντες που έχουν συμβάλλει στην πτώση της τιμής του πετρελαίου;
1. Η παγκόσμια παραγωγή έχει εκτοξευθεί τους τελευταίους μήνες. Οι ΗΠΑ έχουν αυξήσει την παραγωγή τους στα εννέα εκατομμύρια βαρέλια (αυξημένη κατά τρία εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα σε σύγκριση με το 2011). Η παραγωγή της Λιβύης αυξήθηκε από 200.000 σε 900.000 βαρέλια την ημέρα. Η Σαουδική Αραβία, η Νιγηρία και το Ιράκ έχουν επίσης αυξήσει την παραγωγή τους τους τελευταίους μήνες και συνολικά η παραγωγή των κρατών-μελών του ΟΠΕΚ βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της τελευταίας διετίας.
2. Η ζήτηση για πετρέλαιο παρουσιάζει σημαντική κάμψη που οφείλεται στη χρήση εναλλακτικών μέσων κάλυψης των ενεργειακών αναγκών (υβριδικά οχήματα, φυσικό αέριο, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας), στη στασιμότητα των οικονομιών της Ε.Ε. και της Ιαπωνίας και στην επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης των αναπτυσσόμενων οικονομιών και ιδιαίτερα της Κίνας και της Ινδίας.
Παρά τα παραπάνω στοιχεία (στα οποία θα πρέπει να προστεθεί και η ενίσχυση του δολαρίου) που «εξηγούν» την πτώση της τιμής του πετρελαίου, τα ερωτηματικά παραμένουν: Οι συγκρούσεις στην Ουκρανία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική και ο επερχόμενος χειμώνας, που προβλέπεται να είναι ο πιο βαρύς της τελευταίας δεκαετίας, θα είχαν, τα προηγούμενα χρόνια, εκτινάξει τις τιμές. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής που πραγματοποιούν το 1/3 των παγκόσμιων εξαγωγών πετρελαίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου, σπαράσσονται, ταυτόχρονα, από συγκρούσεις λόγω της δράσης των ακραίων ισλαμιστών.
Ένα επιπλέον στοιχείο που θα πρέπει να συνεκτιμηθεί είναι ότι στις σημερινές τιμές μόνο δύο πετρελαιοπαραγωγές χώρες καλύπτουν τις δημόσιες δαπάνες τους (Κατάρ και Κουβέιτ) όταν για τη Σαουδική Αραβία η αντίστοιχη τιμή ανέρχεται στα 92 δολάρια, για τη Βενεζουέλα στα 117 δολάρια και για το Ιράν στα 136 δολάρια.
Ίσως η εικόνα γίνει λίγο πιο ξεκάθαρη αν εξετασθούν οι συνέπειες για ορισμένες από τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες που βρίσκονται σε «σύγκρουση» με τη Δύση και τους συμμάχους της στην περιοχή:
1. Η πτώση της τιμής του πετρελαίου έχει ισχυρές αρνητικές συνέπειες για τη Ρωσία. Τα έσοδα από τον ενεργειακό τομέα καλύπτουν το 50% των δαπανών του προϋπολογισμού και αντιστοιχούν στο 25% του ρωσικού ΑΕΠ. Τα έσοδα από το πετρέλαιο αντιστοιχούν στο 80% των συνολικών εσόδων του ενεργειακού τομέα, οπότε η τιμή του πετρελαίου είναι σημαντικός παράγοντας για τη δημοσιονομική σταθερότητα της ρωσικής οικονομίας. Ανάλογα προβλήματα με τη ρωσική οικονομία αντιμετωπίζει και η οικονομία του Καζακστάν, που συμμετέχει στην Ευρασιατική Ένωση. Τα έσοδα από το πετρέλαιο αντιστοιχούν στο 60% του κρατικού προϋπολογισμού και στο 33% του ΑΕΠ.
2. Ακόμη μεγαλύτερα είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Βενεζουέλα. Η δημοσιονομική κατάσταση είναι ήδη άσχημη και οι χαμηλότερες τιμές του πετρελαίου θα μειώσουν τα έσοδα, άρα και τη δυνατότητα της κυβέρνησης Μαδούρο να ανταποκριθεί στην εξυπηρέτηση των δανείων της με αποτέλεσμα να κινδυνεύει με «αθέτηση πληρωμών».
3. Όσον αφορά το Ιράν, η κρίσιμη ημερομηνία είναι η 24η Νοεμβρίου, οπότε θα ξαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Μια χαλάρωση των κυρώσεων κατά του Ιράν θα επιτρέψει στη χώρα να επανέλθει στην ενεργειακή αγορά με απρόβλεπτες συνέπειες για την τιμή του πετρελαίου.
Το ενδιαφέρον παραγωγών και καταναλωτών στρέφεται πλέον στην τακτική εξαμηνιαία σύνοδο των κρατών-μελών του ΟΠΕΚ που θα συνέλθει στις 27 Νοεμβρίου. Οι αποφάσεις που θα ληφθούν θα έχουν, όπως πάντα, γεωπολιτικές αιτίες και συνέπειες…
Ερανιστής: Γιώργος Τοζίδης
