Γράφω «κατόπιν εορτής», ελπίζοντας ωστόσο πως θα δούμε αυτή την έκθεση και εκτός Αθηνών. Αναφέρομαι στην έκθεση Visitations (Επισκέψεις) του Γιάννη Χατζηασλάνη που παρουσίασε ο Δήμος Αθηναίων στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» από τις 23 Μαρτίου έως τις 30 Απριλίου και περιελάμβανε μία συλλογή φωτογραφιών από μουσεία της Αττικής, ένα σύνολο εικόνων από χώρους, δωμάτια, βιτρίνες, εκθέματα και αντικείμενα.
Η έκθεση ήταν μία συμπαραγωγή του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) με το Εργαστήριο Φιλοσοφίας και Φωτογραφίας.
Την επιμέλειά της είχαν ο ιστορικός της τέχνης και επιμελητής εκθέσεων και δράσεων του ΟΠΑΝΔΑ Χριστόφορος Μαρίνος και ο Βαγγέλης Ιωακειμίδης.
Όπως αναφέρεται στον οδηγό της έκθεσης, «οι συγκεκριμένες φωτογραφίες δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια επισκέψεων σε περισσότερα από 50 μουσεία τα τελευταία πέντε χρόνια, με μια μικρή αναλογική κάμερα. Το έργο προέκυψε μέσα από την εξερεύνηση μουσειακών αφηγήσεων, την περιέργεια γύρω από τα εκθέματα και από τις συναντήσεις με το απρόσμενο. Το έργο του Χατζηασλάνη δεν αποσκοπεί να λειτουργήσει ως ευρετήριο των μουσείων της Αττικής. Ωστόσο, μέσω της διαδικασίας της συσσώρευσης, έχει εξελιχθεί το ίδιο σε ένα μικρό μουσείο· σε μια συλλογή των συλλογών…
…Από τη μια παρουσιάστηκε το σύνολο του έργου, με τη μορφή ενός μεγάλου μωσαϊκού φωτογραφιών, ως συλλογή-αρχείο, και από την άλλη 27 ανακατασκευασμένες εκδοχές και θραύσματα που διαμορφώθηκαν ως μικρότερες ομάδες την περίοδο της πανδημίας. Αυτή η συλλογή, αν και αποτελεί το αποτέλεσμα μιας επιλεκτικής διαδικασίας, παραμένει ένα ανοιχτό αρχείο. Διατηρώντας στο σύνολό της ταυτόχρονα την παρουσία της τάξης και του χάους, προκαλεί την αναδιαμόρφωσή της στα μάτια του θεατή.
Το έργο του Χατζηασλάνη διερευνά ζητήματα κατηγοριοποίησης, ταξινόμησης και αναπαράστασης μέσω της αναθεώρησης και της ανταπόκρισης, και αποτελεί μια πρόταση που παραμένει ανοιχτή σε άλλες ανακατασκευές. Ένα ανοιχτό πεδίο δυνατοτήτων. Συγκατοικώντας σε ένα κοινό και αόριστο χωροχρονικό πλαίσιο, οι φωτογραφημένοι μουσειακοί χώροι και τα εκθέματα συνομιλούν και συσχετίζονται μέσα σε τρόπους διαφορετικούς και απρόσμενους. Το πραγματικό και το φανταστικό συγχωνεύονται δημιουργώντας νέες αφηγήσεις, μνήμες, στοιχειώματα και υπερκόσμιες εμφανίσεις, διευθετήσεις και πολλαπλότητες».
Παράλληλα με την ειδική μουσειογραφική εγκατάσταση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά η διατομεακή έρευνα Curiositas-Visitations (2021).
Περιδιαβαίνοντας την έκθεση σε μια έρημη Αθήνα όπου παρέμεινα λόγω κόβιντ, εντυπωσιάστηκα από τους πολύ ενδιαφέροντες συνειρμούς και το ταίριασμα εικόνων από πολύ διαφορετικά μεταξύ τους μουσεία. Ήταν πράγματι ένας διάλογος μεταξύ των χώρων, των αντικειμένων, αλλά και του ίδιου του επισκέπτη της έκθεσης. Ένα παράδειγμα: Με τον τίτλο «The hold», βλέπουμε να συνταιριάζονται μια εικόνα της Έλλης των παλιών αναγνωστικών που κρατά ένα μήλο, το χέρι ενός αρχαίου αγάλματος που κρατά επίσης κάτι σφιχτά στο χέρι και τα γέρικα χέρια που κρατάνε διπλωμένη την εφημερίδα Εστία.
Πολλές είναι οι παράξενες αυτές συναντήσεις εικόνων και μουσείων και το ερώτημα που έθετε το κείμενο του Χριστόφορου Μαρίνου στην είσοδο της έκθεσης ήταν «Γιατί άραγε επισκεπτόμαστε ένα μουσείο;» νομίζω πως απαντήθηκε από τις εικόνες που είδα ως θεατής περιδιαβαίνοντάς την.
Κρατάω –ως σημείωση– το κείμενο του Adorno που παραθέτει και ο επιμελητής:
«Δεν γνωρίζουμε γιατί (επισκεπτόμαστε ένα μουσείο): σε αναζήτηση πολιτισμού ή απόλαυσης, προς εκπλήρωση μιας υποχρέωσης, ακολουθώντας μια σύμβαση. Εδώ αγγαρεία και βαρβαρότητα συναντιούνται. Ούτε ηδονιστικός ούτε ορθολογικός πολιτισμός θα μπορούσαν να φέρουν υπό μια κοινή στέγη τόσες αντιφάσεις. Ενθάδε κείται κάθε νεκρό όραμα.»
Κι όμως. Δεν είδα νεκρά οράματα στην αναπάντεχη επίσκεψή μου στην έκθεση κι ας είναι κατά κάποιον τρόπο κάθε μουσείο «φορέας ενός συμβολισμού του θανάτου».
Θα έλεγα πως –όπως ήταν τοποθετημένα τα εκθέματα– μάλλον από τον θάνατο ερχόμαστε πίσω στη ζωή σε έναν αέναο κύκλο. Από τα σοκαριστικά εκθέματα του Εγκληματολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με μια σφαίρα στο κρανίο ως τα χρόνια της αθωότητας των αναγνωστικών, υπάρχει αυτό που ζει στο σήμερα.
Συμπτωματικά, κατά την επίσκεψη στην έκθεση είχα μαζί μου τον «Ανύπαρκτο ιππότη» του Ίταλο Καλβίνο. Παίρνοντας μετά τον Ηλεκτρικό, έπεσα πάνω σε αυτό το απόσπασμα, που αναφέρεται στους νεκρούς του πεδίου της μάχης:
«…Μεγάλωσες νύχια και μαλλιά, αλλά τώρα με τα υγρά που θα τρέξουν από μέσα σου, θα γίνει πιο ψηλό το χορτάρι στον ήλιο. Θα γίνεις χορτάρι, μετά γάλα στις αγελάδες που θα φάνε το χορτάρι κι αίμα στο παιδί που θα πιει το γάλα…»
Κάπως έτσι, τα μουσεία από φορείς συμβολισμού του θανάτου γίνονται τόποι από όπου ξεκινά μια νέα ζωή…
