Τρεις παράλληλες και αλληλένδετες ιστορίες, που διαδραματίζονται κατά τη διάρκεια ενός εφιαλτικού 24ωρου, συνθέτουν τον σεναριακό ιστό της δραματικής ισπανικής ταινίας «Στα Άκρα», του αναγνωρισμένου Ισπανού ηθοποιού αργεντίνικης καταγωγής Χουάν Ντιέγκο Μπότο, στην πρώτη του σκηνοθετική προσπάθεια.
Φόρος τιμής στο σπουδαίο αγωνιστικό κίνημα εναντίον των εξώσεων στην Ισπανία «Πλατφόρμα Θυμάτων της Υποθήκης» (Plataforma de Afectados por la Hipoteca), που εδώ και πάνω από μια δεκαπενταετία δίνει αγώνες να περισώσει τα σπίτια ανθρώπων που πετάγονται στο δρόμο, η ταινία παρουσιάζει σαφείς συγγένειες με το ανθρωποκεντρικό κοινωνικό σινεμά του Κεν Λόουτς. Στο γεμάτο από χαρακτήρες και δραματικές κορυφώσεις σενάριο, που συνέγραψαν ο σκηνοθέτης και η σύντροφός του Όλγκα Ροντρίγκεζ, ακτιβίστρια Ισπανίδα δημοσιογράφος, ανατέμνονται με όρους θρίλερ οι απέλπιδες προσπάθειες τριών ανθρώπων να αναχαιτίσουν μια προδιαγεγραμμένη μοίρα, αλλά και του πλήθους ολόγυρά τους, που συμπάσχει και συμπαραστέκεται.
Όλα ξεκίνησαν μόλις ο Ράφα (Λουίς Τοσάρ), ακτιβιστής δικηγόρος, συνοδευόμενος από τον Ραούλ, τον έφηβο γιο της γυναίκας του, βρέθηκε τυχαία μάρτυρας στην προσαγωγή της ανήλικης κόρης μιας μετανάστριας αραβικής καταγωγής, της Μπαντία, η οποία δουλεύει σε δυο-τρεις δουλειές, αλλά έχοντας πρόβλημα με την κοινωνική πρόνοια κινδυνεύει να χάσει την κηδεμονία της κόρης της. Ο Ράφα επιχειρώντας απεγνωσμένα να βρει την μητέρα και παράλληλα να ενημερώσει τις μεταναστευτικές υπηρεσίες, μπλέκει σε ένα χρονοβόρο γραφειοκρατικό κυκεώνα, αφήνοντας μοιραία πίσω τις δικές του οικογενειακές υποχρεώσεις.
Παράλληλα, παρακολουθούμε τις προσπάθειες της Αθουθένια (Πενέλοπε Κρουζ) να καθυστερήσει την προγραμματισμένη για το επόμενο πρωί έξωση από το σπίτι της, τρέχοντας από το σουπερμάρκετ όπου δουλεύει ως ταμίας στις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας έξω από την Τράπεζα που της παίρνει το σπίτι, στη συνέχεια στο σχολείο για να πάρει τον γιο της και από εκεί στο γραφείο δανειστών για διακανονισμό του χρέους. Τέλος, καταλήγει στο κοινωνικό παντοπωλείο, όπου αναζητά τη συμπαράσταση των γειτόνων. Δίχως βοήθεια από τον σύζυγό της Μανοέλ (Χουάν Ντιέγκο Μπότο), που δουλεύει ολημερίς στην οικοδομή, για 4 ευρώ την ώρα και θεωρεί ντροπιαστικές τις προσπάθειές της να στραφεί στο κίνημα αλληλεγγύης κατά των εξώσεων, η Αθουθένια στα όρια κατάρρευσης, απεικονίζεται μέσα από την εξαιρετική ερμηνεία της Ισπανίδας στάρ ανήμπορη να συγκρατήσει τα δάκρυά της. Σε παρόμοια κατάσταση, υπό απειλή άμεσης έξωσης, βρίσκεται και η ηλικιωμένη Τεοντόρα, που αναζητά μάταια στο τηλέφωνο τον γιο της Χερμάν, αφήνοντας το ένα μήνυμα μετά το άλλο στον τηλεφωνητή του, ενώ αυτός αποφεύγει να απαντήσει, επειδή αδυνατεί να αποκαλύψει πως εργάζεται σε οικοδομή και όχι σε κάποιο γραφείο στο Λονδίνο, όπως της είχε πει.
Χωρίς να επικεντρώνεται στο καθαυτό γεγονός της έξωσης, η ταινία υφαίνει ένα εφιαλτικό χρονικό σε αντίστροφη μέτρηση μέχρι την προκαθορισμένη έξωση, όπου διασταυρώνονται μοιραία διαφορετικές τροχιές και πεπρωμένα καθημερινών ανθρώπων του μόχθου. Μέσα από πληθώρα χαρακτήρων, τόσο των άμεσα πληγωμένων όσο και αυτών που τους συμπαραστέκονται, αναδεικνύονται οι διαφορετικές πτυχές και οι πολλαπλές συνέπειες αλυσιδωτών αντιδράσεων του σύγχρονου γενικευμένου κοινωνικού φαινομένου των εξώσεων, εστιάζοντας στην έννοια του ενεργού πολίτη, αλλά και στο κινηματικό παράδειγμα της αλληλεγγύης, μοναδικό ανάχωμα στη διάλυση του κοινωνικού κράτους, στα χρόνια της κρίσης.
Ο χαρακτήρας του αλτρουϊστή Ράφα αναδεικνύει από τη μια την προσπάθεια ανθρώπων που αναλαμβάνουν να τρέξουν χρονοβόρες διαδικασίες, ακόμα και με προσωπικό κόστος, ενώ καταγράφονται ανάγλυφα, μέσα από στιγμιότυπα οχλαγωγίας και γραφειοκρατικού πυρετού, οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι δομές αλληλεγγύης, στελεχωμένες με πληθώρα νομικών και κοινωνικών λειτουργών.
Παράλληλα, παρουσιάζεται και ο αλληλέγγυος απλός κόσμος στο πλευρό όσων κινδυνεύουν να μείνουν στο δρόμο, που οργανώνεται και συσπειρώνεται, έτοιμος να παλέψει απέναντι στους αδίστακτους τραπεζίτες.
Μέσα από το ραδιόφωνο και την τηλεόραση ακούμε τα πολιτικά σχόλια της εποχής, όπως «έσωσαν τις τράπεζες, ενώ το δημόσιο έλλειμα αυξήθηκε…», βλέπουμε σκηνές μεταναστών σε πιάτσα, όπου περιμένουν για το μεροκάματο, ενώ δυναμική παρουσία έχουν οι διαμαρτυρίες και τα συνθήματα που αποκρυσταλλώνουν την αγωνιστική διάθεση, όπως «αυτά είναι τα όπλα μας», «δεν ανεχόμαστε άλλη έξωση», «σήμερα φεύγουμε, αύριο ξαναρχόμαστε», «Αθουθένια δεν είσαι μόνη σου». Δεν είναι τυχαίο που η ταινία ξεκινάει με διαμαρτυρία έξω από Τράπεζα και καταλήγει με πολίτες μαζεμένους έξω από τα σπίτια, εμποδίζοντας τις εξώσεις, παρά την άγρια καταστολή, ενώ αντηχεί το σύνθημα «ΝΤΡΟΠΗ», καθώς πέφτουν οι τίτλοι τέλους και αναγράφεται η συνταρακτική πληροφορία πως «τα τελευταία 10 χρόνια έγιναν στην Ισπανία 400.000 εξώσεις, που αναλογούν σε 100 ανά ημέρα».
Κρίσιμη είναι και η σκηνή της κοινωνικής συνέλευσης των πολιτών, όπου ανάμεσα σε σκηνές με εργαζόμενες μητέρες που θηλάζουν τα μωρά τους, πολίτες μεροκαματιάρηδες, κυρίως μετανάστες λατινοαμερικάνοι, ανταλλάσσουν εμπειρίες από τις εξώσεις και όλοι μαζί συναποφασίζουν τις τακτικές του αγώνα τους ενάντια στους πλειστηριασμούς. Αυτή η διαδικασία αποτελεί σημαντικό βάπτισμα πυρός για τον αδιάφορο, ως τότε, έφηβο Ραούλ, που ευαισθητοποιείται κοινωνικά, ακούγοντας τις τραγικές ιστορίες και αποκτά πολιτική συνείδηση, σε μια ελπιδοφόρα κατάληξη, καθώς αρχίζει να εκτιμά περισσότερο τον «ανεύθυνο» πατριό του Ράφα, ο οποίος του είχε επισημάνει «το πρόβλημα είναι όταν κάνεις ότι δεν βλέπεις», δικαιώνοντας στο τέλος τη δική του στάση ζωής.
Με κοφτά πλάνα αρχικά, η κάμερα στη συνέχεια ακολουθεί τις τροχιές των ηρώων ανάμεσα σε γραφεία γεμάτα κόσμο και στις εντάσεις των συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας, ενώ μέσα από μεγάλης διάρκειας πλάνα, η διαρκής κίνηση των χαρακτήρων καταγράφεται με την κάμερα από τον έναν στον άλλον, σε αδιάκοπη λήψη, μεταφέροντας την ασφυκτική πίεση που ασκείται αρχικά στο άτομο, στην συνέχεια στο ζευγάρι και στην οικογένεια, σε διαρκή ένταση, που μοιραία επεκτείνεται και ευρύτερα στην κοινωνία, εκφράζοντας τους αλληλένδετους κοινωνικούς δεσμούς. Δεν πρόκειται απλώς για ομόκεντρους κύκλους, αλλά για μια ολόκληρη κοινωνία που αντιστέκεται, με όπλο την αλληλεγγύη. Η αίσθηση της κρισιμότητας του χρόνου που περνάει, μέχρι τη λήξη της προθεσμίας για την έξωση, αποτυπώνεται συχνά με τους χτύπους ρολογιού, ενώ η πρωτότυπη μουσική με έγχορδα και πιάνο εντείνει τη συναισθηματική φόρτιση σε συγκεκριμένες στιγμές, αγγίζοντας τα όρια κοινωνικού μελοδράματος, όπως με την Αθουθένια, όταν βλέπει στο κινητό της πραγματικά βίντεο από εξώσεις, με τον ανατριχιαστικό απόηχο ουρλιαχτών και τις συγκρούσεις, αλλά και με τις σκηνές διαμαρτυρίας του τέλους, όταν οι πολίτες υπερασπίζονται ενωμένοι το δικό της σπίτι.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου,
INFO
- Συνεχίζεται το «7o Φεστιβάλ Ισπανόφωνου Κινηματογράφου Αθήνας–FeCHA» ως τις 31/5/2023, στους θερινούς κινηματογράφους Ελληνίς και Αελλώ.
- Στα πλαίσια του Athens Pride θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ «ΑΚΟΕ/ΑΜΦΙ: Η Ιστορία Μιας Επανάστασης (*Να κοιμάμαι στο στήθος του…)», του Ιωσήφ Βαρδάκη, Πέμπτη 1/6/2023 στον κινηματογράφο ΡΙΒΙΕΡΑ (Βαλτετσίου 46, Αθήνα). Η πρεμιέρα θα πραγματοποιηθεί με προσκλήσεις. Κρατήσεις στο [email protected]
