Η κοινωνία στην Ουκρανία ήταν εντελώς απροετοίμαστη για το κακό που επρόκειτο να πάθει. Παρ’ όλες τις ιστορικές, πολιτισμικές και πολιτικές διαφορές μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ουκρανίας, οι πολίτες στην συντριπτική τους πλειοψηφία ζούσαν ειρηνικά και αρμονικά, ανεπηρέαστοι από τις κραυγές και τους βανδαλισμούς που προκαλούσαν οι μικρές μειοψηφίες των εθνικιστών σε ορισμένες περιοχές της Δύσης. Οι εθνικιστές και οι φασίστες μπόρεσαν να εφορμήσουν στο προσκήνιο όταν η εσωτερική φαγωμάρα των ολιγαρχών, που διεκδικούν όλο και μεγαλύτερα κομμάτια από το δημόσιο και ιδιωτικό πλούτο της χώρας με τη συνδρομή και ανάμιξη ξένων κρατών που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για γεωπολιτικά κέρδη, αποσταθεροποίησε το καθεστώς εξουσίας. Στη συνέχεια οι ακροδεξιοί απέκτησαν πραγματική ισχύ όταν επιλέχτηκαν ως ομάδες κρούσεις από τις αμερικάνικες μυστικές υπηρεσίες και χρηματοδοτήθηκαν από τη μερίδα των ολιγαρχών που επιδίωξε και πέτυχε το καθεστωτικό πραξικόπημα.
Μέχρι τότε, το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας έβλεπε τη ζωή του να υποβαθμίζεται σε αντίθεση με την εικόνα χλιδής που παρουσίαζαν ως εικονική πραγματικότητα οι ολιγάρχες του πλούτου. Είναι πολύ χαρακτηριστικά τα ευρήματα που παρουσιάζει η έκθεση του γνωστού αμερικανικού ερευνητικού οργανισμού Gallup, που συντάχθηκε το 2013 ύστερα από επιτόπια έρευνα πέντε ετών: Το 69% των πολιτών της Ουκρανίας δήλωσε ότι η φτώχεια είναι σήμερα μεγαλύτερη από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης, το 63% ότι η εγκληματικότητα αυξήθηκε και από το 2008 μέχρι πέρσι διπλασιάστηκε ο αριθμός των ανθρώπων που πιστεύουν ότι η μεταχείριση των μειονοτήτων επιδεινώθηκε. Επίσης το ποσοστό των πολιτών που βλέπει το ΝΑΤΟ σαν ασπίδα προστασίας παρέμεινε σταθερά χαμηλό (15-17%).
Παλαιότερη συγκέντρωση του Κ.Κ. Ουκρανίας στη Μαριούπολη (φωτό Στ. Ελληνιάδη)
Εμπροσθοφυλακή οι φασίστες
Οι φασίστες και οι φανατικοί εθνικιστές που προέρχονται από τη Δυτική Ουκρανία χρειάστηκαν τουλάχιστον μια δεκαετία από την ανεξαρτησία για να αναδιοργανωθούν, να βρουν στηρίγματα στο εξωτερικό, να αναδείξουν ηγέτες και να δημιουργήσουν οργανώσεις και κόμματα. Στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, με φρέσκες ακόμα τις μνήμες από το φασιστικό ολοκαύτωμα, δεν μπορούσαν να σηκώσουν κεφάλι και να πάρουν την εκδίκησή τους. Ούτε στη μετασοβιετική εποχή θα μπορούσαν να αναλάβουν ρυθμιστικό ρόλο έχοντας πολύ μικρή επιρροή στο σύνολο των λαών της Ουκρανίας, εάν δεν χρησιμοποιούνταν από τον ξένο παράγοντα και από τους ντόπιους ολιγάρχες οι οποίοι στον σκληρό μεταξύ τους ανταγωνισμό για τη διεκδίκηση της λείας, δεν δίστασαν να χρηματοδοτήσουν τις πιο ακραίες εθνικιστικές και φασιστικές οργανώσεις.
Τελικά, οι ολιγάρχες του Κιέβου δήλωσαν υποταγή στους Αμερικάνους και συνέβαλαν την ανατροπή του Γιανουκόβιτς. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο νέος πρόεδρος Ποροσένκο, «κληρονόμος» κι αυτός κομματιών της κρατικής ιδιοκτησίας, σαν το ναυπηγείο Λένιν στο Δνείπερο, ήταν υπουργός του εκδιωχθέντος Γιανουκόβιτς. Και, όπως γίνεται συνήθως, οι ολιγάρχες για να έχουν λαϊκό έρεισμα ενδύθηκαν το μανδύα του εθνικισμού, που πάντα σε ανάλογες περιπτώσεις προσφέρεται σαν άλλοθι και ιερός σκοπός που αγιάζει τα μέσα. Μ’ αυτό το μανδύα και με εμπροσθοφυλακή τις φασιστικές και εθνικιστικές οργανώσεις, που η επιρροή τους ήταν και παραμένει μειοψηφική μέσα στον πληθυσμό της Ουκρανίας, οι ολιγάρχες για να εδραιώσουν την εξουσία τους και να εξυπηρετήσουν το αμερικανικό σχέδιο στριμώγματος της Ρωσίας και αποικιοποίησης της Ουκρανίας, ανατρέπουν όλες τις εξωτερικές και εσωτερικές λεπτές ισορροπίες του νεοσύστατου ουκρανικού κράτους αδιαφορώντας, εννοείται, για τις συνέπειες που αυτό έχει σε βάρος όχι μόνο των λαών της Ουκρανίας, αλλά και της κρατικής οντότητας της Ουκρανίας.
Οι φασίστες του Δεξιού Τομέα και του Σβόμποντα αυτό διακηρύσσουν. Κρυμμένοι πίσω από το πέπλο του εθνικισμού, αλλοιώνουν τα στοιχεία της ιστορίας, διασπούν την ενότητα των λαών, επιδιώκουν την εμφύλια σύρραξη. Γι’ αυτό ρυπαίνουν όλα τα σύμβολα της απελευθέρωσης, της νίκης, της ενότητας και της συνύπαρξης. Γι’ αυτό γκρεμίζουν τα αγάλματα του Λένιν, γι’ αυτό μουντζουρώνουν τις προτομές του Πούσκιν, γι’ αυτό βεβηλώνουν τα μνημεία των πεσόντων στον πατριωτικό πόλεμο. Καταστρέφουν ό,τι συμβολίζει την ανατροπή του τσαρικού καθεστώτος, την ειρήνη και τον αντιφασιστικό πόλεμο. Εξοπλισμένοι από τους Αμερικάνους, τους Γερμανούς και τους ντόπιους ολιγάρχες προσπαθούν να διαγράψουν βίαια τις μνήμες από τις σελίδες της ιστορίας, γιατί αυτές οι μνήμες αντιστρατεύονται το φασισμό, τις ολιγαρχίες του πλούτου, τον ιμπεριαλισμό, αντιστρατεύονται τον διχαστικό εθνικισμό.
Ουκρανία αγαπημένη
Χάρη στους αγώνες των λαών της, η Ουκρανία που γνώρισα και αγάπησα είναι η Ουκρανία των δεκάδων διαφορετικών εθνοτήτων, είναι των μικτών οικογενειών, που δεν ξεχωρίζεις τον Ρώσο από τον Ουκρανό, τον Ρώσο και τον Ουκρανό από τον Έλληνα, τον Εβραίο ή τον Τάταρο, που όλες οι γλώσσες ακούγονται αρμονικά σαν πολυφωνικό συγκρότημα. Αυτή η κατάσταση αλλάζει δραματικά προς το χειρότερο, από τότε που χύθηκε το δηλητήριο του εθνικισμού για να διχάσει και να διαλύσει αυτή την ειρηνική συνύπαρξη προκειμένου να εξυπηρετηθούν η αμερικάνικη πολεμική βιομηχανία που θα αναλάβει να αντικαταστήσει τα Mig με F-16, όπως έκανε στην Τσεχία, την Πολωνία κ.λπ., το ΝΑΤΟ που αποκτάει ξανά επιθετικό ρόλο, η Monsanto που επιδιώκει να σπείρει με μεταλλαγμένους σπόρους τις πελώριες εύφορες εκτάσεις της Ουκρανίας και οι πολυεθνικές του πετρελαίου που θέλουν να αντικαταστήσουν τη Ρωσία σαν προμηθευτή αερίου και πετρελαίου της Ευρώπης.
Οι εθνικιστές τρέφονται από το διχασμό και το μίσος. Και ο διχασμός και το μίσος εξυπηρετούν θαυμάσια τα σχέδια όσων επιβουλεύονται την Ουκρανία. Εξαναγκάζουν με το ζόρι τους ανθρώπους να πάρουν θέση σ’ αυτόν τον επιβαλλόμενο διχασμό. Να δηλώσουν μόνο Ουκρανοί, μόνο Ρώσοι, μόνο Έλληνες, μόνο Τάταροι… Και πώς μπορεί να γίνει αυτό όταν εκτός από όλα τα κοινά πολιτισμικά, ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία του πολυεθνικού λαού της Ουκρανίας, είναι πάνω από 25% το ποσοστό των μικτών γάμων σε όλη τη χώρα, σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές;
Σε εκατομμύρια μετριούνται οι μικτοί γάμοι· Ρωσίδα με Ουκρανό, Ρώσος με Ελληνίδα, Αρμένιος με Ουκρανή, Ουκρανός με Βουλγάρα, Έλληνας με Γεωργιανή, Ουκρανή με Λευκορώσο, πώς να διαχωριστούν αυτοί και τα παιδιά τους; Συγγενείς, φίλοι, συνάδελφοι και συμμαθητές βρίσκονται μπροστά σε θανατηφόρα διλήμματα, άγνωστα και ξένα μέχρι χτες.
Στο Κίεβο, στην Οδησσό, στη Γιάλτα, παντού, οι οικογένειες που γνώρισα είχαν πολλές διαφορετικές ρίζες χωρίς αυτό να αποτελεί πρόβλημα. Εκατομμύρια παιδιά έχουν πολλαπλή καταγωγή. Στη Μαριούπολη, μια νεαρή κοπέλα, που είχε σπουδάσει ελληνικά στο πανεπιστήμιο και εργαζόταν στην ελληνική κοινότητα, με εβένινα μαλλιά μέχρι τη μέση, ξεχωριστής ομορφιάς, Ελληνίδα από τη ρίζα του ενός γονιού ενώ από τη ρίζα του άλλου ήταν Κόμη, μιας ολιγάριθμης εθνότητας δυτικά της οροσειράς των Ουραλίων, ιθαγενών στον παγωμένο ρώσικο Βορά, είχε μητρική γλώσσα τα ρώσικα και στο πανεπιστήμιο έδινε εξετάσεις στα ουκρανικά. Και δεν αποτελούσε εξαίρεση, ειδικά στις αχανείς περιοχές της Ανατολικής και Νότιας Ουκρανίας, από το Χάρκοβο βορειοανατολικά μέχρι την Οδησσό νοτιοδυτικά.
Αυτή η ιστορική-πολιτισμική-κοινωνική διάσταση του «ουκρανικού ζητήματος» δεν φαίνεται να απασχολεί κανένα αναλυτή, κανένα πολιτικό, κανένα διανοούμενο, κανένα πατριώτη. Κι όμως, διαχρονικά, ίσως είναι σπουδαιότερη από την οικονομική και την πολιτική. Η γεωπολιτισμική ανατροπή που συντελείται στην Ουκρανία αποτελεί και το υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα οικοδομηθούν οι νέες ταξικές σχέσεις και οι νέες εθνικές εξαρτήσεις.
Πολιτική καχεξία
Μαζί με τον πολιτισμικό σκελετό της χώρας, αποσυντίθεται και το πολιτικό σύστημα. Η πραξικοπηματική ανατροπή του διεφθαρμένου Γιανουκόβιτς αυτομάτως υποβάθμισε στη συνείδηση των πολιτών την Ουκρανία από την κατηγορία των αστικοδημοκρατικών χωρών στην κατηγορία των χωρών της Υποσαχάριας Αφρικής. Το νέο καθεστώς αποκεφάλισε το πρώην κυβερνητικό Κόμμα των Περιφερειών και διέλυσε την κοινοβουλευτική ομάδα του Κομμουνιστικού Κόμματος, περιορίζοντας στο ελάχιστο την πολιτική έκφραση σχεδόν του μισού πληθυσμού της χώρας. Ταυτόχρονα, έδωσε υπουργεία και νευραλγικές θέσεις στους ακροδεξιούς δυσανάλογα σημαντικές με την εκλογική τους απήχηση. Με αποτέλεσμα, η μισή Ουκρανία όχι μόνο να μην εκπροσωπείται πολιτικά, πέρα από μεμονωμένες τολμηρές φωνές που διασύρονται και προπηλακίζονται, αλλά και οι όποιες αντιδράσεις στα ανατολικά να αντιμετωπίζονται με πολεμικά αεροπλάνα, τανκς και ακροδεξιά τάγματα που τρομοκρατούν, απάγουν και σκοτώνουν τους αντιφρονούντες, ενώ είναι ακόμα πολύ φρέσκες οι μνήμες από την πολύμηνη κατάληψη της κεντρικής πλατείας του Κιέβου όχι μόνο από ειρηνικούς διαδηλωτές, αλλά και από οργανωμένες συμμορίες ενόπλων που είχαν ανενόχλητα επιβάλλει δια της βίας τη θέλησή τους.
Ουσιαστικά, οι Αμερικάνοι, με τη συνδρομή των Ευρωπαίων, και με εκτελεστικά όργανα τους ντόπιους ολιγάρχες και τις εθνικιστές και φασιστικές συμμορίες, καπέλωσαν το κίνημα εκδημοκρατισμού που προσπαθούσε να αναπτυχθεί στην Ουκρανία, ανέτρεψαν τη νόμιμα εκλεγμένη εξουσία, επέβαλαν τους πολιτικούς της προτίμησής τους και αλλάζουν εκ βάθρων τον πολιτικό και πολιτισμικό χάρτη της χώρας.
Σήμερα, οι Αμερικάνοι έχουν μετατρέψει την Ουκρανία σ’ αυτό που οι ίδιοι αποκαλούν αποτυχημένο κράτος (failed state). Η διοίκηση υπολειτουργεί, η οικονομία σέρνεται με ξένες ενέσεις, το πολιτικό σύστημα έγινε μπίλιες, το ηθικό της κοινωνίας είναι σε βάραθρο, το πολύ σπουδαίο από κάθε άποψη κομμάτι της Κριμαίας έχει ήδη αποσχιστεί, η αστυνομία είναι σε διάλυση και ο στρατός αναπληρώνεται από τα ακροδεξιά τάγματα και τους ιδιωτικούς στρατούς που μισθοδοτούν οι ολιγάρχες οι οποίοι πρωταγωνιστούν στην αναδιανομή της εξουσίας και του πλούτου, μερικοί εκ των οποίων είναι και βουλευτές, υπουργοί ή διορισμένοι κυβερνήτες των πιο πλούσιων περιφερειών της χώρας.
Γεωπολιτικά, η Ρωσία αιφνιδιάστηκε και υπέστη ένα σοβαρό πλήγμα στην επιρροή της, όποια κι αν είναι η τελική έκβαση της αντιπαράθεσης. Ακόμα και οι καλοί Ρώσοι αναλυτές της διεθνούς σκακιέρας, δεν μπόρεσαν να προβλέψουν αυτή την αμερικανική επίθεση στο υπογάστριό τους, με αποτέλεσμα να εμπλακούν σε ένα πολύπλευρο μέτωπο και να δυσκολεύονται να στηρίξουν ακόμα και τα εκατομμύρια των Ρώσων που κατοικούν στην Ουκρανία. Γιατί κάθε ενέργειά τους προς αυτή την κατεύθυνση κοστίζει ακριβά. Οι Αμερικάνοι στρίμωξαν τη Ρωσία, η οποία προσπαθεί να αποτρέψει την κατάληξη της Ουκρανίας στην αγκαλιά του ΝΑΤΟ και το ξεπούλημα των δικών της ανθρώπων, χωρίς, όμως, να αποκοπεί από την Ευρώπη στην οποία έχει επενδύσει οικονομικά, εμπορικά και πολιτικά.
Αναμφίβολα, οι μεγάλοι ζημιωμένοι είναι οι λαοί της Ουκρανίας, που ζούσαν ειρηνικά και αρμονικά μέχρι πριν από λίγους μήνες. Και οι οποίοι έχασαν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους όταν βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε ένα πεδίο μάχης στο οποίο οι Αμερικάνοι και οι Ευρωπαίοι έσυραν τους Ρώσους σε μια αντιπαράθεση ζωής και θανάτου με λεία το πολυεθνικό σώμα της Ουκρανίας.
