Η Τουρκική «Δημοκρατία», ο ολοκληρωτισμός του ΑΚΡ και η χαοτική Μ. Ανατολή
του Τεμέλ Ντεμιρέρ*
«Πατρίς καϋμένη! Δεν τολμά κι αυτή να εξετάση
πώς είναι. Ως μητέρα μας να μη την θεωρώμεν
αλλά ως τάφον μας, — αφού ποτέ μειδίαμα δεν βλέπεις
παρά ‘ς τα χείλη των νεκρών, — αφού τα μοιρολόγια
και οι κλαυθμοί κ’ οι οδυρμοί ξεσχίζουν τον αέρα
κι ακούοντ’ ακατάπαυστα, πλην δεν παρατηρούνται, —
αφού κατήντησε συρμός ο σπαραγμός της λύπης!
Οι άνθρωποι μαραίνονται ταχύτερ’ από τ’ άνθη
και τους πλακώνει θάνατος, πριν τους πλακώση αρρώστια!»2
Αυτοί οι στίχοι του Σαίξπηρ, που λες κι έχουν γραφτεί για τη χώρα μου, δείχνουν πόσο δύσκολο είναι να μιλήσει κανείς για τη σημερινή Τουρκία… Με τα λόγια του Ν.Γ. Τσερνισέφσκι, «είναι ένα ταλαίπωρο έθνος, ένα έθνος σκλάβων από την κορυφή μέχρι τα νύχια», κι αυτή η φράση ταιριάζει απόλυτα στο σήμερα. Ο Ουλβί Αρί δεν έχει διόλου άδικο όταν λέει ότι «στην Τουρκία, η πιο πετυχημένη τέχνη είναι αυτή του μίμου» – επειδή κανείς δεν μιλάει! Ας είναι.
Αν πρέπει να μιλήσουμε για το μέλλον της Τουρκίας, που θα διαμορφωθεί από το σήμερα, πρώτα θα πρέπει να θυμίσουμε αυτό που λέει ο Α. Γκράμσι όταν περιγράφει με έμφαση τη «μεταβατική περίοδο», λέγοντας ότι «το παλιό πεθαίνει, και το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί». Βιώνουμε μια βαθιά πόλωση που συνοδεύεται από τάσεις κατακερματισμού. Το ρήγμα στην κοινωνία μας είναι τόσο βαθύ ώστε δεν έχει μείνει άλλη επιλογή από την κυριαρχία της βίας. Κι όλα αυτά ενώ στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής η κατάσταση επιδεινώνεται, καθώς μπαίνει τέλος σε όσα ίσχυαν από την εποχή της συμφωνίας Σάικς-Πικό3. Έτσι επεκτείνεται διαρκώς μια χαοτική κατάσταση.
Ο χαρακτήρας τής υπό τον Ερντογάν Τουρκικής «Δημοκρατίας»
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η κυβέρνηση του AKP4 θέλει να επανιδρύσει, για λογαριασμό του κεφαλαίου, την υπο-ιμπεριαλιστική Τουρκική «Δημοκρατία» προσπαθώντας με νεο-οθωμανικές λέξεις και «προσδοκίες» να την αναδιοργανώσει και να τη στρέψει από τη «Δύση» προς την «Ανατολή». Βέβαια η Τουρκική «Δημοκρατία» βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο των ιμπεριαλιστών των ΗΠΑ (και της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Όμως αυτό δεν είναι απόλυτο: πρόκειται για ένα οικοδόμημα με σχετική αυτονομία, όπου τα αντανακλαστικά και οι τάσεις δεν ελέγχονται πλήρως.
Εάν αυτή η αλήθεια δεν γίνει αντιληπτή, δεν είναι εύκολο να κατανοηθεί η επέμβαση στη Συρία και στον σουνιτικό ισλαμικό κόσμο (όπως και η σχέση με το πρόβλημα που λέγεται «Ισλαμικό Κράτος»), που στόχο έχει να αποκτήσει η Τουρκία πρόσβαση σε νέες αγορές. Μια Τουρκία που εκπροσωπείται από το ΑΚΡ, το οποίο δεν είναι ένα συνηθισμένο κόμμα, όπως και ο Ερντογάν δεν είναι ένας συνηθισμένος πρόεδρος… Το καθεστώς Ερντογάν θα μπορούσε να παρομοιαστεί με την προεπαναστατική μοναρχία του Γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου 16ου, που είχε πει το περίφημο «το Κράτος είμαι Εγώ», ή ακόμη-ακόμη με το καθεστώς του Μπενίτο Μουσολίνι.
Επί δεκατρία χρόνια, η κυβέρνηση του AKP δεν περιορίστηκε να εγκαθιδρύσει έναν έλεγχο των ιδεολογικών εργαλείων, και ιδίως των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, αλλά οικοδόμησε ένα ολόκληρο «πεδίο κυριαρχίας» σε όλη τη θεσμική και πολιτιστική ζωή της κοινωνίας. Χρησιμοποιώντας αυτά τα πλεονεκτήματα, το ΑΚΡ ενεργοποίησε όλες τις δυνατότητες κι έτσι κατάφερε στις τελευταίες γενικές εκλογές να πετύχει απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή.
Οι Τούρκοι στη φυλακή, οι Κούρδοι στον τάφο
Όπως λέει και ο Νόαμ Τσόμσκι σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στη Washington Post, «ο Ερντογάν συνεχίζει να φιμώνει τους υπερασπιστές της δημοκρατίας». Η JΙTEM («Υπηρεσία Πληροφοριών και Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας») αθωώνεται, και σφαγιάζεται ο Ταχίρ Ελτσί5. Εδώ δεν υπάρχουν λόγια: για όσο καιρό χρειάζεται, η «Δημοκρατία» στη χώρα μας θα σημαίνει να στείλουμε τους Τούρκους στη φυλακή και τους Κούρδους στον τάφο!
Ο νόμος περί Τύπου ασκεί λογοκρισία στο Διαδίκτυο, στις τηλεοπτικές σειρές, σε ταινίες, ακόμη και σ’ έναν πίνακα του Πικάσο με μια σουρεαλιστική γυναικεία μορφή διότι «μολύνει τους νέους». Στη συνέχεια, το καθεστώς ασκεί βία σε εκείνους που διαμαρτύρονται για τη δολοφονία του Ελτσί, σε όσους θέλουν την ειρήνη, στους νέους, στους συνταξιούχους, στους φοιτητές, μέχρι και στα άτομα με αναπηρία. Η κυβέρνηση επιτίθεται σε οποιονδήποτε διαμαρτύρεται, και ταυτόχρονα «εκκαθαρίζει» τους Κούρδους (ενδυναμώνοντας έτσι και την τάση τους για απόσχιση)…
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το AKP δεν είναι ένα συνηθισμένο «κόμμα της Τάξης», δεν είναι απλά ένα αυταρχικό κόμμα: ενσαρκώνει και συγκεκριμενοποιεί τον ολοκληρωτισμό. Αυτός ο ολοκληρωτισμός, που συγκροτείται από το καθεστώς και ισχυροποιείται συσσωρεύοντας και λούμπεν στοιχεία, δυναμιτίζει τη θέληση να ζήσουμε μαζί και ανατινάζει τις ελάχιστες κοινές ανθρωπιστικές αξίες που κρατούν την κοινωνία μας ενωμένη. Ποντάρει στον εκφοβισμό, αφήνοντας την κοινωνία χωρίς ανάσα και ωθώντας την σε μια πολύμορφη εξαθλίωση.
Από το «Σε εμένα δεν πρόκειται να συμβεί τίποτα» μεταβήκαμε στο «Ω, μακάρι να μην μου συμβεί τίποτα». Έτσι, ενώ στη χώρα συμβαίνει κάθε μέρα κάτι που αφορά τον καθένα, ο πόνος του κάθε ανθρώπου δεν μπορεί να ακουστεί από τους υπόλοιπους. Η αντίδραση του κράτους έχει ξεφύγει από τα όρια. Αυτό δείχνουν οι σφαγές στην Άγκυρα και στο Σουρούτς, ή οι ενδείξεις ότι ολόκληρη η αποικία του Βόρειου Κουρδιστάν θα μεταβληθεί σε περιοχή στρατιωτικών επιχειρήσεων.
Η Ιστορία μπορεί να ανοίξει δρόμους που δεν φανταζόμαστε
Ωστόσο, αντί να επιδιώκουμε «την ευρύτερη δυνατή ενότητα» ενάντια στο ΑΚΡ, το κύριο καθήκον μας είναι να αντισταθούμε στο ενδεχόμενο ενός γενικευμένου εμφυλίου πολέμου στη χώρα μας, χωρίς να αγνοήσουμε και την αξίωση των Κούρδων για ελευθερία. Άρα, να οργανωθούμε με ριζοσπαστικό σοσιαλιστικό τρόπο, που θα έχει ως στόχο να απαλλαγούμε τόσο από το ΑΚΡ όσο και από ένα μη βιώσιμο καπιταλιστικό σύστημα.
Ξέρω ότι αυτός ο στόχος σε κάποιους μπορεί να ακούγεται σαν «όνειρο». Αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το «υλικό» της Ιστορίας, ακόμη και σε «ακατάλληλη» στιγμή, μπορεί να ανοίξει έναν δρόμο που δεν φανταζόμασταν. Έναν δρόμο που θα διαπεράσει το φλοιό μιας κοινωνίας η οποία φαίνεται να βρίσκεται σε στασιμότητα, όπως έγινε με τον ξεσηκωμό του πάρκου Γκεζί.
Φυσικά, όπως είπε ο Εντουάρντο Γκαλεάνο: «Είμαστε όλα όσα κάνουμε, και ιδίως αυτά που κάνουμε για να αλλάξουμε αυτό που είμαστε: Η ταυτότητά μας βρίσκεται στις δράσεις μας και στον αγώνα μας». Εδώ βρίσκεται η ελπίδα που δεν παραιτείται από την επανάσταση. Ενώ είναι μια ονειροπόλα ελπίδα, ταυτόχρονα είναι η πρώτη από όλους τους παράγοντες της κοινωνικής πάλης. Όταν αυτό αξιολογηθεί ορθά, οι δυνατότητες αμέσως αυξάνονται. Με αυτή την έννοια, η ελπίδα είναι εμφανώς μεγαλύτερη από την πραγματικότητα που μπορούν να δουν τα μάτια μας.
* Ο Τεμέλ Ντεμιρέρ είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και ακτιβιστής. Ζει στην Άγκυρα. Έχει καταδικαστεί σε φυλάκιση, όπως πολλοί Τούρκοι διανοούμενοι, για «προσβολή της Τουρκικής Δημοκρατίας». Έχει εκδώσει και επιμεληθεί δεκάδες ατομικά ή συλλογικά βιβλία: «Εθνικισμός, πατριωτισμός και Αριστερά», «Ευρωπαϊκή Ένωση και το ψέμα της πολυπολιτισμικότητας», «Ιμπεριαλισμός και εθνικά προβλήματα» κ.ά.
[1] Καρλ Μαρξ
[2] «Μάκβεθ», μετάφραση Δ. Βικέλα
[3] ΣτΜ: Μυστική συμφωνία μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας (1916) που διαμόρφωσε το χάρτη της Μέσης Ανατολής, μοιράζοντας μεταξύ τους τα αραβικά εδάφη τής υπό κατάρρευση Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέσω της δημιουργίας κρατών-προτεκτοράτων (Συρία, Λίβανος κ.λπ.)
[4] ΣτΜ: «Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης», το κόμμα του Ερντογάν, που κυβερνά την Τουρκία με πρωθυπουργό τον Νταβούτογλου
[5] Ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου του Ντιγιαρμπακίρ που δολοφονήθηκε από «αγνώστους» στις 28 Νοεμβρίου 2015 ενώ έδινε συνέντευξη Τύπου
Σκίτσο του Λατούφ: «Εισέρχεσθε στο Ερντογανιστάν (πρώην Τουρκία). Εγκαταλείψτε κάθε ελπίδα όσοι μπαίνετε εδώ»
