Μια βραδιά με τον Χοσέ Μαρτί.
Είμαι ένας άνθρωπος ειλικρινής/ Από κει που φυτρώνει η φοινικιά/ Και προτού να πεθάνω θέλω/ Να βγάλω τους στίχους μου απ’ την ψυχή
Χοσέ Μαρτί
Το όνομα του Χοσέ Μαρτί με γυρνάει πάντα πίσω στο χρόνο. Καλοκαίρι του 1996 έφτανα στο αεροδρόμιο που φέρει το όνομα του. Κατεβαίνοντας από το αεροπλάνο με τύλιγε αυτό το μοναδικό, γεμάτο υγρασία άρωμα της Αβάνας… Στον καιρό που τριγύριζα στην Κούβα, πολλές φορές οι δρόμοι μου διασταυρώθηκαν με τις διαδρομές του Χοσέ Μαρτί. Όταν με ρωτούν ποιος είναι, απαντάω με ένα δικό μου ορισμό: «Είναι ένας συνδυασμός Σολωμού και Κολοκοτρώνη. Φανταστείτε τον Σολωμό να κρατάει μαζί με την πένα το καρυοφύλλι και τον Κολοκοτρώνη να γράφει γεμάτους δύναμη στίχους, περιμένοντας τον Δράμαλη στα Δερβενάκια»…
Ξαναβρήκα τον Χοσέ Μαρτί και το άρωμα της Αβάνας στο… Χαλάνδρι! Στο βιβλιοπωλείο Μικρός Κοραής, με αφορμή τα 158 χρόνια από τη γέννησή του, ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Χοσέ Μαρτί» στην Ελλάδα και η πρεσβεία της Κούβας διοργάνωσαν εκδήλωση για το έργο του…
Την εκδήλωση άνοιξε ο Λουίς Πράδο, πρέσβης της Δημοκρατίας της Κούβας στην Ελλάδα και στη συνέχεια πήρε το λόγο ο Lαzaro Denis Saez, από τον Σύλλογο «Χοσέ Μαρτί». Ο Χάιμε Σβαρτ και η Άννα Καράπα, μεταφραστές του ποιητικού έργου του Μαρτί, απήγγειλαν ποιήματα από τους Απλούς στίχους, με τη μουσική συνοδεία: μελών της Ομάδας Χαμάμ Ναι! (Ειρήνη Διαλεχτή – Βασίλης Μπαράκος) . Έκπληξη και ένας χορός φλαμένκο από την Ισαβέλλα Γαλαίου της ακαδημίας Sentimientos.
Χωρίς να γνωρίζω ισπανικά, καταλαβαίνοντας αρκετές λέξεις και απολαμβάνοντας περισσότερο τον ήχο της γλώσσας, άκουσα τα ποιήματα που περιλαμβάνονται στη δίγλωσση έκδοση του βιβλίου Στίχοι απλοί: Ένα μανιφέστο της πολιτικής και ηθικής στάσης ζωής του Χοσέ Μαρτί, που προοιωνίζει την μετέπειτα άνθιση του λατινοαμερικανικού μοντερνισμού. Από τη συλλογή αυτή προέρχονται και οι στίχοι της πασίγνωστης Γουανταναμέρα:
Με τους φτωχούς της γης θέλω να δέσω την τύχη μου.
Ο θρύλος (η ιστορία;) θέλει τον Τσε Γκεβάρα να τραγουδάει ακριβώς αυτό το τραγούδι μπαίνοντας στη Σάντα Κλάρα, μετά τη νικηφόρα μάχη που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην Κουβανέζικη Επανάσταση…
Λίγα λόγια για τον Χοσέ Μαρτί
Οι ομιλητές μας θύμισαν ότι έναν αιώνα μετά τη γέννηση του Μαρτί, ο Φιντέλ Κάστρο, μιλώντας μπροστά στο δικαστήριο μετά την αποτυχημένη επίθεση στο στρατόπεδο Μονκάδα το 1953, τον κατονόμασε ως τον πνευματικό αυτουργό της επιχείρησης αυτής. Αυτής της επιχείρησης που θεωρείται το ξεκίνημα της Επανάστασης και που ανέτρεψε το καθεστώς του Μπατίστα τον Ιανουάριο του 1959, φέρνοντας μια καινούργια εποχή στην Κούβα, αλλά και σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική…
Η ζωή και το πνευματικό έργο του Μαρτί (1853-1895) φωτίζει, πάνω απ’ όλα, τις πολιτιστικές και αγωνιστικές παραδόσεις του κουβανικού λαού, επιτρέποντάς μας να κατανοήσουμε καλύτερα την ιστορική του διαδρομή που γέννησε τη σημερινή Κούβα.
Ο Μαρτί υπήρξε ουμανιστής πρωτοποριακός λογοτέχνης, στρατευμένος δημοσιογράφος και εκπαιδευτικός. Έζησε επί πολλά χρόνια εξόριστος στην Ισπανία, τη Λατινική Αμερική και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κυρίως, όμως, ήταν η φωτισμένη μορφή που οργάνωσε τον αγώνα κατά του αποικιακού ζυγού και του έδωσε ένα ιδεολογικό στίγμα με σύγχρονο περιεχόμενο. Έπεσε στη μάχη τρία χρόνια πριν από την ήττα της Ισπανίας….
Ο Μαρτί πίστευε πως η εθνική ανεξαρτησία δεν αρκούσε για την αποκλεισμένη πλειοψηφία των ινδιάνων, των Μαύρων, των αγροτών και των εργατών, εάν και πάλι θα κυβερνούσαν οι λίγοι. Τα μέχρι τότε νεοσύστατα κράτη της ηπείρου που είχαν ανεξαρτητοποιηθεί, εξηγούσε ο Μαρτί, είχαν κληρονομήσει ένα καταπιεστικό σύστημα καστών και φυλετικού διαχωρισμού τον οποίο διατηρούσαν ανέπαφο. Ευαγγελιζόταν την ικανότητα των καταπιεζόμενων λαών να φτιάξουν μια νέα κοινωνία δική τους, στη βάση των δικών τους οικονομικών και πνευματικών αναγκών.
Αξίζει να σημειώσουμε κάτι που έχει ελληνικό ενδιαφέρον: Το πρώτο βιβλίο που εξέδωσε ο Μαρτί, ήταν η μετάφραση της Ιλιάδας στα ισπανικά.
* Λόγω ελλείψεως χώρου η συζήτηση με τον Χιλιανό ποιητή και μεταφραστή των Απλών στίχων Χάιμε Σβάρτ που είχε προγραμματιστεί για σήμερα θα δημοσιευτεί στο επόμενο φύλλο του Δρόμου.
