Η κοινωνική και πολιτική επανάσταση είναι ένα από τα σημαντικότερα πολιτικοκοινωνικά φαινόμενα. Ένα από τα σπάνια ιστορικά φαινόμενα που σημαδεύουν όχι μόνο τη ζωή μιας ξεχωριστής χώρας αλλά ολόκληρες περιοχές, ίσως και ολόκληρο τον πλανήτη, αφού ανοίγουν πρωτόγνωρους δρόμους και νέους συσχετισμούς στην οικονομία, στην πολιτική, στις γεωπολιτικές σχέσεις, στον πολιτισμό, στις επιστήμες. Σήμερα η έννοια της επανάστασης, της πολιτικής και κοινωνικής επανάστασης, τείνει να εξοστρακιστεί ως απαρχαιωμένη, ουτοπική, καταστροφική – ενώ την ίδια στιγμή η λέξη «επανάσταση» συνοδεύει τον κόσμο της τεχνολογίας, της παραγωγής, της διαφήμισης, της οικονομίας, της μόδας κ.λπ. για να προσελκυσθούν καταναλωτές, για να νομιστεί ότι οι καπιταλιστικές σχέσεις είναι οι πιο συμβατές με την «επανάσταση» στους τομείς που αυτή «επιτρέπεται»…
Κι όμως, όλη η σύγχρονη εποχή είναι σημαδεμένη από πολιτικές και κοινωνικές επαναστάσεις μεγάλης εμβέλειας που άλλαξαν τη φυσιογνωμία του κόσμου, ανέτρεψαν συστήματα και καθεστώτα, άνοιξαν νέους δρόμους (και λεωφόρους) για την ανθρωπότητα. Για παράδειγμα, τόσο η Γαλλική Επανάσταση, όσο και η Οκτωβριανή Επανάσταση έχουν μια ξεχωριστή θέση στη σύγχρονη ιστορία, άσχετα με το τι ισχυρίζονται οι απολογητές του σημερινού καπιταλισμού. Αν μιλήσουμε για τη δική μας χώρα, η Επανάσταση του 1821 σημάδεψε τη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία.
Οι κοινωνικές και πολιτικές επαναστάσεις είναι ώριμα τέκνα ισχυρών αντιθέσεων και ζωτικών προβλημάτων που δεν μπορούν να επιλυθούν με άλλο τρόπο, παρά μόνο μέσα από αυτές. Όσο κι αν δεν αρέσει σε κάποιους, οι επαναστάσεις είναι μια κοινωνική εφεύρεση των καταπιεζόμενων τάξεων και στρωμάτων του πληθυσμού, με στόχο την απελευθέρωση από δεσμά και τυραννίες εκμεταλλευτικές, εθνικές, πολιτικές.
Ο 20ός αιώνας ήταν αιώνας επαναστάσεων, αντεπαναστάσεων και πολέμων, που ενέπλεξαν εκατομμύρια ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο και μεταμόρφωσαν όλες τις κοινωνικές σχέσεις, οδηγώντας σε αποτελέσματα που καμιά «καθαρή σκέψη» δεν μπορούσε να συλλάβει, να προβλέψει, να προσχεδιάσει.
Επανάσταση με άμεσο αποτέλεσμα
Μια από τις σημαντικότερες επαναστάσεις του 20ού αιώνα, η πρώτη που έγινε στην ιμπεριαλιστική εποχή του καπιταλισμού, ήταν η Ρωσική Επανάσταση του 1917. Η κοσμοϊστορική της σημασία, πέρα από το δρόμο που άνοιξε προς μια μετακαπιταλιστική κοινωνία, πέρα από τον παγκόσμιο συσχετισμό που τροποποίησε, είχε και έναν άλλο επείγοντα χαρακτήρα – ο οποίος διατηρεί μέχρι σήμερα μια μεγάλη επικαιρότητα.
Αναφερόμαστε στο πρώτο άμεσο αποτέλεσμα της Οκτωβριανής Επανάστασης, που ήταν η απόσπαση της Ρωσίας –αφού ανατράπηκε ο τσαρισμός– από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος μαίνονταν από το 1914 στην Ευρώπη, με εκατομμύρια νεκρούς. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχίστηκε μέχρι το 1918, αλλά η Ρωσία αποσπάστηκε από αυτόν το 1917, και το σύνθημα «Ειρήνη» ήταν ένα από τα βασικά συνθήματα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Το να αποσπαστεί μια χώρα (και μάλιστα μια αυτοκρατορία της εποχής) ήταν μια τεράστια συνεισφορά της επανάστασης για τον ρωσικό λαό και όλες τις εθνότητες που περικλείονταν στην τοτινή Ρωσία, αλλά και για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Βέβαια έχει ενδιαφέρον να αντιπαραβληθεί η συμπεριφορά της Σοβιετικής Επανάστασης αναφορικά με το ζήτημα της αυτοδιάθεσης των λαών της ρωσικής αυτοκρατορίας, με τις τωρινές λογικές του ζωτικού χώρου («ρωσικός κόσμος», επίσημο πλέον δόγμα της Ρωσίας, «Ρωσία ως αυτοκρατορική δύναμη», άποψη Ντούγκιν). Οι λογικές αυτές σήμερα περνιούνται για «αντιιμπεριαλισμός» και έχουν υπολογίσιμη διαβρωτική διάδοση. Διότι υπάρχει διαφορά χαρακτήρα που διακρίνει τις δύο εποχές (τότε εποχή επαναστάσεων, έναντι της σημερινής περιόδου «σκέτης» διαπάλης μεγάλων κοσμοκρατορικών δυνάμεων, παλαιών και νέων κέντρων ισχύος, σε συνθήκες μεγάλης λαϊκής υποχώρησης).
Οι «απαντήσεις» του κεφαλαίου
Οι αστικές και ιμπεριαλιστικές δυνάμεις αμέσως διέγνωσαν τον κίνδυνο που αποτελούσε το παράδειγμα της Ρωσικής Επανάστασης για την εξουσία τους. Και, αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου, ξεκίνησαν μια συντονισμένη επίθεση των βασικών ιμπεριαλιστικών χωρών ενάντια στη νεαρή Σοβιετική Ένωση. Πέρα από την εκστρατεία και τον πόλεμο ενάντια στην επαναστατημένη Σοβιετική Ρωσία, εξαπέλυσαν και έναν αιματηρό εμφύλιο, προσπαθώντας να αποσταθεροποιήσουν τις θέσεις της νεαρής σοβιετικής εξουσίας. Και, πέρα από τις στρατιωτικές μάχες, υπήρχε πάντα το πολιτικό στοιχείο που ενεργοποιούσε η επαναστατημένη Σοβιετική Ρωσία για να διατηρήσει την εξουσία – όπως υπήρξαν και συγκεκριμένες υποχωρήσεις για να μπορέσει να σταθεροποιηθεί αυτή η εξουσία.
Στα 1914, όταν ξεκινούσε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί μια προλεταριακή επανάσταση στη Ρωσία το 1917 και ένα κύμα επαναστάσεων στην Ευρώπη που κράτησε μέχρι το 1921. Αυτό το μεγάλο σχίσμα που προκάλεσε η Ρωσική Επανάσταση στον σύγχρονο κόσμο, και η συγκρότηση της εργατικής τάξης και των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων σε οργανωμένη παγκόσμια δύναμη, ανάγκασε τον καπιταλισμό να δραστηριοποιηθεί σε διάφορες κατευθύνσεις για να βρει «απάντηση» στην ιστορική πρόκληση.
Δεν είναι δυνατό στα πλαίσια ενός σημειώματος να περιγραφούν έστω και στοιχειωδώς οι «απαντήσεις» του κεφαλαίου (που πάντως υπήρξαν, και ήταν βαθιές). Ούτε είναι δυνατό να περιγραφεί μια αντίστροφη πορεία που διανύθηκε μέσα στον 20ό αιώνα, για να φτάσουμε στην πλήρη παλινόρθωση των καπιταλιστικών σχέσεων στην ΕΣΣΔ και σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη. Αυτή η πορεία, απαντήσεων του κεφαλαίου και διαδικασιών παλινόρθωσης του καπιταλισμού, σημάδεψε την ιστορία του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Αλλά δεν μπορεί να αναιρέσει τα αποτελέσματα και τη σημασία της Οκτωβριανής Επανάστασης που απόσπασε μια μεγάλη χώρα από τον πόλεμο, άνοιξε νέους δρόμους ανάπτυξης, έδωσε ώθηση σε μεγάλα επαναστατικά κύματα σε ολόκληρο τον κόσμο, εξανάγκασε τον καπιταλισμό σε παραχωρήσεις.
Ο κίνδυνος ενός νέου πολέμου και η μη εμπλοκή σ’ αυτόν
Σήμερα όμως η ανθρωπότητα βρίσκεται πάλι μπροστά στον κίνδυνο ενός παγκόσμιου πολέμου, ο οποίος θα είναι ακόμα πιο καταστροφικός από τους δύο που γνωρίσαμε τα τελευταία 110 χρόνια. Αυτός ο πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει, οι φλόγες του φαίνονται ξανά στην καρδιά της Ευρώπης, και εξαναγκάζει όλες τις δυνάμεις να προχωρούν είτε σε μια πιο άμεση εμπλοκή τους σε αυτόν είτε σε προετοιμασίες εντατικές για τον πόλεμο που θα ακολουθήσει. Αυτός ο πόλεμος διεξάγεται στο έδαφος μιας βαθύτατης πολυοργανικής κρίσης που μαστίζει όλα τα βασικά κέντρα του συστήματος, πάνω στο έδαφος ενός οξύτατου ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού ανάμεσα στη Δύση που παρακμάζει ιστορικά και σε νέα κέντρα ισχύος που έχουν αναδειχθεί και επιζητούν μια νέα «ρύθμιση» στις παγκόσμιες καπιταλιστικές σχέσεις.
Η επίθεση που έχει αρχίσει η παρακμάζουσα συλλογική Δύση δεν προσδίδει «αμυντικό» ή «προοδευτικό» χαρακτήρα στην κίνηση και τη δραστηριοποίηση της Κίνας ή της Ρωσίας (που αποτελούν τα άλλα δύο βασικά κέντρα του αναδυόμενου πολυπολικού κόσμου). Και τίποτα δεν εγγυάται στους λαούς και στο παγκόσμιο προλεταριάτο, στα έθνη και τις μικρές ή μεσαίες χώρες ότι η διαπάλη για παγκόσμια κυριαρχία ανάμεσα σε αυτά τα κέντρα θα έχει κάτι το θετικό γι’ αυτούς.
Για τις παγκόσμιες προοδευτικές δυνάμεις (όσο κι αν το προσδιοριστικό «προοδευτικές» έχει λερωθεί), άρα για τους λαούς, τους εργαζόμενους, τα καταπιεζόμενα έθνη, τις μικρές, ανίσχυρες ή ενδιάμεσες χώρες, έχει ιδιαίτερη σημασία να μην εμπλακούν στον πόλεμο με οποιονδήποτε τρόπο. Είναι αναγκαίο να απαιτήσουν να σταματήσει ο πόλεμος, να κινηθούν ώστε μεγάλες περιοχές του κόσμου να μην γίνουν θέατρα πολέμου με απίστευτες εκατόμβες (εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων ανθρώπων, αν ο πόλεμος πάρει πυρηνικές διαστάσεις).
Είναι αναγκαία η ενδυνάμωση ενός μεγάλου, ενεργού και διακριτού πόλου χωρών και λαών, που σαν πρώτο θέμα θα θέσει τον τερματισμό του πολέμου και όλων των διαδικασιών της καταστροφής οι οποίες ενεργοποιούνται από τον μεταμορφωμένο καπιταλιστικό κόσμο και τα ανταγωνιζόμενα κέντρα του
Κάποιοι μισούν την Οκτωβριανή Επανάσταση, άλλοι την αποσιωπούν
Κάποτε, όχι πολύ παλιά, υποστηρίζονταν ότι «ή η επανάσταση θα αποτρέψει τον πόλεμο, ή ο πόλεμος θα φέρει την επανάσταση». Κάτι τέτοιο δεν μοιάζει πιθανό με βάση τους σημερινούς συσχετισμούς. Κι όμως, το σύνθημα «κάτω ο πόλεμος, ειρήνη παντού, όχι στην πυρηνική καταστροφή και την κλιμάκωση του πολέμου», από τώρα μπορεί να συσπειρώσει και να εκφράσει αυτό που επιθυμεί η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του πλανήτη – ενάντια στους σχεδιασμούς και τις δράσεις των κοσμοκρατορικών, ιμπεριαλιστικών και αντιδραστικών δυνάμεων.
Οι αντιδραστικοί της συλλογικής Δύσης μισούν, όπως γνωρίζουμε, την Οκτωβριανή Επανάσταση. Οι εκπρόσωποι των δύο άλλων κέντρων κρατούν μια στάση σιωπής, αν όχι καταγγελίας της. Ο Πούτιν δεν χάνει ευκαιρία να ρίξει καρούλια στη σοβιετική περίοδο. Ακόμα και στο διάγγελμά του όταν ξεκίνησε τον πόλεμο στην Ουκρανία αναφέρθηκε στο ότι η δημιουργία της Ουκρανίας ήταν λάθος του Λένιν, ενώ αργότερα επέρριψε ευθύνες στον Γκορμπατσόφ (ως τελευταίο εκπρόσωπο της σοβιετικής εποχής), κατηγορώντας τον πως παρέδωσε τμήματα του «ρωσικού κόσμου» προσφορά στη Δύση. Αυτά βέβαια τα λέει τώρα, δηλαδή αργά, πολύ αργά, αφού η Ρωσία δεν έγινε μέλος του ΝΑΤΟ και η Δύση συνέχισε τις πιέσεις και την περικύκλωσή της. Τελευταία ανακάλυψε κι ότι η σοβιετική εποχή βοήθησε τον «αντιαποικιακό» αγώνα πολλών χωρών…
Ο Κινέζος πρόεδρος Σι από την πλευρά του συνεχίζει μια μεγαλοκρατική πολιτική, υπερτονίζοντας τα ιδιαίτερα «κινεζικά χαρακτηριστικά» σε όλους τους τομείς, αναβιώνοντας έναν ιδιότυπο κινεζικό εθνικισμό, ξεχνώντας παλιότερες θέσεις του Κ.Κ. Κίνας που τόνιζαν τη συνεισφορά της Οκτωβριανής Επανάστασης και στην υπόθεση της Κινεζικής Επανάστασης (άλλης μιας πολύ σημαντικής επανάστασης του 20ού αιώνα). Τώρα, φορώντας στρατιωτική στολή, ο για τρίτη φορά εκλεγείς πρόεδρος της Κίνας ετοιμάζεται για τον «μεγάλο πόλεμο»…
***
Περισσότερο από ποτέ είναι αναγκαία η στρατηγική αυτονομία από αυτά τα τρία κέντρα. Είναι αναγκαία η ενδυνάμωση ενός μεγάλου, ενεργού και διακριτού πόλου χωρών και λαών του κόσμου, που σαν πρώτο θέμα θα θέσει τον τερματισμό του πολέμου και όλων των διαδικασιών της καταστροφής οι οποίες ενεργοποιούνται με δύναμη από τον μεταμορφωμένο καπιταλιστικό κόσμο και τα ανταγωνιζόμενα κέντρα του.
Παρά τις ιστορικές αναλογίες, ο σύγχρονος κόσμος έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ό,τι συμβαίνει ή πρόκειται να συμβεί δεν θα είναι επανάληψη χθεσινών σχημάτων (π.χ. Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ή Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κ.λπ.).
Στον πολυπολικό κόσμο που αναδύεται είναι υπερ-απαραίτητος ένας πόλος ανεξάρτητος, αδέσμευτος, λαϊκός, προοδευτικός, αντικαπιταλιστικός, αντιηγεμονικός. Ένας πόλος αγωνιζόμενων λαών και χωρών για έναν άλλο κόσμο, με ειρήνη, κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, χειραφέτηση.
