Στην ανατολική Ουκρανία κινδυνεύεις από αδέσποτη οβίδα, απ’ αυτές που πέφτουν καθημερινά στις πόλεις, τα χωριά και τους αυτοκινητόδρομους.
Κινδυνεύεις κι από την προπαγάνδα, που είναι καταιγιστική. Ακόμα κι αν δεν βλέπεις τηλεόραση και δεν ακούς ραδιόφωνο, οι ειδήσεις και οι πληροφορίες σε διαπερνούν μέσω των συνομιλητών σου. Ειδήσεις και πληροφορίες κατά το μέγιστο μέρος παραποιημένες και κατασκευασμένες, που κάνουν καλά τη δουλειά τους, εάν κρίνω από τη διεισδυτικότητα και την πειθώ τους. Ένα παράδειγμα: Όταν αποφάσισα να πάω στο Ντονιέτσκ και το γνωστοποίησα στους φίλους μου, η αντίδρασή των περισσοτέρων ήταν πολύ αρνητική. Το Ντονιέτσκ παρουσιαζόταν σαν η πύλη της κολάσεως.
Αν έπαιρνα τις μετρητοίς τις περιγραφές, θα έπρεπε να μην πάω. Αλλά τότε δεν θα είχα άμεση αντίληψη για την κατάσταση που επικρατεί εκεί. Διαισθανόμουν, με τη βοήθεια διασταυρωμένων πληροφοριών, ότι υπάρχει μια μονομέρεια και υπερβολή στις εκτιμήσεις και τις αξιολογήσεις της μιας πλευράς, αλλά και των πολιτών που απλά είναι επηρεασμένοι από την κυρίαρχη πληροφόρηση. Έτσι, αποφάσισα να πάω στο Ντονιέτσκ, παίρνοντας κάποιο ρίσκο, το βάθος του οποίου μου ήταν και παραμένει άγνωστο.
Πόλεμος διαρκείας στην ανατολική Ουκρανία
Την Τρίτη, 25 Νοεμβρίου, πέρασα στην αποκεί πλευρά, στο καινούργιο κράτος. Πήγα στο Ντονιέτσκ. Οι φίλοι μου στη Μαριούπολη ανησυχούσαν, όχι μόνο γιατί πέφτουν οβίδες εδώ κι εκεί, αλλά και γιατί στη διαδρομή από τη Μαριούπολη στο Ντονιέτσκ, λέγεται ότι υπάρχουν ένοπλες συμμορίες που ληστεύουν τους περαστικούς. Τελικά, μία φίλη, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο της Μαριούπολης, μου έδωσε τη λύση. Μου είπε ότι είναι καλύτερα να πάω με το λεωφορείο της γραμμής αφενός για να μην κινήσω υποψίες, αφετέρου γιατί στα λεωφορεία που μεταφέρουν κυρίως συνταξιούχους γίνεται μικρότερος έλεγχος και, το βασικό, στα οδοφράγματα, τα αποκαλούμενα μπλοκπόστ, τα λεωφορεία περνούν παρακάμπτοντας την τεράστια ουρά των ΙΧ και των φορτηγών, που σε ώρες αιχμής, η αναμονή μπορεί να κρατήσει ώρες.
Πράγματι, στην επιστροφή, είδα στην απέναντι πλευρά, ένα μπλοκπόστ στο οποίο μέτρησα κάπου 500 αυτοκίνητα! Οι γιωταχήδες θα περίμεναν πολλή ώρα μέχρι να δείξουν το διαβατήριό τους και να ανοίξουν το πορτμπαγάζ του αυτοκινήτου τους για έλεγχο. Ενώ, εμείς, με το λεωφορείο, δείχναμε τα διαβατήρια, όσοι ήταν κάτω από εξήντα, και φεύγαμε σχετικά γρήγορα.
Τελικά, μαζί με μία φίλη Ρωμιά που ξέρει τα κατατόπια και προσφέρθηκε να με συνοδεύσει, πήραμε το λεωφορείο των 7.15 το πρωί, από τη Μαριούπολη για το Ντονιέτσκ. Οι δύο πόλεις ενώνονται με ένα φαρδύ αυτοκινητόδρομο, με διάζωμα στη μέση, μήκους περίπου 115 χλμ. σε ευθεία γραμμή. Περάσαμε τα τέσσερα μπλοκπόστ του ουκρανικού στρατού και στη συνέχεια περάσαμε άλλα τέσσερα μπλοκπόστ του στρατού της Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονιέτσκ (DNR). Ανάμεσα στους μεν και τους δε υπάρχει μια νεκρή ζώνη περίπου 30 χλμ.. Δυστυχώς, δεν μπορούσα να βγάλω φωτογραφίες, γιατί όλοι, στρατιώτες και επιβάτες, έβλεπαν την κάμερα σαν φονικό όπλο. Έτσι, έχασα κι ένα μοναδικό πλάνο, σ’ ένα οδόφραγμα των αυτονομιστών της DNR, που είχαν τρεις σημαίες που ανέμιζαν δίπλα-δίπλα, μία με τα χρώματα τους, μία με τον Ιησού Χριστό και μία με τον Τσε Γκεβάρα!
Γενικά, οι στρατιώτες που έκαναν τους ελέγχους σε όλα τα σημεία δεν φέρονταν με αγριάδα, αλλά έβλεπα τους συνταξιδιώτες μου πολύ μουδιασμένους στη θέα των καλάσνικοφ μέσα στο λεωφορείο και ιδιαιτέρως στα οδοφράγματα που ελέγχονται από τα «μπαταλιόν» των μασκοφόρων εθνικιστών από τη δυτική Ουκρανία, που η παρουσία τους υποδηλώνεται από τις σημαίες που είναι αναρτημένες δίπλα στις ουκρανικές, όπως είναι οι μαυροκόκκινες του Δεξιού Τομέα ή του τάγματος της Αγίας Μαρίας (Σάντα Μαρία).
Σε περίπτωση εμπλοκής, επειδή οι δημοσιογράφοι θεωρούνται ύποπτοι, θα ισχυριζόμουν ότι είμαι δάσκαλος από την Ελλάδα, που επισκέπτεται το σχολείο της ελληνικής κοινότητας στο Ντονιέτσκ, αλλά δεν χρειάστηκε.
Τα οδοφράγματα, σε γενικές γραμμές, αποτελούνται από τσουβάλια με χώμα ή άμμο, τσιμεντένια μπλοκ και, σε μερικές περιπτώσεις, ορύγματα δεξιά κι αριστερά στο δρόμο ή και στη μέση, εκεί που υπήρχε διάζωμα. Σε μερικά μπλοκπόστ, υπήρχαν και ένα ή δύο θωρακισμένα του στρατού. Η διάταξη είναι τέτοια ώστε τα αυτοκίνητα να ακολουθούν με πολύ χαμηλή ταχύτητα ένα φιδάκι, από την αρχική μπάρα μέχρι την έξοδο. Μπροστά σε κάθε οδόφραγμα υπάρχει συνήθως ένα στοπ και μία ταμπέλα στην οποία είναι γραμμένο με μπογιά «Σβήσε τα φώτα», για το βράδυ, προκειμένου να μην τυφλώνονται οι στρατιώτες που, με κρύο, βροχή και αέρα που θερίζει, ελέγχουν με φακούς τα αυτοκίνητα. Τις δύο τελευταίες μέρες που ήμουν εκεί είχε αρχίσει να χιονίζει ρίχνοντας τη θερμοκρασία από τους 4-6 βαθμούς υπό το μηδέν κατευθείαν στους μείον 15, καθιστώντας την παραμονή στα μπλοκπόστ πολύ δύσκολη ακόμα και για τους μαθημένους στο ψύχος Ουκρανούς.
Στο σταθμό των λεωφορείων, μας περίμενε η πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας, η Ελένη Πρόνταν, η οποία ανέλαβε την ξενάγηση στο Ντονιέτσκ, για να δω με τα μάτια μου την κατάσταση που επικρατεί στον επίκεντρο της ανακηρυγμένης Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονιέτσκ, που διαθέτει πλέον πρόεδρο και κοινοβούλιο μετά τις εκλογές της 2ας Νοεμβρίου στα εδάφη που ελέγχουν οι δυνάμεις της DNR.
Η πόλη υπολειτουργεί και ανασυγκροτείται
Στο Ντονιέτσκ έχω πάει πολλές φορές. Είναι μια επιβλητική πόλη, που τη διασχίζει ο ποταμός Κάλμιους, κατά μήκος του οποίου βρίσκονται αρκετά ελληνικά χωριά, προτού εκβάλλει στην Αζοφική Θάλασσα. Είναι γεμάτη φροντισμένα πάρκα, με πολλά μεγαλοπρεπή κτήρια, κλασικά και μοντέρνα, μεγάλη και υπερσύγχρονη, με φαρδιούς δρόμους και πεζοδρόμια, βιβλιοθήκες, όπερες και εστιατόρια. Όμως, τώρα, εξ αιτίας του πολέμου, υπολειτουργεί, χωρίς τράπεζες και τα περισσότερα μεγάλα εμπορικά κέντρα κλειστά. Φαίνεται, όμως, ότι οι καινούργιες αρχές είναι σε φάση αναδιοργάνωσης των υπηρεσιών. Υπάρχουν τραμ, λεωφορεία και τρόλεϊ, και οι οδοκαθαριστές κρατούν την πόλη πεντακάθαρη όπως στις καλές της μέρες που έσφυζε από ζωή. Βέβαια, η κυκλοφορία των αυτοκινήτων στους δρόμους είναι πολύ περιορισμένη, ακόμα και των πεζών, που κατευθύνονται για τα ψώνια τους στα λιγοστά μεγάλα καταστήματα που παραμένουν ανοιχτά. Επίσης, τα νοσοκομεία είναι ανοιχτά, καθώς και τα σχολεία, με μειωμένο αριθμό μαθητών λόγω των προσφύγων. Η ουκρανική κυβέρνηση πίεσε τη διοίκηση του πανεπιστημίου του Ντονιέτσκ, που είναι ένα από τα σημαντικότερα της χώρας, να μεταφέρει τις σχολές του στη Βίνιτσα, μια πόλη στην κεντροδυτική Ουκρανία! Όμως, η πλειοψηφία των καθηγητών αρνήθηκε να υπακούσει και το πανεπιστήμιο συνέχισε τη λειτουργία του προσπαθώντας να καλύψει τις θέσεις που έμειναν κενές. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ιδιοκτήτης της ποδοσφαιρικής ομάδας Σαχτιόρ, ο πλουσιότερος ολιγάρχης της Ουκρανίας, ο Ρενάτ Αχμέτοφ, που διεύθυνε τις επιχειρήσεις του από το Ντονιέτσκ, μετακόμισε στο Κίεβο μεταφέροντας την έδρα της ομάδας στο Λβιβ/Λβοβ, από την καρδιά της ανατολικής Ουκρανίας στην καρδιά της δυτικής.
Οι πολίτες με τους οποίους συνομίλησα, με διαβεβαίωσαν ότι θα τα καταφέρουν, παρ’ όλο που υπάρχει όλο και μεγαλύτερη στενότητα χρημάτων, σαν συνέπεια της αποχώρησης των ουκρανικών τραπεζών και πολλών μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων, των προσκομμάτων στην καταβολή των συντάξεων, αλλά και του μερικού οικονομικού και στρατιωτικού αποκλεισμού των αυτονομημένων περιοχών.
Ήδη μια νέα τοπική τράπεζα βρίσκεται υπό ίδρυση και οι αρμόδιοι παράγοντες ευελπιστούν ότι σε μερικές βδομάδες θα εγκατασταθούν παραρτήματα ρώσικων τραπεζών που θα τονώσουν τη ρευστότητα που χρειάζεται η αγορά. Οι ίδιοι επέμεναν ότι η εικόνα που παρουσιάζουν τα μέσα ενημέρωσης του Κιέβου για τη δημοκρατία του Ντονιέτσκ είναι τελείως πλαστή. Είναι γεγονός ότι η πόλη ούτε στρατοκρατείται, ούτε αποτελεί πεδίο μαχών, παρ’ όλο που σε κάποιο σημείο, περιφερειακά, όλο και κάποιος σκοτώνεται από βλήματα, σφαίρες και ρουκέτες, όλο και κάποιο κτήριο καταστρέφεται. Εξαίρεση αποτελεί η περιοχή του αεροδρομίου, που είναι έξω από την πόλη και ελέγχεται από τον ουκρανικό στρατό. Εκεί οι αψιμαχίες δεν έχουν σταματήσει, ούτε μετά την εκεχειρία που υποτίθεται ότι έχει συμφωνηθεί. Στο τελευταίο κομμάτι της λεωφόρου, κοντά στην έξοδο από την πόλη που οδηγεί στο αεροδρόμιο, δεν φαίνεται να υπάρχουν κάτοικοι, αφού, όπως είδα με τα μάτια μου, όλα τα σπίτια, δεξιά κι αριστερά, έχουν υποστεί μεγάλες ή μικρές ζημιές από πυροβόλα όπλα.
Μέσα στην πόλη, μερικά σημαντικά μέγαρα έχουν υποστεί μεγάλες ζημιές ή έχουν καταστραφεί πλήρως από στοχευμένους βομβαρδισμούς. Μεταξύ άλλων, φωτογράφισα και βιντεοσκόπησα το μουσείο της πόλης του Ντονιέτσκ που κατεδαφίστηκε στη μία του πλευρά. Επίσης, ένα μεγάλο πολιτιστικό κέντρο από το οποίο διασώζονται μόνο οι εξωτερικοί του τοίχοι και ένα μέγαρο συναυλιών που έχει βληθεί από όλες τις πλευρές. Ακόμα και το χάι-τεκ στάδιο της πόλης έχει οπές στο γυάλινο σώμα του από βλήματα. Σε γενικές γραμμές, όμως, η πόλη είναι ακέραια και προσβάσιμη. Εκτός από τις εισόδους στην πόλη και τα σημεία που είναι εγκαταστημένες οι καινούργιες αρχές, οι μονάδες ενέργειας, οι τηλεπικοινωνίες, η νέα αστυνομία, οι τέσσερις τοπικής εμβέλειας τηλεοπτικοί σταθμοί και άλλες ζωτικές υπηρεσίες, που περιβάλλονται από οδοφράγματα και ένοπλες φρουρές.
Οι εντόπιοι υποστηρίζουν ότι τόσο η πολύ μεγάλη αποχή στις εκλογές που οργάνωσε η κυβέρνηση του Κιέβου, όσο και η μεγάλη συμμετοχή στις εκλογές που διεξάχθηκαν στις αυτονομημένες περιοχές, δείχνουν ότι η Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονιέτσκ στηρίζεται στο λαό της περιοχής. Παραδέχτηκαν, βέβαια, ότι έχουν φύγει αρκετοί άνθρωποι από την πόλη, ιδίως πολλοί πλούσιοι, από τους οποίους, όμως, υπολογίζουν ότι οι περισσότεροι θα γυρίσουν πίσω μόλις η τοπική κυβέρνηση αποδείξει ότι μπορεί να λειτουργήσει το νέο υπό διαμόρφωση κράτος του Ντονιέτσκ. Στις κατηγορίες των αντιπάλων ότι το νέο καθεστώς αποτελείται από αλήτες και ναρκομανείς, αντιτάσσουν την πραγματική εικόνα της πόλης που είδα και προβάλλουν τον εκλεγέντα πρόεδρο Αλεξάντερ Ζαχάρτσενκο, που φιγουράρει σε πολλά προεκλογικά ταμπλό με στολή εκστρατείας, ως σοβαρό και ικανό άνθρωπο.
Στο σταθμό των λεωφορείων, για την επιστροφή μας στη Μαριούπολη, μετά από επτά πυκνές ώρες διείσδυσης και περιήγησης στην πόλη, οι ουρές για εισιτήρια στα ταμεία παρέμεναν μεγάλες. Με την απόφαση της κυβέρνησης του Κιέβου να μην καταβάλει τις οφειλόμενες συντάξεις στους κατοίκους των αυτονομημένων περιοχών, ενώ εξακολουθεί να τους θεωρεί πολίτες της Ουκρανίας επί ουκρανικού εδάφους, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβλημα, που αναγκάζει μια φορά το μήνα τους ηλικιωμένους ανθρώπους να μετακινούνται με τα λεωφορεία στις γύρω πόλεις της Ουκρανίας, για να εισπράξουν τις πενιχρές συντάξεις τους, των 60 ή 70 ευρώ. Δηλαδή, κίνδυνος ζωής, ταλαιπωρία και έξοδα για τα άτομα τρίτης ηλικίας, που κι αυτά χρησιμοποιούνται σαν μέσο πίεσης στον ακήρυχτο πόλεμο που αποσυνθέτει την Ουκρανία.
Στα μπλοκπόστ της μιας και της άλλης πλευράς, νυχτώνοντας, με 7 βαθμούς υπό το μηδέν, μέσα από τα παράθυρα του λεωφορείου, φαίνονταν από τις ανταύγειες της φωτιάς μόνον οι στρατιώτες, που στέκονταν γύρω από τα βαρέλια στα οποία καίγονταν ξύλα από τα γύρω δέντρα, για να ζεσταθούν. Εκείνη την ώρα που οι πλούσιοι στο Κίεβο έπιναν τις βότκες τους στα πολυτελή εστιατόρια της πόλης και μοίραζαν μεταξύ τους τη λεία του πολέμου, με τους Αμερικάνους και τους Ρώσους να συνεχίζουν τη διελκυστίνδα τους πάνω από το βαριά πληγωμένο σώμα της Ουκρανίας.
(Ανατολική Ουκρανία, 25 Νοεμβρίου 2014)
