Συνέντευξη στον Σταμάτη Μαυροειδή
Άλλοι, αρμοδιότεροι περί τα μουσικά, έχουν ήδη αναφερθεί στις φωνητικές δεξιότητες αλλά και τις ενδιαφέρουσες μουσικές αναζητήσεις της Μαρίκας Κλαμπατσέα στο χώρο το αυτοσχεδιασμού. Η συνθέτης, σοπράνο και πιανίστρια φημίζεται για την εκρηκτική χρήση της φωνής της, η οποία ξεπερνά συχνά τη μουσικότητα των θεμάτων της. Αφορμή για τη σημερινή συνέντευξη υπήρξε η συναυλία Strange Fruit, που θα δώσει η καλλιτέχνης στο Μουσείο Μπενάκη στις 17 Οκτωβρίου. Τι ακριβώς είναι το Strange Fruit ας αφήσουμε την ίδια να μας το πει…
Κυρία Κλαμπατσέα αν και αυτοχαρακτηρίζεσθε υψίφωνος, επιδίδεστε σε ένα εύρος ρεπερτορίου που υπερβαίνει την οριοθέτηση ανάμεσα στο κλασικό και το σύγχρονο. Πώς αντιλαμβάνεστε τη λειτουργία της φωνής σε ένα τέτοιο πλαίσιο και πόσο επιδρά η αντίληψή σας αυτή στο ερμηνευτικό αποτέλεσμα;
Η μητέρα μου, Ειρήνη, με έκανε να συμπαθήσω τη σοπράνο φωνή και να ασχοληθώ με την όπερα. Τραγούδαγε σχεδόν καθημερινά το Εstrano, άρια από την όπερα του Giuseppe Verdi La Τraviata. Την άκουγα από μικρό παιδί και τη θαύμαζα. Με γοήτευε η δύναμη και η ευαισθησία της φωνής της. Δεν θα ξεχάσω ποτέ όταν είχαμε πάει στην Επίδαυρο, θα ’μουν περίπου 9 χρόνων και άκουσα τη Μαρία Κάλλας στη Νόρμα του Μπελίνι. Το πρωτόγνωρο για μένα άκουσμα της φωνής της μού άρεσε τόσο πολύ που παραμένει ακόμα νωπό στη μνήμη μου. Αυτή η μοναδική εμπειρία με έσπρωξε ακόμα πιο πολύ να στραφώ στην όπερα. Όμως, δυστυχώς στο ωδείο συνάντησα κάτι διαφορετικό από αυτό που φανταζόμουν. Η στείρα ερμηνεία, ο περιορισμός της χρήσης της φωνής, μέσα πάντα σε ασφυκτικά πλαίσια και κανόνες, με το μύθο ότι μόνο μια τεχνική είναι αληθινή -κι αυτό είναι το bel canto, ο ζητούμενος στόμφος και δύναμη-κυριαρχία της φωνής και ο εγωκεντρισμός αναπόφευκτα με τις υψηλές νότες της σοπράνο με καταπίεζε αφόρητα. Πάντα θαύμαζα φωνές σας αυτές της Janis Joplin,της Mahalia Jackson, της Billie Holiday, φωνές που βγαίναν απ’ τα σωθικά και πάντα αναρωτιόμουν πώς γινόταν αυτό… Ένιωθα πάντα ότι συγγένευα πιο πολύ και όταν μια περίοδο ήμουν στο Παρίσι αποφάσισα να πάω σε σχολή jazz και ελεύθερου αυτοσχεδιασμού. Τον αυτοσχεδιασμό τον χαρακτηρίζω γενναιόδωρο γιατί μου πρόσφερε τόσα πολλά. Οι καλύτερες πάντως στιγμές μου παραμένουν όταν τραγουδούσα στο μετρό ή στο Beaubourgh. Εκεί οι σχέσεις κοινού και καλλιτέχνη είναι χωρίς στεγανά και καθωσπρεπισμούς και ο τραγουδιστής νιώθει τότε ένας αυθεντικός τροβαδούρος. Στο Strange Fruit είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχουν τα όρια ανάμεσα στο σύγχρονο και το κλασικό. Όλα ενώνονται μέσα από μια διαφορετική ερμηνεία για κάθε είδος, μιας και είναι αλήθεια διαφορετικά. Όλα επιτρέπονται στο Strange Fruit και πλέκονται το ένα μέσα στο άλλο αρκεί να ερμηνευτούν ανάλογα.
Το Strange Fruit παραπέμπει στο γνωστό αντιρατσιστικό τραγούδι της Billie Holiday. Στόχος σας είναι να καυτηριάσετε και τη μεγέθυνση του ρατσισμού στους καιρούς μας;
Θα ήθελα να αναφερθώ στη διαδικασία που ακολούθησα και έφτασα να διαλέξω αυτόν τον τίτλο για τη συναυλία μου. Νιώθω συχνά strange, κι αυτό μου συνέβαινε από μικρή. Ένας βασικός λόγος απομάκρυνσής μου από την Ελλάδα, σε ηλικία μόλις 17 χρόνων με δικαιολογία της ανώτερες σπουδές μουσικής στην Αγγλία, ήταν ότι στη χώρα μου πάντα έβλεπα ότι υπήρχε ένας άκρατος συντηρητισμός που δεν μπόρεσα ποτέ να ανεχτώ. Η σκέψη μου ήταν να κάνω μια συναυλία από συλλογές της μουσικής μου μνήμης, πολλές φορές συνδεδεμένες με την προσωπική μου ζωή και τη διαδρομή μου ως μουσικός, μέχρι σήμερα. Στη μνήμη αυτή ήρθε η Mairilyn Monroe με το My heart belongs to Daddy ή το Over the rainbow που τραγούδησε η Judy Garland. Επίσης, φωνές που γαλουχήθηκα όπως ήταν οι Beatles και το αγαπημένο μου Girl ή ο Elvis και το Are you lonesome tonight. Οι Strange ακόμη φωνές των κόντρα τενόρων όπως του Klaus Nomi στο Total eclipse What a power art though (the cold song), από την όπερα του Βασιλιά Αρθούρου του Henry Purcell, όλα αυτά τα πολύ μπλεγμένα αλλά σημαδιακά ακούσματα. Το Strange fruit ακόμη, το αντιρατσιστικό τραγούδι που τραγούδησε μέσα από το σωθικά της και με τόσο πόνο η Billie Holiday. Επιλέγω τον τίτλο αυτό για να τονίσω την αντίθεσή μου αλλά και την οργή που νιώθω απέναντι στο ρατσισμό, από όπου κι αν προέρχεται. Η Ελλάδα σήμερα -και όχι μόνο- είναι μια χώρα που ασκεί έναν ανελέητα αιμοβόρο ρατσισμό στους ξένους, αλλά και απέναντι στους ομοφυλόφιλους, σε κάθε αδύναμο, άστεγο, ανάπηρο, άρρωστο ή ηλικιωμένο… Σε ό,τι αφορά τη μεγέθυνση, που λέτε, θεωρώ πως ναι, πρέπει να αντιταχθούμε όσο είναι καιρός, ώστε ένα strange fruit να μη μπορεί να αναβιώσει.
Η τολμηρή θεματική των συναυλιών σας διεκδικεί κοινωνική παρέμβαση, κι αν ναι, με ποιους όρους;
Δεν ξέρω πώς εννοείτε την κοινωνική παρέμβαση. Δεν ξέρω αν το strange fruit, για παράδειγμα, είναι αλήθεια τολμηρό ή αν παρεμβαίνει κοινωνικά. Εγώ απλά υποστηρίζω κάποιες απόψεις μου και τυχαίνει η θεματολογία των συναυλιών μου και η προσωπική μου ερμηνεία να συμβαδίζει μ’ αυτές. Αυτό που κύρια με ενδιαφέρει είναι να εκφράζομαι ελεύθερα ερμηνευτικά και φωνητικά μέσα και από τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. Να βγάζω αυτό που έχω βαθιά μέσα μου μέχρι αναπόφευκτα να εκτίθεμαι και να μοιράζομαι όλα αυτά με τους τυχόν ακροατές μου. Δεν έβαλα ποτέ κάποιους όρους. Κανείς δεν μπορεί να προκαθορίσει το αποτέλεσμα, αν θα επικοινωνήσει τελικά με το κοινό. Οι μόνοι όροι που ίσως ακολουθώ είναι να μη βάζω νερό στο κρασί μου. Να γράφω μουσική και να ερμηνεύω, όχι για να αρέσω στο κοινό αλλά για να αρέσω πρώτα σε μένα!
Από τις εμφανίσεις σας στα υπόγεια του μετρό, τους δρόμους και τις πλατείες των μητροπόλεων της Ευρώπης, στα θεσμοθετημένα ιδρύματα πολιτισμού της χώρας μας. Πώς και γιατί αυτή η «μεταστροφή;»
Πάντα θα θυμάμαι ως μια από τις καλύτερες εμπειρίες το τραγούδι στα μετρό και στο δρόμο. Πιστεύω ότι εκεί, πέρα από κάθε σχολή έμαθα τι σημαίνει ελεύθερος αυτοσχεδιασμός. Η ελευθερία, η χωρίς όρια στη σχέση κοινού και καλλιτέχνη προσθέτει σ’ αυτή την έννοια της ελεύθερης μουσικής έκφρασης. Δεν ξέρω για ποια μεταστροφή μιλάτε ακριβώς. Ανήκω στον χώρο της μη εμπορικής μουσικής κι αυτός είναι ο χώρος του ελεύθερου σύγχρονου αυτοσχεδιασμού. Στα μεγάλα θέατρα απλά υπάρχει η δυνατότητα να έρθει μεγαλύτερο κοινό να ακούσει τη μουσική μου.
Ένα κρατικό βραβείο, πέρα από την αυτονόητη αναγνώριση που εμπεριέχει, μήπως ωθεί παράλληλα σε συμβιβασμό με ένα ισχυρό σύστημα ολιγοπωλιακής διαχείρισης της τέχνης στην Ελλάδα του σήμερα;
Η πρώτη μου αντίδραση, όταν πήρα το βραβείο για το έργο Calamity Jane, ήταν έκπληξη και χαρά. Δεν περίμενα να βραβευθώ και μάλιστα με το πρώτο κρατικό βραβείο για ένα έργο που είναι ίσως το πιο ελεύθερο αυτοσχεδιαστικά που έχω κάνει μέχρι σήμερα. Δεν θεωρώ, λοιπόν, ότι συμβιβάστηκα, αντίθετα θα έλεγα προχώρησα πιο πολύ σε αυτό που επιθυμούσα…
Υπάρχουν σχέδια για το μέλλον σε μια χρεοκοπημένη Ελλάδα που πέραν των άλλων δεινών, μαστίζεται και από κατακερματισμό των πολιτισμικών της δυνάμεων;
Ειλικρινά δεν θα μπορούσα να απαντήσω σ’ αυτό το ερώτημά σας παρά με ένα πικρό «όχι». Είναι πολύ δύσκολα όλα, όπως είναι αλήθεια και ο πολιτιστικός κατακερματισμός που αναφέρεστε. Δεν υπάρχουν χορηγοί που να συγκινούνται από κάτι που δεν φέρνει χρήμα, για να το πω κυνικά. Εμείς όμως θα συνεχίζουμε να υπάρχουμε μέσα από την προσπάθειά μας να δημιουργηθούν ομάδες αλληλοϋποστήριξης χωρίς ανταγωνισμούς, με σκοπό να εξακολουθήσουμε να δημιουργούμε ανεξάρτητα και αυτόνομα. Ακούγεται πολύ ρομαντικό και ίσως ουτοπικό αυτό που σκέφτομαι, αλλά το βλέπω σαν τη μοναδική λύση, ώστε ως μονάδες να μη είμαστε ευάλωτοι. Σχέδια υπάρχουν πολλά, αλλά περισσότερο στην Αγγλία παρά στην Ελλάδα. Το Arts Council είναι αυτό που τόσες φορές έχει υποστηρίξει τη μουσική μου πορεία μέχρι σήμερα. Και πρόκειται να στηρίξει και πάλι ένα νέο έργο μου.
Η συναυλία της Μαρίκας Κλαμπατσέα, Strange Fruit, θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή 17 Οκτωβρίου, στο Μουσείο Μπενάκη. Ώρα έναρξης: 20.30
