Καθηγητά Πρέβε, είναι δυνατόν να πούμε, σύμφωνα με την μαρξική σας άποψη, ότι η παγκοσμιοποίηση είναι το Τελικό Στάδιο του καπιταλισμού;
Αυτή η μανία του Τελικού Σταδίου οδήγησε σε ένα σωρό λάθη στο παρελθόν, πρέπει να προσέχουμε όταν χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη. Η ιστορία, κατηγορηματικά, αρνείται κάθε διάγνωση περί Τελικών Σταδίων. Είναι η παγκοσμιοποίηση το Τελικό Στάδιο του καπιταλισμού; Ειλικρινά δεν ξέρω, αν θα χρησιμοποιούσα αυτή την έκφραση.
Αντίθετα από τον άνθρωπο, που περνά από τη νεότητα στην ωριμότητα και έπειτα μπαίνει στο τελικό στάδιο, η ιστορία προχωρά ενώ η γη συνεχίζει να γυρίζει γύρω από τον ήλιο.
Θα έλεγα ότι η παγκοσμιοποίηση είναι ένα καινούριο πρότυπο, ένα ποιοτικό πήδημα στην παραγωγή του καπιταλιστικού κόσμου.
Ο ιμπεριαλισμός του 19ου αιώνα ήταν επίσης ένα είδος παγκοσμιοποίησης: αν κάποιος μελετά Μπροντέλ και Βάλερστάιν, βλέπει ότι παγκόσμιο εμπόριο υπήρχε ήδη το 1500, αλλά ακόμα και αν ισπανικά, πορτογαλικά, βρετανικά και ολλανδικά πλοία μπορούσαν να φτάσουν σε κάθε λιμάνι, είναι φανερό ότι εκείνη η τάση δεν ήταν ακόμα του γνησίως οικονομικού είδους. Η παγκοσμιοποίηση είναι η λογική της καπιταλιστικής παραγωγής στο αγνότερό της.
Άρα η ιστορική ανάπτυξη έπρεπε να περιμένει την μοντέρνα τεχνολογία;
Της έλειπε η τεχνολογία, σίγουρα, αλλά ίσως πάνω από όλα, υπήρχαν ακόμα μεγάλες περιοχές του προ-καπιταλιστικού κόσμου – κοινότητα, σκλαβιά, φεουδαρχία, αριστοκρατία. Άρα δεν είναι απλώς πρόβλημα τεχνολογίας αλλά γεωγραφικού κορεσμού. Η παγκοσμιοποίηση είναι ένας καπιταλιστικός κορεσμός ολόκληρου του κόσμου: Δεν νομίζω ότι είναι ένα τελικό στάδιο, αλλά είναι σίγουρα μια κρίσιμη στιγμή στην ιστορία του ανθρώπου.
Στην κριτική σας της διαλεκτικής ιστορίας του καπιταλισμού, ορίζετε τον καπιταλισμό ως «απεριόριστο ορίζοντα» ενάντια στο «μέτρο» – την ελληνική αίσθηση του ορίου και της αρμονίας. Αυτό που προτείνετε είναι μια διαλεκτική επανοικειοποίηση του «ορίου» σε αντίθεση προς την ατέλειωτη πείνα, την απεριόριστη επιθυμία της συσσώρευσης της παγκοσμιοποίησης. Δεν νομίζετε ότι αυτό το διαλεκτικό μονοπάτι, όλο μέσα στη δυτική κουλτούρα, μπορεί να ακούγεται ξένο στον κινεζικό ή τον ινδικό κόσμο;
Η ελληνική κουλτούρα και έπειτα η ρωμαϊκή και μεσαιωνική χριστιανική κουλτούρα είναι εσωτερικές στον δυτικό κόσμο. Η αποικιοκρατία τις εξήγε στρατιωτικά κατά τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα σε περιοχές έξω από την Ευρώπη.
Στην Ασία υπήρχαν αρχαίοι πολιτισμοί με τη δική τους ταυτότητα που αναπτύχθηκαν κατά μήκος γραμμών εντελώς διαφορετικών προς αυτό που καλούμε ιουδαιο-χριστιανικό πολιτισμό (η παύλα θα πρέπει να αντικατασταθεί με ένα «και», και θα πρέπει να προστεθεί «και ελληνικός, και ρωμαϊκός, κ.λπ.»).
Η εντυπωσιακή επιτυχία του καπιταλισμού σε χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ταϊλάνδη, η Μαλαισία, η Νότια Κορέα δείχνει ότι δεν παρατηρούμε μια καλβινιστική εκκοσμίκευση επειδή αυτό θα είχε νόημα μόνο μέσα σε ένα είδος δυτικής ιστορίας. Κατά τη γνώμη μου, είναι μάλλον ένα δείγμα ότι ο καπιταλισμός έχει φέρει στην επιφάνεια μια βαθιά δυναμική που ήδη υπήρχε σε αυτές τις κουλτούρες, ακόμα κι αν οι κύριες εθνικές παραδόσεις ήταν εντελώς διαφορετικές. Είμαι πεισμένος ότι η παγκοσμιοποίηση έχει επιφέρει μια καταιγίδα, ένα οικονομικό τσουνάμι που ίσως δεν έχει λιώσει τον κόσμο σε ένα μοναδικό καλούπι, αλλά έχει δημιουργήσει μια σειρά από κοινά προβλήματα που στους προηγούμενους αιώνες δεν υπήρχαν.
Η μαρξιστική θεωρία ορίζει ότι ο καπιταλισμός φέρει μέσα του τις αντιφάσεις που θα οδηγήσουν στο να ξεπεραστεί. Παρ’ όλα αυτά, οι μαρξιστικές προβλέψεις ποτέ δεν υλοποιήθηκαν και ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός (σε αντίθεση με τα κράτη) προφανώς χαίρει άκρας υγείας. Η εργατική τάξη, παλαιότερα θεωρούμενη ως η δυνατή μηχανή για αλλαγή, βρίσκεται σε σύγχυση: σε ποια συλλογική ταυτότητα είναι ακόμα δυνατό να εδραιώσουμε μια εναλλακτική στον κόσμο της Μεγαμηχανής, όπως την όρισε ο Λατούς;
Ο νεο-καπιταλισμός φέρει πολλές αντιφάσεις μέσα του. Για παράδειγμα, είναι ασυμβίβαστος με κάθε μορφή κεϊνσιανισμού. Αντιμέτωπο με την κρίση ένα κράτος υποτιμά το νόμισμά του ή την εργατική του δύναμη. Η περίπτωση της Ευρώπης είναι ξεκάθαρη.
Η Ε.Ε. ιδρύθηκε πάνω σε ένα νεοφιλελεύθερο μοντέλο, σίγουρα όχι σοσιαλδημοκρατικό. Αυτό σημαίνει ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και μια μάχη κατά του πληθωρισμού ως βασικό εχθρό. Αν ένα κράτος χάσει τον έλεγχο του εθνικού του νομίσματος και της υποτίμησής του, το μόνο πράγμα που μπορεί να του προσδώσει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα είναι η υποτίμηση της εργασίας. Εμείς βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση και γι’ αυτό είμαι εναντίον αυτής της Ευρώπης. Δεν βλέπω άλλες εναλλακτικές πέρα από τη μελλοντική επιστροφή στα εθνικά νομίσματα. Το ευρώ υπήρξε ένα ιστορικό λάθος. Ο προφανής του στόχος ήταν να κάνει την Ευρώπη ένα ανταγωνιστικό υποκείμενο στην παγκοσμιοποίηση. Ως αποτέλεσμα, όμως, η ήπειρος δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίσει την παγκοσμιοποίηση, αλλά ρουφιέται στην πλέον ανώμαλη λογική: την υποτίμηση της ανθρώπινης εργασίας. Η παγκοσμιοποίηση σήμανε αποκέντρωση της παραγωγής, εργασιακή ευελιξία, ανασφάλεια της εργασίας και έλλειψη μέλλοντος. Το ίδιο το γεγονός ότι αυτά τα πράγματα διακηρύσσονται μόνο από περιθωριοποιημένες δυνάμεις, όπως ο Μπέπε Γκρίλο στην Ιταλία ή η Μαρίν Λε Πεν στη Γαλλία, σημαίνει ότι η καθεστηκυία τάξη -αριστερή και δεξιά- εκείνοι που έχουν πρόσβαση στα ΜΜΕ, αποφάσισαν να στηρίξουν το ευρώ, κρύβοντας τις αληθινές επιπτώσεις αυτής της επιλογής. Γι’ αυτό ζούμε σε μια σχιζοφρένεια που είναι πιθανό να χειροτερεύσει τα επόμενα χρόνια.
Ένα λάιτ μοτίφ της παγκοσμιοποίησης είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα· στην αρχή αυτό φαινόταν να είναι μια θετική μορφή οικουμενισμού. Στο βιβλίο σας Ethical Bombing (Ηθικός Βομβαρδισμός) επιτίθεστε στη φιλοσοφία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως μια έννοια μεταβαλλόμενη.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα επιτελούν την ίδια λειτουργία με το «φορτίο του λευκού ανθρώπου» κατά τη διάρκεια της αποικιακής περιόδου: να εξαπλώσει τον δυτικό πολιτισμό κατά της βαρβαρότητας, με τη βοήθεια ιεραποστολών και κανονιοφόρων. Θεωρώ τις πολιτικές περί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αδιαμφισβήτητα αρνητικές. Θεωρητικά μιλώντας, τα ανθρώπινα δικαιώματα προήλθαν από το Φυσικό Δίκαιο, μια θεωρία ήδη γνωστή από τους στωικούς που η χριστιανοσύνη υιοθέτησε αργότερα, και η οποία πήρε την κύρια μορφή της το 1500-1600 στα έργα πολλών στοχαστών. Η έννοια άρχισε να παρακμάζει το 1800 με τον ερχομό του νομικού θετικισμού. Ο ιδρυτής της μοντέρνας πολιτικής οικονομίας, Ντέιβιντ Χιουμ, άσκησε κριτική στη θεωρία των φυσικών δικαιωμάτων. Υποστήριξε ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως το δικαίωμα, το μόνο πράγμα που υπάρχει είναι η τάση των ανθρώπων να συναλλάσσονται.
Εκείνοι που μιλούν για ανθρώπινα δικαιώματα κάνουν μια άσκοπη άσκηση στη μεταφυσική. Γιατί αυτά τα ανθρώπινα δικαιώματα που καταστράφηκαν στην αυγή της αγγλικής πολιτικής οικονομίας τα ανακαλύπτουν ξανά τώρα, ιδιαίτερα μετά τη δίκη των ναζί στη Νυρεμβέργη, ως δυτική ιδεολογία του ελέγχου;
Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι μια μεταβαλλόμενη έννοια, επειδή το τι είναι ανθρώπινο και τι όχι το αποφασίζουν οι οικονομικές ολιγαρχίες μέσω των στελεχών τους: καθηγητών πανεπιστημίου και δημοσιογράφων. Η Αριστερά έχει πλήρως υιοθετήσει τη θεωρία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως τέτοια μεταβαλλόμενη έννοια.
Είναι μια θεωρία που κάνει αδύνατη κάθε ανάλυση του δομικού, οικονομικού και κοινωνικού κόσμου. Είμαστε πάντα αντιμέτωποι με ένα δικτάτορα εναντίον του οποίου υπάρχει ένας ολόκληρος λαός σε επανάσταση, μπορεί να είναι ο Μιλόσεβιτς, ο Σαντάμ Χουσεΐν,ο Καντάφι και τώρα ο (Σύρος πρόεδρος Μπασίρ αλ-) Άσαντ.
Έτσι είναι όλο και πιο απίθανο να αναλύσουμε τις ιστορικές αντιφάσεις, τους κοινωνικούς και θρησκευτικούς λόγους. Στους αληθινούς ανθρώπους επιβάλλουν τεχνητά αυτή την άποψη προφανώς υποστηρίζοντας ότι κάνουν καλό, αλλά στην πραγματικότητα κάνουν κακό, επειδή είναι η προϋπόθεση μιας αιματηρής στρατιωτικής επέμβασης.
Ζούμε σε μια γνήσια οργουελιανή εποχή: ο πόλεμος αποκαλείται ειρήνη, οι Ιταλοί στρατιώτες στο Αφγανιστάν ονομάζονται ειρηνευτικές δυνάμεις, αλλά αναπτύσσονται ενάντια στους αντάρτες Ταλιμπάν εκ μέρους των γεωστρατηγικών συμφερόντων των ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, οι πολιτικές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάνουν τον ίδιο το στόχο τους αδύνατο: μια αληθινή οικουμενοποίηση των ανθρωπιστικών συνθηκών στον κόσμο. Είναι η μοντέρνα αντιστοιχία της ρατσιστικής θεωρίας του Χίτλερ. Αντιλαμβάνομαι ότι αυτή η φράση μπορεί να φαίνεται τρελή, ακραία και παράδοξη, αλλά πιστεύω ότι είναι αλήθεια.
Είναι τώρα κοινός τόπος να σκέφτεσαι ότι το κέντρο της παγκόσμιας δύναμης στρέφεται προς την Ανατολή. Η κυβέρνηση του Oμπάμα προσαρμόζει το στρατηγικό της δόγμα περί αντιμετώπισης της Κίνας στον Ειρηνικό και την Αφρική. Είναι αλήθεια ότι η πτώση της Ευρώπης είναι αναπόφευκτη;
Πριν απαντήσω, ας μου επιτραπεί να πω ότι παρά την τεράστια διεθνή της ανάπτυξη η Κίνα δεν είναι μια χώρα που θέλει να εξάγει το μοντέλο της: στην κινεζική κουλτούρα δεν υπάρχει κανένα ίχνος της προτεσταντικής αποστολής να φέρουμε την αλήθεια στους άλλους σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχουν όρια παρά μόνο σύνορα.
Η επέκταση της Κίνας στην Αφρική είναι καθαρά οικονομική. Από τότε που η Αφρική σταμάτησε να είναι η πίσω αυλή της Γαλλίας και της Αγγλίας, το Πεκίνο ψάχνει για πρώτες ύλες σε γεωστρατηγικό ανταγωνισμό με την Ουάσινγκτον. Είναι ενδιαφέρον, απ’ αυτή την άποψη, να δούμε τη θέση της Ιταλίας, που ήταν κάποτε ελάσσων αποικιακή δύναμη, και μόλις έκανε πόλεμο στη Λιβύη κατά των ίδιων των συμφερόντων της.
Τα αμερικανικά συμφέροντα στην Ανατολή ξεκίνησαν να παίρνουν σχήμα με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το τεράστιο δίκτυο των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό δείχνει ότι η Ουάσινγκτον παραμένει αγκιστρωμένη στο παλαιό σχήμα παρά την πτώση της Ευρώπης. Όντως, η Ευρώπη έχει αυτοκτονήσει και δεν υπάρχει πλέον ως πολιτικός παίκτης. Η Ευρώπη έχασε το 1989, με την κατάρρευση του κομμουνισμού, μια ευκαιρία να κερδίσει την ανεξαρτησία της.
Μιλώντας πρόσφατα κατά την Ημέρα της Ευρώπης, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Βαν Ρομπάι είπε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης δεν θα υπάρξουν ποτέ…
Η ύπαρξη των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης θα σήμαινε τη διάλυση των βάσεων των ΗΠΑ· πώς μπορεί να υπάρξει στην πραγματικότητα αθηναϊκή δημοκρατία με σπαρτιατικές βάσεις στην Ακρόπολη; Η Ευρώπη αποφάσισε να εξαφανιστεί πολιτικά ως συνέπεια της αίσθησης ενοχής για το Ολοκαύτωμα.
Το δόγμα του Ολοκαυτώματος (για να είμαι ξεκάθαρος, δεν αρνούμαι το Ολοκαύτωμα, μιλάω για την ιδεολογική του διάσταση) έχει φέρει την Ευρώπη σε μια κατάσταση μόνιμης ανωριμότητας. Το μήνυμα είναι: αν μας αφήσουν μόνους, εμάς τους Ευρωπαίους, σίγουρα θα επιστρέψουμε στη διάπραξη τρομερών εγκλημάτων, δεν μπορούμε να μείνουμε μόνοι, χρειαζόμαστε πάντα κάποιον να μας ελέγχει, επειδή οι φασίστες ή οι κομμουνιστές είναι πάντα έτοιμοι να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους και να πάρουν τον έλεγχο. Αυτός ο «κάποιος» είναι προφανώς η καλοκάγαθη αμερικανική αυτοκρατορία.
* Ο Κλαούντιο Γκάλο είναι ο αρχισυντάκτης διεθνών της ιταλικής εφημερίδας La Stampa.
Πηγή: Asia Times
(Μετάφραση Αδαμαντία Μπαμπούλα)
