Οι καταστροφικές πλημμύρες σε Μαγνησία και Θεσσαλία επισκίασαν το φετινό 46ο φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους Δράμας, παρότι η κακοκαιρία Ντάνιελ δεν άγγιξε την περιοχή. Αποφασίστηκε να συνεχιστεί το φεστιβάλ σε χαμηλότερους τόνους και να ακυρωθεί η καθιερωμένη γιορτινή εκδήλωση του ΕΚΚ, ως ένδειξη συμπαράστασης στους πληγέντες.
Στο ετήσιο ραντεβού των μικρομηκάδων, η Δράμα γέμισε και πάλι από φερέλπιδες νεαρούς κινηματογραφιστές, με τον καλλιτεχνικό Διευθυντή Γιάννη Σακαρίδη, που διακηρύσσει ότι «η μικρού μήκους ταινία αντανακλά πιο γρήγορα τα κοινωνικά γεγονότα», να δηλώνει ενθουσιασμένος με τον μεγάλο αριθμό αιτήσεων συμμετοχής.
Οι 35 μικρού μήκους του Εθνικού Διαγωνιστικού απομακρύνονται φέτος από τα κοινωνικοπολιτικά θέματα οικονομικής δυσχέρειας και συλλογικών διεκδικήσεων. Κυριαρχεί η ενδοσκόπηση σε ατομικές ιστορίες, ενώ διαρκώς ελαχιστοποιούνται οι ταινίες είδους – θρίλερ, γκανγκστερικές και επιστημονικής φαντασίας. Στη συντριπτική πλειοψηφία στρέφονται στις διαπροσωπικές σχέσεις, στη δυσκολία ερωτικής έκφρασης, στο χωρισμό στα ζευγάρια, στο σεξισμό και στη γυναικοκτονία, αλλά και στον ανεκδήλωτο ομοερωτισμό στην εφηβεία, καθώς και σε ιστορίες ενηλικίωσης μέσα από την πρώτη ερωτική εμπειρία. Στο επίκεντρο παραμένουν οι οικογενειακές σχέσεις κυρίως παιδιών και γονέων, ωστόσο παραμένει έντονο το ενδιαφέρον διερεύνησης του πένθους, της απώλειας και της αυτοχειρίας, ενώ συναντήσαμε και ιστορίες από παλαιότερες εποχές, όπως την περίοδο του εμφυλίου, ακόμα και την εποχή του Βυζαντίου.
Οι νέοι κινηματογραφιστές εμφανίζονται άρτια καταρτισμένοι, εξοικειωμένοι με τα εκφραστικά τους εργαλεία, προτείνοντας σκηνοθετικές λύσεις ταιριαστές με τη θεματική. Η επιλογή της ρεαλιστικής γραφής παραμένει εμφανής, λιγότερο με φανταστικά στοιχεία, συχνότερα με νοσταλγία, δίνοντας έμφαση σε ρετρό ή ποπ αισθητική. Κυρίως επιλέγεται ο ενστικτώδης ρεαλισμός, με κοφτά κοντινά πλάνα, ή με ρεπορταζιακή καταγραφή συνεχόμενων λήψεων και απελευθερωμένη κάμερα, σε μεγάλης διάρκειας πλάνα, ακόμη και μονοπλάνο, ενώ είναι ενδεικτική η στροφή προς την αναζήτηση πειραματικής γραφής. Κατά κοινή ομολογία, εντυπωσίασε φέτος το Εθνικό Σπουδαστικό Διαγωνιστικό, με προπτυχιακές ή μεταπτυχιακές εργασίες, που στη συντριπτική πλειοψηφία αποτελούσαν ολοκληρωμένα δείγματα σπουδαίας σκηνοθετικής γραφής, μακριά από τον ερασιτεχνισμό, αποτέλεσμα που οφείλεται στις καλύτερα χρηματοδοτημένες και εξοπλισμένες εγχώριες κινηματογραφικές σχολές πανεπιστημιακού επιπέδου, καθώς και σε μερικούς φωτισμένους δασκάλους, που κοινωνούν τα μυστικά της κινηματογραφικής και σεναριακής γραφής, διαμορφώνοντας ικανούς σκηνοθέτες.
Στο Εθνικό Διαγωνιστικό εντυπωσίασε το 17λεπτο «Wings», του Φοίβου Ήμελλου, γιού γνωστού ηθοποιού. Μια μητέρα μαγειρεύει κεφάτη, αναμένοντας τον γιο της με την συμβία του, για να φάνε μαζί, ένα τηλεφώνημα όμως ανατρέπει τα πάντα. Από την άλλη άκρη της γραμμής, ο γιος σε απόγνωση περιγράφει εφιαλτικές λεπτομέρειες, που σταδιακά συνθέτουν την ομολογία του, για το φόνο της κοπέλας του. Αρνούμενη να αποδεχτεί την αλήθεια, η μητέρα υποστηρίζει πως η κοπέλα θα συνέλθει, όπως άλλες φορές που έχουν τσακωθεί, στη συνέχεια πως ήταν ατύχημα, ενώ, στη δήλωσή του ότι ειδοποίησε ήδη την αστυνομία, τον συμβουλεύει να φύγει, προθυμοποιούμενη να τον συντρέξει, γιατί «δεν ξέρει να προστατεύει τον εαυτό του». Μέσα απ’ τον τηλεφωνικό διάλογο σκιαγραφείται μια κυριαρχική χήρα μάνα, που δεν έχει κόψει τον ομφάλιο λώρο με το γιο, ο οποίος προσπαθεί να διαχειριστεί την ασυγκράτητη οργή του με ψυχοφάρμακα.
Η οιδιπόδεια σχέση μάνας-γιου αποτελεί το όχημα μιας ψυχαναλυτικής προσέγγισης της γυναικοκτονίας. Μέσα από μια μοναδική λήψη, η ταινία δεν εστιάζει στο θύτη ή στο θύμα, αλλά στον παράπλευρο χαρακτήρα της μάνας του γυναικοκτόνου, με την εξαιρετική Δέσποινα Κούρτη στον αρχετυπικό ρόλο της υπερπροστατευτικής μάνας. Παράλληλα, η σκηνοθετική σύλληψη ενός δύσκολου μονοπλάνου, με τη συμβολή του διευθυντή φωτογραφίας Γιώργου Φρέντζου, καθιστά εμφανή στον θεατή τον αντίκτυπο μιας τραυματικής συνειδητοποίησης. Στοιχεία που προϊδεάζουν για τη δυσοίωνη τροπή είναι η μητέρα, που μουρμουρίζει το «Paintitblack» των Ρόλινγκ Στόουνς, όντας ευδιάθετη, ενώ το πουλάκι στο κλουβί συμβολίζει καταπίεση και στέρηση ελευθερίας. Στην τελευταία σκηνή, η χειρονομία της μάνας να κλείσει το ανοιχτό πορτάκι στο κλουβί παραπέμπει ίσως στην κατάλυση της ευνουχιστικής εξάρτησης μάνας-γιου. Μόλις συνειδητοποιήσει την πραγματικότητα, απεικονίζεται στα πρόθυρα αλλοφροσύνης, να ακούει φτερουγίσματα πουλιού, πεπεισμένη πως έχει ξεφύγει το δικό της και να επιχειρεί να το πιάσει πηδώντας στον αέρα. Αυτή η τραγική εικόνα υποδηλώνει την τελειωτική συντριβή της, με το πουλί «καταλύτη επαναφοράς στην κανονικότητα», σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, όταν η ηρωίδα ξεπερνάει τα όρια.
Το ενδιαφέρον του σκηνοθέτη για την οικογενειακή παθογένεια προκύπτει μέσα από την ανάγκη του να διερευνήσει δικά του θέματα, όπως δήλωσε ο ίδιος, ενώβρήκε γοητευτική την αντίφαση της μάνα, που αποδέχεται τη συνενοχή, προσπαθώντας να αθωώσει τον γυναικοκτόνο γιο. Επίσης, αναφέρθηκε διεξοδικά στην πεντάμηνη προετοιμασία του μονοπλάνου, με πολλές πρόβες για να μελετήσουν και να οριοθετήσουν κινήσεις και βήματα, με τους ηθοποιούς.
Αντίστοιχη ανατρεπτική κινηματογράφηση έχουμε καιστο16λεπτο «Με λένε Άντι», των Φίλη Ολσέφσκι και Ανδρέα Βακαλιού, όπου η 14χρονη Αντιγόνη (Αφροδίτη Μπαχαρνίκου) κλέβει το κινητό του προαγωγού της (Άρης Σερβετάλης) για να τραβήξει σε βίντεο την επεισοδιακή της απόδραση, από εν κινήσει αυτοκίνητο, καθώς και το αγωνιώδες κυνηγητό που ακολουθεί, από τον μαφιόζο, το τσιράκι του και την πόρνη μητέρα της (Ευθαλία Παπακώστα), που προσπαθεί τρομοκρατημένη να την πείσει να ακολουθήσει τη μοίρα της. Η ένταση κορυφώνεται μέσα από υποκειμενικές λήψεις, θυμίζοντας Γκασπάρ Νοέ, με θελημένο ερασιτεχνισμό και «λάθη», που προσδίδουν αμεσότητα, αληθοφάνεια και αίσθηση ντοκουμέντου. Επιχειρώντας να αρπάξουν την κάμερα από τα χέρια της, δημιουργούνται αλλοπρόσαλλες γωνίες λήψης, κακός ήχος και παράκεντρα ή πολύ κοντινά παραμορφωτικά πλάνα. Η τεκμηριωμένη μαρτυρία της καταγραφής εξασφαλίζει προστασία στην αιμόφυρτη έφηβη, καθώς η ανοιχτή κάμερα κινηματογραφεί εν θερμώ συμπλοκές, μέσα από συνεχόμενες μεγάλης διάρκειας λήψεις, που στηρίζουν την γκανγκστερική πλοκή, στην εξέλιξη του ρεπορταζιακού ντοκουμέντου, μέσα από την αισθητική κινηματογράφησης με κινητά.
Το πρωτότυπο 23λεπτο «Ανορθόδοξος», του Κωνσταντίνου Αντωνόπουλου, με σπουδές πληροφορικής σε ΑΣΟΕΕ και σκηνοθεσίας στη Νέα Υόρκη, τοποθετείται στη Βυζαντινή εποχή, σχολιάζοντας τις θρησκευτικές έριδες μέσα από την ιστορία της τιμωρίας ενός άτυχου, αγαθού ανθρώπου, σε μια κωμικοτραγική προσέγγιση που αντανακλά το αιρετικό πνεύμα των Μόντυ Πάιθονς. Εξαιρετική η πρωτότυπη μουσική αρχαϊκής προσέγγισης του Larry Gus, με κρουστά, μπεντίρ, κύμβαλα και καμπανάκια.
Εξαιρετική ήταν επίσης και η πρωτότυπη μουσική του Κώστα Κούβδου, για τη 17λεπτη «Τέλη Αυγούστου», πρώτη μικρού μήκους της Αντζελίκα Κατσά, που σπούδασε σκηνοθεσία στη σχολή Σταυράκου. Δυο αχώριστοι φίλοι, κοκκινομάλληδες και οι δυο, η 12χρονη Αμέλια (Αθηνά Μοσχίδου) και ο Επαμεινώνδας (Φίλιππος Ιωαννίδης) περνάνε πάντα μαζί τα καλοκαίρια στην Ικαρία. Μαζί για μπάνιο, μαζί στο παιχνίδι, μαζί και στα πειράγματα στους μεγάλους, ενώ διαρκώς συζητάνε πολύ για τα πάντα. Η δυναμική Αμέλια παίρνει πρωτοβουλίες, με τον Επαμεινώνδα σαγηνευμένο να την ακολουθεί πιστά, κόντρα στις επιθέσεις του εύσωμου συμμαθητή τους Κλεντένη και τις συχνές επισκέψεις του κύριου Μπαφαλούκα (Αντώνης Τσιοτσιόπουλος), αλκοολικού με τραγική ιστορία. Αγχωμένη πως οι γονείς της χωρίζουν, η Αμέλια ανακαλύπτει πως η μητέρα της έχει εραστή και αποφασίζει να το σκάσει μαζί με τον Επαμεινώνδα. Καταλήγουν στο ολονύχτιο πανηγύρι κάποιου μακρινού χωριού, σε μια μαγική τελευταία νύχτα, αφού μετά ακολούθησαν διαφορετικές ατραπούς, δίχως να ξαναϊδωθούν. Η ανάμνηση μιας δυνατής φιλίας, που καταλήγει στον πρώτο παιδικό έρωτα, καταγράφεται σε ασπρόμαυρο, με εκτός κάδρου αφήγηση και τις εκφραστικές ερμηνείες των δυο παιδιών. Η θλίψη της νοσταλγικής ανάμνησης μεταφέρεται από τους μπλουζ ρυθμούς της πρωτότυπης σύνθεσης για φυσαρμόνικα και ηλεκτρική κιθάρα, ενώ η ταινία, που γυρίστηκε στην Ικαρία, βρίθει από αυθεντικές παραδοσιακές μουσικές. Παραπέμποντας στην παιδική νοσταλγία του «Δέντρου που πληγώναμε» (1986/Δήμος Αβδελιώδης), η ταινία κλείνει με το αγόρι να μένει πίσω, κοιτώντας το κορίτσι που απομακρύνεται, ενώ ακούγεται το βαλς «Μενεξέδες και ζουμπούλια», που κορυφώνει τη συγκίνηση.
Δυναμικό δείγμα κοινωνικού ρεαλισμού, παρότι εστιάζει επίσης σε ενδοσκόπηση, είναι το εξαιρετικό 16λεπτο «Παλίρροια», του Γιώργου Μπουγιούκου. Κατακαλόκαιρο, σε μια πανέμορφη παραλία, η όμορφη Έλλη (Μαρί Τραγουστή) μαζί με το υπάκουο σκυλί της είναι η μοναδική που αντιδρά όταν ξεβράζονται στην ακτή τα πτώματα δυο πνιγμένων μεταναστριών. Οι υπόλοιποι λουόμενοι αποστρέφουν το βλέμμα και αποχωρούν βιαστικά, γιατί «χάλασε» η ανέμελη διάθεσή τους. Η Έλλη τηλεφωνεί στις αρχές από τη μοναδική καντίνα, αλλά οι ώρες περνάνε και νυχτώνει, χωρίς να εμφανίζεται κανείς. Ένας νεαρός επιχειρεί να την προσεγγίσει, παρά την ακατάλληλη για φλερτ στιγμή, ενώ ο μαγαζάτορας διαμαρτύρεται που έχασε πελάτες. Σε μακρινό πλάνο, είναι εμφανής ο διαχωρισμός της παραλίας, από τη μια τα πτώματα, απ’ την άλλη, οι ελάχιστοι εναπομείναντες παραθεριστές, με την Έλλη στη μέση, να επιμένει στην ακέραιη στάση της. Μέσα από ένα ανεκδοτολογικό επεισόδιο, ενδεικτικό της αδιαφορίας και της απάθειας που επικρατούν, το καθάριο, παρότι λυπημένο βλέμμα της πρωταγωνίστριας εμπεριέχει τη χαμένη συμπόνια και ανθρωπιά, για όλους τους «αόρατους» πνιγμένους μετανάστες.
Το 9λεπτο «Παρακαλώ περιμένετε», της Καρίνας Λογοθέτη, που έχει δουλέψει σε τηλεοπτικές εκπομπές και φωτογράφος μόδας στο Λος Άντζελες, ανακαλεί την εποχή της καραντίνας. Εγκλωβισμένη στο διαμέρισμα κατά τη διάρκεια της καραντίνας μια νεαρή κοπέλα επιχειρεί να διατηρήσει την ψυχική υγεία της, οι ήχοι όμως, τρυπώνουν διαρκώς στην καθημερινότητά της, εξαντλώντας την υπομονή της, στα όρια της τρέλας. Δίχως διαλόγους, μονάχα μέσα από την κίνηση πρωταγωνίστριας και κάμερας, αλλά κυρίως με τους ήχους και τη μουσική, αποτυπώνεται ο τραυματικός εγκλεισμός της καραντίνας. Η κινηματογράφηση περιορίζεται στους χώρους του μικρού διαμερίσματος της πρωταγωνίστριας, καταγράφοντας διαρκώς μέσα από επαναλαμβανόμενους κύκλους, σε μεγάλης διάρκειας πλάνα, συραμμένα αριστοτεχνικά, σαν σε ενιαίο μονοπλάνο, μια μονότονη καθημερινότητα. Η αεικίνητη κάμερα ίπταται σαρώνοντας σε διαρκές τράβελινγκ την πρωταγωνίστρια να απολυμάνει τα ψώνια στη μπανιέρα, να περιμένει κάποιος να απαντήσει στις τηλεφωνικές παραγγελίες, να μαγειρεύει στην κουζίνα, να κάνει ασκήσεις στο υπνοδωμάτιο, να ρίχνει πασιέντζες στο σαλόνι, ενώ διαρκώς ακούγονται πιανιστικές ασκήσεις του γείτονα, τα βήματα στον από πάνω όροφο, γάτες που ουρλιάζουν, τσακωμοί γειτόνων, έξω στο δρόμο σειρήνες, κομπρεσέρ και ο παλιατζής, μέχρι που από τους διαρκείς χτύπους, η κοπέλα παθαίνει νευρικό τικ, όπως στους «Μοντέρνους Καιρούς» (1936/Τσάπλιν). Κινείται σπασμωδικά, στα όρια παράνοιας, λίγο πριν αναζητήσει μέσα από χορευτικές κινήσεις λυτρωτική έξοδο, σε μια εντυπωσιακή χορογραφία στους ρυθμούς της πρωτότυπης μουσικής του Βασίλη Ζλατάνου, που ανασυνθέτει διεξοδικά όλους τους προηγούμενους ήχους, δημιουργώντας τη μουσική υπόκρουση του εγκλεισμού.
*Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου
