Αυτές τις μέρες προβάλλεται ευρέως μια πρωτοβουλία μιας ομάδας που αποτελείται από πολιτικούς με θητεία στα ευρωενωσιακά όργανα, διπλωμάτες, επιστήμονες, τεχνοκράτες και διαμορφωτές της κοινής γνώμης με τον σημαίνοντα τίτλο: «Ευρώπη 2040. Το αύριο είναι σήμερα». Η ομάδα αυτοσυστήνεται ως «Κονκλάβιο» ! (Conclave) και φιλοδοξεί να οργανώνει συναντήσεις σε τακτική-ετήσια-βάση. Στόχος της δηλώνεται ότι είναι «να αναπτύξει μια κοινή αντίληψη του ευρωπαϊκού πολιτικού πλαισίου και των δυναμικών που το διέπουν, και επίσης να αναδείξει τα θεμελιακά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι πολιτικές ηγεσίες προκειμένου να μην ξεπεραστούν από τις εξελίξεις η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη της». Η πρώτη συνάντησή της έγινε ήδη στην Λισαβόνα στις 24-26 Νοεμβρίου του 2023 υπό την αιγίδα της πορτογαλικής προεδρίας και της κυβέρνησης της χώρας και είχε ως αποτέλεσμα μια έκθεση με τίτλο «Ευρώπη 2040: Το αύριο είναι η από κοινού οικοδόμηση μιας παγκόσμιας βιώσιμης και υπεύθυνης δύναμης». Το στίγμα των εκτιμήσεων και των προθέσεων που κινούν τους οργανωτές της πρωτοβουλίας, αποδίδεται συνοπτικά στις πρώτες γραμμές του Προλόγου αυτής της έκθεσης: «Σε καιρούς συνεχών πολυκρίσεων, οι ηγεσίες εστιάζουν στα επείγοντα και αυτό μπορεί να γίνει σε βάρος των μεσομακροπρόθεσμων σχεδιασμών. Είναι ακριβώς σε τέτοιες στιγμές που η παρέμβαση της κοινωνίας των πολιτών, του κόσμου των επιχειρήσεων, της ακαδημαϊκής κοινότητας και των διαμορφωτών της κοινής γνώμης μπορεί να συμβάλει στο να σκεφτούμε τις μελλοντικές προκλήσεις, στο να σπάσει η απομόνωση των ξεχωριστών οπτικών και στη διαμόρφωση μιας κοινής αντίληψης σχετικά με το τι πρέπει να τεθεί επί τάπητος». Και καταλήγουν δίνοντας τον τόνο ότι «δεδομένων των κρίσιμων συνόδων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που είναι μπροστά μας, αλλά και των επικείμενων ευρωεκλογών του Ιουνίου του 2024, είναι ώρα να κοιτάξουμε μπροστά, καθόσον το αύριο είναι ήδη εδώ».
Η σύνθεση του «Κονκλάβιου»
Είναι φανερό ότι οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες ανήκουν στους κύκλους των πολιτικών και ακαδημαϊκών ελίτ των «Βρυξελλών». Επίσης εκπροσωπούνται μεγάλα οικονομικά-επιχειρηματικά κέντρα επιρροής. Η γαλλική επιρροή φαίνεται υπολογίσιμη τόσο ως ποσοστό επί των συμμετεχόντων όσο και ως προς τις βασικές πολιτικές επιλογές. Επίσης σημαντική είναι η ιταλική και η πολωνική παρουσία. Επιπλέον δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη και η εκπροσώπηση των συμφερόντων του Τζ. Σόρος (Open Society). Από ελληνικής πλευράς συμμετέχει με απ’ ότι φαίνεται βαρύνοντα οργανωτικό ρόλο ο πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ, Λ. Τσούκαλης. Μια απολύτως εύγλωττη συμμετοχή που δεν χρειάζεται περαιτέρω σχολιασμό.
Βασικά σημεία της οπτικής του «Κονκλάβιου»
Αφετηριακή εκτίμηση είναι ότι η «Ευρώπη» όπως αυτή συγκροτείται από την Ε.Ε. βρίσκεται σε μεταιχμιακό σημείο. Σε φάση μεγάλων δυσκολιών που θέτουν υπαρξιακά ερωτήματα για την προοπτική της. Αν και η γλώσσα που χρησιμοποιείται στην έκθεση είναι η ανέμπνευστη, αποστειρωμένη, «πολιτικά ορθή» γραφειοκρατική διάλεκτος της ευρωκρατίας, οπότε αποφεύγεται όσο είναι δυνατόν η αναφορά σε αδιέξοδα και σε συστημική κρίση, το κείμενο αντανακλά την περίσκεψη και την ανησυχία και για τα δύο. Μεταδίδει επίσης τη χρονική επιτακτικότητα των όποιων αποφάσεων για αλλαγή πορείας πρέπει να ληφθούν. Ακόμα και μένοντας σε μια σχετικά «αθώα ανάγνωση», διακρίνει κανείς τα άγχη αν όχι και τις αμφιβολίες των υψηλών κλιμακίων των πολιτικών-διαχειριστικών ελίτ μπροστά στο ευρωενωσιακό οικοδόμημα που οι ίδιοι γνωρίζουν καλά και «εκ των έσω» πόσο δύσκολο είναι να αυτοϊαθεί.
Οι συντάκτες της έκθεσης ξεχωρίζουν τέσσερις κρίσιμες περιοχές που θεωρούν ότι έχουν παραμεληθεί και στις οποίες επείγουν κατά προτεραιότητα στρατηγικές παρεμβάσεις προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι συστημικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η «Ένωση»: Αυτές αφορούν την ανάγκη οικοδόμησης της «Ευρώπης» ως: 1) Γεωπολιτική δύναμη, 2) Επιστημονική και τεχνολογική δύναμη, 3) ως ένα άλλο πιο συμπεριληπτικό και δίκαιο μοντέλο ανάπτυξης και 4) ως Δημοκρατική δύναμη. Πριν προχωρήσουμε δίνοντας συνοπτικά τα κύρια στοιχεία του κειμένου, έχει ενδιαφέρον να παραθέσουμε κωδικοποιημένα τους πράγματι πολύ υπαρκτούς κινδύνους που συνομολογείται ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν: 1) την απειλή γεωπολιτικής συμπίεσης της Ευρώπης ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ευρασία, με την Κίνα να αναφέρεται ρητά ως κύριος αντίπαλος, 2) την απειλή εκτοπισμού της Ευρώπης από τον διπλό τεχνοεπιστημονικό ανταγωνισμό (ψηφιακές και «πράσινες»-ενεργειακές τεράστιες αναδιαρθρώσεις) ΗΠΑ και Κίνας, 3) την έλλειψη κοινωνικής συνοχής και δημογραφικής ικανότητας του ευρωπαϊκού χώρου και 4) τις ανησυχίες από την αποξένωση των πολιτών από τα πολιτικά συστήματα των χωρών τους και ιδιαίτερα την απόσταση και τη δυσφορία τους απέναντι στην ευρωκρατία.
Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες του «Κονκλαβίου» ανήκουν στους κύκλους των πολιτικών και ακαδημαϊκών ελίτ των «Βρυξελλών». Επίσης εκπροσωπούνται μεγάλα οικονομικά-επιχειρηματικά κέντρα επιρροής. Υπολογίσιμη η γαλλική επιρροή και σημαντική η ιταλική και η πολωνική παρουσία. Επιπλέον δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη και η εκπροσώπηση των συμφερόντων του Τζ. Σόρος (Open Society). Από ελληνικής πλευράς συμμετέχει με απ’ ότι φαίνεται βαρύνοντα οργανωτικό ρόλο ο πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ, Λ. Τσούκαλης. Μια απολύτως εύγλωττη συμμετοχή που δεν χρειάζεται περαιτέρω σχολιασμό
Γεωπολιτικά διλήμματα, αναζήτηση θέσης της Ευρώπης και άλυτες αντιφάσεις
Κεντρική επιλογή που καθορίζει όλα τα υπόλοιπα: Η υιοθέτηση μιας «οικονομίας πολέμου» με παράλληλη ενίσχυση της αυτονόμησης της Ευρώπης μέσα στο ΝΑΤΟ. Υποτίθεται για να μπορεί να σταθεί μόνη της απέναντι στη Ρωσία. Απουσιάζει (ή μήπως υπάρχει και αυτολογοκρίνεται) οποιαδήποτε σκέψη για μια πορεία διευθέτησης της σύγκρουσης με τη Ρωσία. Με βάση τους κλονισμούς του γερμανογαλλικού άξονα αλλά και τα ευρύτερα ρήγματα με την ανάδυση ζωνών πιο άμεσης αμερικανικής επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη (Πολωνία, Βαλτικές χώρες), που έχει επιφέρει το ουκρανικό μέτωπο σύγκρουσης, η «οικονομία πολέμου» δεσμεύει στενότερα την Ευρώπη στο αμερικανικό άρμα. Κάθε άλλο παρά γίνεται όχημα κάποιας αυτονόμησης και βέβαια αντιστρατεύεται κάθε έννοια δημοκρατισμού και δίκαιης ανάπτυξης. Η υποστήριξη των προτάσεων χρηματοδότησης, με έκδοση ευρωομολόγων –γαλλικής έμπνευσης και εξαιρετικά αντιπαθείς στο γερμανικό μπλοκ– δείχνουν ιδιαίτερα αμήχανες, και σε κάθε περίπτωση εξαρτώμενες από την έκβαση των μεγάλων ενδορρήξεων στις ΗΠΑ. Επίσης σε ό,τι αφορά τον έλεγχο των περιφερειακών συστημάτων του πλανήτη (Αφρική, Μ. Ανατολή), διαφαίνεται η εναγώνια αναζήτηση νέας θέσης για την «Ευρώπη» (με ατμομηχανή τη Γαλλία όπως σαφώς αφήνεται να εννοηθεί) μέσα στο νέο καταμερισμό καθηκόντων του ευρωατλαντισμού. Και ως προς αυτό επί της ουσίας υπό αμερικανική μπαγκέτα γιατί εκτός των άλλων δεν προκύπτουν οι ευρωπαϊκοί κεφαλαιακοί και άλλοι πόροι μέσα στο σημερινό πλαίσιο ασφυκτικής συμπίεσης της Ευρώπης.
Η ανάγκη αντιμετώπισης του διευρυνόμενου τεχνολογικού χάσματος
Εντοπίζεται η αυξανόμενη τεχνολογική υστέρηση απέναντι σε ΗΠΑ, Κίνα αλλά και άλλες περιφερειακές, ανερχόμενες δυνάμεις. Προτείνεται μια τριπλή στόχευση που προτεραιοποιεί τον ψηφιακό μετασχηματισμό (με αιχμές την Τεχνητή Νοημοσύνη και τη λιγότερο συζητούμενη δημοσίως Κβαντική Υπολογιστική), τις «πράσινες» μεγάλες αναδιαρθρώσεις που θεωρούνται προνομιακό ευρωπαϊκό πεδίο και (πράγμα ιδιαίτερα ενδιαφέρον που αντανακλά την ισχύ των Big Pharma) τις φαρμακευτικές / ιατρικές τεχνολογίες. Προβάλλεται εμφατικά η ανάγκη επίσπευσης της ενιαίας αγοράς (με έναν αδύναμο βολουνταρισμό που δηλώνει την πρόθεση να «σιδερώσει» όλα τα εμπόδια και δεν παραλείπει να αναφέρεται κατά διαστήματα και χωρίς πειστικότητα στην ανάγκη μιας αντίληψης «από κάτω προς τα πάνω»). Προκαλεί έκπληξη ότι ένα τέτοιο «προγραμματικής φιλοδοξίας» κείμενο δεν αντιμετωπίζει καθόλου τις πολλαπλές δομικές, παραλυτικές αντιθέσεις που διαπερνούν το ευρωενωσιακό οικοδόμημα. Αντιθέσεις κέντρου-περιφέρειας αλλά επίσης και ανάμεσα στις ισχυρές χώρες που συνιστούν τον πυρήνα της Ε.Ε. Ιδιαίτερα μάλιστα μέσα στην τωρινή συνθήκη κατακερματισμού του ευρωπαϊκού χώρου και εκτόξευσης της εξάρτησης των ξεχωριστών τμημάτων του από τις ΗΠΑ. Σ’ ένα άλλο συνδεόμενο με τα προηγούμενα, επίπεδο, παρακάμπτονται οι τεράστιες αντιφάσεις των σχέσεων με την Κίνα. Από την μια λογίζεται (εύλογα) ως όρος ευρωπαϊκής επιβίωσης, η εταιρική σχέση μαζί της αλλά την ίδια στιγμή η Κίνα είναι ο στρατηγικός αντίπαλος με τους όρους που επιτάσσουν οι προτεραιότητες των ΗΠΑ. Όλος ο χάρτης των ενδοδυτικών αντιθέσεων είναι παρών, το ίδιο παρούσα και η στρατηγική αδυναμία ξεπεράσματός τους.
«Συγκρότηση μιας δημοκρατικής δύναμης»
Έχει ενδιαφέρον η διαπίστωση –με τον τρόπο που διαβάζεται από την σκοπιά των κύκλων που εκφράζονται από το «Κονκλάβιο»– ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς τη συναίνεση και τη συστράτευση («χωρίς την ιδιοκτησία» για να χρησιμοποιήσουμε την απεχθή γλώσσα των διαχειριστών) των ευρωπαϊκών λαών. Το κείμενο συνδυάζει την παραπάνω διαπίστωση με την ανάγκη «κατασκευής συναίνεσης» με τους πιο πατερναλιστικούς τρόπους ελέγχου της πληροφόρησης και της δημόσιας ζωής. Επιπλέον θίγει το κρίσιμο θέμα της τεχνοεπιστημονικής και ανθρωπιστικής μόρφωσης των πολιτών. Τα διευρυνόμενα ελλείμματα σ’ αυτούς τους τομείς, που συνδέονται άρρηκτα με τους ολέθριους, διαρκώς επιταχυνόμενους ρυθμούς κίνησης του κεφαλαίου, είναι αληθινή βόμβα στα θεμέλια των προοπτικών του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου συστήματος. Οι κίνδυνοι πλέον ομολογούνται –η ηγεμονικότητα των ελίτ έχει αδυνατίσει πολύ– και οι προτεινόμενες «λύσεις» αφορούν την «κατασκευή» μιας κοινωνίας των πολιτών πειθήνιας και κομφορμιστικά κομμένης και ραμμένης στα μέτρα των ελίτ με την αξιοποίηση της «Τεχνητής Νοημοσύνης» και ενός τεράστιου φάσματος τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Ίσως η ειρωνεία των τέτοιων πολιτικών σχεδιασμών απεικονίζεται καλύτερα στο ότι κάποιοι που αποκαλούν τους εαυτούς τους «Κονκλάβιο»! –το μυστικοπαθές σώμα των καρδιναλίων που εκλέγουν τον Πάπα και κατά συνεκδοχή κάθε απρόσιτο σώμα εξουσίας»– αυθαδιάζουν περί της ενεργοποίησης των ευρωπαίων πολιτών πίσω από τα σχέδιά τους για τη «συγκρότηση μιας δημοκρατικής δύναμης»!
Έστω εξ αντιθέσεως εδώ προκύπτει η επείγουσα ανάγκη μιας πραγματικής «δημοκρατικής επανάστασης» ικανής να σαρώσει το αντιδημοκρατικό και μη μεταρρυθμίσιμο ευρωενωσιακό οικοδόμημα που βρίσκεται σε πολυοργανική κρίση και να ανοίξει μια άλλη προοπτική ενότητας, αυτονομίας και ειρήνης για την ήπειρο.
