Στράτος Ν. Δορδανάς, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη. Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία, 1945-1974, Πρόλογος: Πολυμέρης Βόγλης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011, σ. 526.
«Ο κ. συνάδελφος ημπόρεσε να βάλη εις την ναφθαλίνην την στολήν του Γερμανού αξιωματικού την οποίαν έφερε…» Τα λόγια αυτά ανήκουν στον Ηλία Ηλιού και ειπώθηκαν από το βήμα της Βουλής το 1963, απευθυνόμενα στο βουλευτή Κιλκίς της ΕΡΕ, Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο. Η φράση του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου της ΕΔΑ δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί, καθώς ακολούθησαν φωνές και ύβρεις, αλλά και η επίθεση μέσα στην αίθουσα του Κοινοβουλίου εναντίον του Αντώνη Μπριλλάκη και του Γρηγόρη Λαμπράκη, επίσης βουλευτών της ΕΔΑ.
Ποιος ήταν, όμως, ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος και γιατί η αναφορά στο παρελθόν του προκάλεσε ένα τόσο σοβαρό επεισόδιο μέσα στη Βουλή;
Το πρόσωπο που «δάνεισε» στον ιστορικό Στράτο Δορδανά τον τίτλο του έργου του για τις Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία και αποτελεί έναν από τους βασικότερους πρωταγωνιστές του υπήρξε ο μόνος επιζών από την ηγετική τριάδα του ΕΕΣ, της οργάνωσης των τουρκόφωνων Ποντίων οπλαρχηγών (μαζί με τους συνεπώνυμούς του Κισάμπατζακ και Μιχάλαγα), που στα 1943 υπήρξε ένα από τα βασικότερα σώματα του ένοπλου δοσιλογισμού στη Β. Ελλάδα. Το πώς από κατηγορούμενος για συνεργασία με τον εχθρό ο Παπαδόπουλος βρέθηκε στα κοινοβουλευτικά έδρανα της Δεξιάς αποτελεί την επιτομή των διαδρομών που ακολούθησαν εκατοντάδες άλλοι συμμαχητές του, ώστε να αποφύγουν, η συντριπτική τους πλειονότητα τουλάχιστον, την «εθνική νέμεση» που υποσχόταν η πρώτη μεταπελευθερωτική κυβέρνηση.
Η εμπλοκή της χώρας σε έναν αιματηρό εμφύλιο έδωσε την ευκαιρία σε όσους είχαν «γερμανοντυθεί» κατά τη διάρκεια της Κατοχής να βουτήξουν στην κολυμβήθρα του αντικομμουνισμού, να επιβιώσουν στην αφάνεια και πολλοί από αυτούς να επανενεργοποιηθούν αργότερα στο δημόσιο στίβο, παίρνοντας θέση στις τάξεις των «εθνικοφρόνων», προσφέροντας, για μία ακόμη φορά, τις «υπηρεσίες» τους…
Τις τύχες τους ανιχνεύει, πραγματοποιώντας μια εξαιρετικά λεπτομερή εργασία αναδίφησης αρχειακών πηγών, δικαστικών και άλλων, στην ανά χείρας μελέτη του ο ιστορικός Στράτος Δορδανάς. Πιάνοντας το νήμα της αφήγησης -για όσους από τους «πρωταγωνιστές» του επιβίωσαν των συγκρούσεων με τον ΕΛΑΣ στη Μάχη του Κιλκίς- εκεί που το άφησε στο πρώτο μέρος της έρευνάς του (Έλληνες εναντίον Ελλήνων, Επίκεντρο 2006), καταγράφει την πορεία τους μέχρι τη δικτατορία αλλά και τις «τεχνικές επιβίωσης» που επέτρεψαν στους περισσότερους να αποφύγουν τη δικαιοσύνη.
Ανάμεσα στα πρόσωπα που αποτελούν τους αρνητικούς πρωταγωνιστές αυτής της κρίσιμης ιστορικής περιόδου ξεχωρίζει εκείνο του Ξενοφώντος («φον») Γιοσμά, του ανθρώπου που ξεκίνησε υπηρετώντας στο τάγμα του Γ. Πούλου, πολεμώντας τους συμμάχους μέχρι τη Γερμανία και συμμετέχοντας στην εθνικοσοσιαλιστική «κυβέρνηση» που στήθηκε από τους ναζί στη Βιέννη, για να επιστρέψει, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ελεύθερος στην κοινωνία της Θεσσαλονίκης, όπου άρχισε να οργανώνει τους ομοϊδεάτες του, σε στενή διαπλοκή με τις κρατικές υπηρεσίες της πόλης. Επρόκειτο για μια συνεργασία που θα κατέληγε, το 1963, στη συνωμοσία κρατικών υπηρεσιών και παρακράτους για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη… Τα βήματα μέσα από τα οποία η παρακρατική ομάδα Γιοσμά έφτασε από έναν οικοδομικό συνεταιρισμό στο τρίκυκλο συγκροτούν ένα από τα γλαφυρότερα κεφάλαια της εργασίας του Στράτου Δορδανά.
Χωρίς να αποτελεί ευρωπαϊκή εξαίρεση, καθώς και οι υπόλοιπες κατεχόμενες από τον Άξονα χώρες επέλεξαν τη «συνέχεια του κράτους» αντί των μαζικών εκκαθαρίσεων των συνεργατών των ναζί, η Ελλάδα επιφύλαξε στους δικούς της δοσίλογους μια πολύ επιεικέστερη αντιμετώπιση, διότι, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, η ανασυγκρότηση του κράτους και του πολιτικού συστήματος βασίστηκε όχι στη διαιρετική τομή φασισμός-αντιφασισμός αλλά σε αυτήν κομμουνισμού-αντικομμουνισμού. Όταν, χρόνια αργότερα, η τομή αυτή μετακινήθηκε στον άξονα δεξιά-αντιδεξιά, μπόρεσαν να εμφανιστούν κρατικοί λειτουργοί, όπως ο Π. Δελαπόρτας ή ο Χρ. Σαρτζετάκης. Με τη διαφορά ότι η εκκολαπτόμενη χούντα θα χορηγούσε πλήρη ασυλία και αναγνώριση στους «αγωνιστές της εθνικής αντίστασης» με τις γερμανικές στολές τόσο για το βίο και την πολιτεία τους στη διάρκεια της Κατοχής όσο και στα κατοπινά χρόνια…
