Γνώρισα τον Ισπανό συγγραφέα Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε από το εξαιρετικό μυθιστόρημα «Το τανγκό της Παλιάς Φρουράς», όπου με έξοχο τρόπο αναμίγνυε μυθοπλασία και Ιστορία…
Θέλησα να διαβάσω κι άλλα του βιβλία και πήρα το «Φαλκό» που μου φάνηκε δεύτερης διαλογής και το άφησα στην άκρη αφού υπέμεινα τις πρώτες 30-40 σελίδες. Όμως μου έμεινε στο μυαλό πως ίσως να τον αδίκησα. Καμιά φορά η συγκυρία που διαβάζουμε ένα βιβλίο μπορεί να δημιουργήσει εσφαλμένες εντυπώσεις.
Καθώς είχα δώσει το βιβλίο σε κάποιον φίλο που είναι θαυμαστής του συγγραφέα, αποφάσισα να διαβάσω το «Σαμποτάζ» (εκδόσεις Πατάκη-μετάφραση Τιτίνα Σπερελάκη) με ήρωα πάλι τον Φαλκό.
Με τράβηξε και το θέμα που είχε να κάνει με τη Γκερνίκα του Πικάσο και τον Ισπανικό Εμφύλιο… Έπαιξε κάποιον ρόλο και η –παραπλανητική, όπως αποδείχτηκε– αφιέρωση της αρχής στον Λορένθο Πέρεθ-Ρεβέρτε, «στρατιώτη της Δημοκρατίας, που πήγε στον πόλεμο δεκάξι χρονών, γύρισε δεκαεννιά και πέθανε προτού κλείσει τα είκοσι δύο».
Και βρέθηκα να παρακολουθώ τη δράση ενός πράκτορα των φασιστών του Φράνκο, ενός πληρωμένου δολοφόνου, που μας παρουσιάζει ως ιδιαιτέρως γοητευτικό χαρακτήρα ο συγγραφέας: Έξυπνος, κυνικός, ωραίος με μεγαλύτερες επιτυχίες και από τον Τζέιμς Μποντ στις γυναίκες, έτοιμος να κάνει τα πάντα για το χρήμα.
Όλα αυτά χωρίς υπόνοια κριτικής. Ο ελάχιστος αυτοσαρκασμός, απέχει πολύ π.χ. από τον ήρωα του Φίλιπ Κερρ, τον Μπέρνι Γκούντερ, έναν άνθρωπο που άγεται από τις συνθήκες της εποχής, αλλά στο βάθος κρατάει την ανθρωπιά του.
Ο ήρωας του Πέρεθ-Ρεβέρτε δεν έχει καμία ανθρωπιά. Δεν έχει καν την ψυχολογία ενός Ρίπλεϊ. Κι όμως ο συγγραφέας είναι σαφές πως χρησιμοποιεί το ταλέντο του ώστε να ταυτιστεί ο αναγνώστης με τον Λορένθο Φαλκό.
Ο ήρωας στέλνεται στο Παρίσι από τις μυστικές υπηρεσίες του Φράνκο με δύο στόχους: Να καταστρέψει τη Γκερνίκα του Πικάσο, που ο ζωγράφος ετοιμάζει για τη Διεθνή Έκθεση, και να αμαυρώσει το όνομα ενός Γάλλου διανοούμενου που πολέμησε στο πλευρό των Δημοκρατικών στην Ισπανία – οδηγώντας στην εξόντωση τους ίδιους του τους συντρόφους…
Ο συγγραφέας μάς παρουσιάζει ένα πραγματικά άθλιο πορτρέτο των αγωνιστών της Αριστεράς, ενώ δεν διστάζει να αποδομήσει τον πίνακα του Πικάσο –θεωρώντας τον υπερτιμημένο– αλλά και τον ίδιο τον ζωγράφο.
Η γραμμή που υπηρετεί το βιβλίο είναι των «ίσων αποστάσεων», ταυτίζοντας τους Ναζί εγκληματίες με τους Δημοκρατικούς αγωνιστές. «Όλοι ίδιοι είναι», «όλοι είναι εγκληματίες», «οι μεν είναι φίλοι με τους Γερμανούς Ναζί και τους Ιταλούς Φασίστες, οι δε είναι πράκτορες των Ρώσων». Οπότε ο «έξυπνος» άνθρωπος ακολουθεί το χρήμα. Αυτό είναι και το ηθικό μήνυμα του βιβλίου…
Έτυχε να διαβάζω τις ίδιες μέρες την πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική μελέτη του Δημήτρη Μπελαντή «Επανάσταση στη δίνη του Εμφυλίου-οι ταξικοί αγώνες στην Ισπανία (1874 -1939)» (εκδόσεις Τόπος), όπου ανάμεσα στα πολλά θέματα που θίγει και τα στοιχεία που παραθέτει, είναι και αυτό του «Τρόμου»:
«… Δεν έχει υπάρξει ποτέ Εμφύλιος Πόλεμος χωρίς τον τρόμο…
…Ο Τρόμος δεν είναι απλώς πράξεις βίας στη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, αυτό είναι ο πόλεμος. Είναι μια συστηματική βία, αυθόρμητη ή σχεδιασμένη, κατά του ταξικού αντιπάλου…
…Οι αριθμοί κατά τον Χιου Τόμας: Στη δημοκρατική περιοχή, περίπου 54.600 νεκροί στην περίοδο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 1936, σε μεγάλο βαθμό ιδιοκτήτες και κληρικοί… Στην εθνικιστική περιοχή, 250.000 ως και το καλοκαίρι του 1937 και συνολικά 700.000 νεκροί ως και το 1938. Δεν υπολογίζονται εδώ όσοι εκτελέστηκαν από το φρανκικό καθεστώς από το 1939 και μετά…»
Αν οι αριθμοί δεν ταιριάζουν με αυτό που πλασάρουμε ως πραγματικότητα, τόσο το χειρότερο για τους αριθμούς… Μάταια ψάχνει κανείς στο μυθιστόρημα για κάποιους –έστω και λίγο– θετικούς ήρωες.
Οι Γάλλοι Αριστεροί είναι καλοπερασάκηδες, οι Ισπανοί Δημοκρατικοί διεφθαρμένοι ή δολοφόνοι, όπως και οι αντίπαλοί τους. Καμία διαφορά!
Για τον συγγραφέα όλοι αυτοί οι χιλιάδες άνθρωποι που πολέμησαν για ένα ιδανικό δεν ήταν παρά μια στρατιά αχρείων, αφελών ή καιροσκόπων…
Κάτω από τον μανδύα της λογοτεχνίας ο συγγραφέας αναθεωρεί την Ιστορία και όχι μόνο. Προβάλλει έναντι του αγώνα και της αλληλεγγύης την ατομικότητα, κάνοντας βεβαίως έναν αναχρονισμό: Ο Φαλκό είναι ένας ήρωας βγαλμένος από την εποχή του νέο-φιλελευθερισμού και όχι από την εποχή στην οποία αναφέρεται το βιβλίο.
Το «Σαμποτάζ» είναι το αντίστοιχο των κατασκοπικών μυθιστορημάτων της εποχής του «Ψυχρού Πολέμου», προσαρμοσμένο στις ανάγκες της νέας εποχής και της κυρίαρχης ιδεολογίας και στην Ισπανία του σήμερα, αναφερόμενο απαξιωτικά και σε εθνότητες όπως οι Βάσκοι.
Αν κρίνουμε την υπόθεση, την ιδεολογία και την έμπνευση, Φαλκό δεν είναι παρά ένας «Πρίγκιπας Μάλκο Λίνγκε – ο γνωστός SAS»* και ο Ρεβέρτε ένας «ποιοτικός» Ζεράρ Ντε Βιλιέ.
Μόνο που ο Ζεράρ ντε Βιλιέ δεν παρίστανε κάτι που δεν ήταν…
* Το πρώτο βιβλίο της σειράς SAS, το «SAS στην Κωνσταντινούπολη», κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 1965. Ο ντε Βιλιέ έγραφε τέσσερα βιβλία SAS κάθε χρόνο, τα οποία μεταφράζονταν σε πολλές γλώσσες. Κοινά στοιχεία στα βιβλία αυτά ήταν «μια γερή δόση γεωπολιτικής και εξωτισμού, σκηνές σκληρού σεξ και μπόλικης βίας». Συνολικά εκδόθηκαν 200 βιβλία της σειράς SAS, το τελευταίο από τα οποία τον Οκτώβριο του 2013 (Πηγή: Βικιπαίδεια)
