Μεγίστη ονομαζόταν το νησί στην αρχαιότητα και μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. Αυτό είναι και σήμερα το επίσημο όνομα του νησιού. Η ονομασία αυτή δόθηκε –κατά μια εκδοχή– στο νησί επειδή ήταν το μεγαλύτερο από όλες τις μικρές νησίδες της περιοχής. Η ονομασία Καστελλόριζο (castelrosso), η οποία και επικρατεί, είναι λατινική και σημαίνει το «κόκκινο κάστρο», λόγω του κόκκινου χρώματος του βράχου πάνω στο οποίο ήταν χτισμένη η ακρόπολη του νησιού. Άλλη εκδοχή αναφέρεται στο κόκκινο χρώμα του οικόσημου (επτά χρυσοί πύργοι σε κόκκινη βάση), του 8ου Μεγάλου Μαγίστρου των Ιπποτών της Ρόδου και το οποίο βρισκόταν στο μεσαιωνικό Κάστρο, οχυρωματικό έργο χτισμένο πάνω στα αρχαία ελληνιστικά κρηπιδώματα της εποχής του Σωσικλή Νικαγόρα.
Αν και αρχαιολογικά το νησί δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά, εντούτοις από ευρήματα λίθινων εργαλείων που βρέθηκαν σε σπηλιές, η ζωή του χρονολογείται από τη Νεολιθική τουλάχιστον εποχή. Τα πολυγωνικά τείχη με λακκοειδείς ή σκαλισμένους τάφους και η ανεύρεση πολλών ελληνικών επιγραφών φανερώνουν πως οι πρώτοι κάτοικοι ήταν Δωριείς. Το 1913 βρέθηκε σε αρχαίο τάφο θήκη, που περιείχε χρυσό στεφάνι ελληνιστικής περιόδου, το οποίο φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, δώρο του Δήμου Μεγίστης.
Στη Μεγίστη λατρευόταν ο Απόλλων και ο Δίας ο Μεγιστεύς. Στη συνέχεια, λέει η παράδοση, εμφανίστηκαν Φοίνικες, ενώ από το 350 έως το 300 π.Χ. το νησί εξαρτάται από τη Ρόδο. Τη ροδιακή εξουσία καταλύει ο τύραννος Ιδριεύς της Αλικαρνασσού και τη δική του οι στόλαρχοι του Μ. Αλεξάνδρου. Μετά το θάνατο του στρατηλάτη, όλα τα νησιά του Αιγαίου περιέρχονται στη δικαιοδοσία του Πτολεμαίου Λάγoυ και κατόπιν καταλαμβάνονται από τους Ρωμαίους.
Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, το Καστελλόριζο απέκτησε κάποιο είδος αυτονομίας, που καταργήθηκε το 38 π.Χ. από τον Αυτοκράτορα Βεσπασιανό. Μετά τη διαίρεση του ρωμαϊκού κράτους, περιήλθε στο Βυζάντιο. Κατά τους χρόνους αυτούς, το νησί περιλαμβάνεται στο «Θέμα των Κυβυραιωτών» (διοικητικό διαμέρισμα) όπως και η Ρόδος.
Οι Καστελλοριζιοί έχτισαν τους πρώτους χριστιανικούς ναούς, όπως μια τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική, ελάχιστα ίχνη της οποίας σώζονται στον Αγ. Γεώργιο «Σαντραπέ», στα «Χωράφια».
Μεσαίωνας
Το 1306, καταλαμβάνεται από τους Ιωαννίτες ιππότες της Ρόδου (από το Μέγα Μάγιστρο Φουλκ ντε Βιλλαρέ). Ο Μπόζιο μας πληροφορεί πως οι ιππότες εξόριζαν στο Καστελλόριζο τους ανεπιθύμητους και γενικότερα όλους εκείνους που ήθελαν να τιμωρήσουν.
Το 1440 καταλαμβάνεται από τον αιγυπτιακό στόλο με 18 γαλέρες και άλλα βοηθητικά πλοία, με ναύαρχο τον Τζελάλ ελ Ντιν. Ο στόλος του ερειπώνει την πόλη και οι κάτοικοι σύρονται αιχμάλωτοι στην Ανατολή.
Το 1461 το κατέχουν οι Καταλανοί, ενώ το 1470 περνά στο βασιλιά της Νεάπολης. Το 1480 το νησί ερημώνει και πάλι εξαιτίας του τουρκικού στόλου που το κατακτά. Το 1498 το ανακαταλαμβάνει ο βασιλιάς της Νεάπολης.
Το 1512 το καταλαμβάνουν οι Ισπανοί και το 1523 ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής. Από το 1570 μέχρι το 1659 γίνονται κυρίαρχοι οι Ενετοί και μετά από αυτούς οι Τούρκοι.
Κατά τη διάρκεια της σκλαβιάς, αλλά και της παρουσίας των «συμμαχικών» στρατευμάτων, το νησί πολλές φορές βομβαρδίστηκε, κάηκε, λεηλατήθηκε και γενικά καταστράφηκε εντελώς. Σήμερα έχει πληθυσμό 492 κατοίκων, που διαβιούν στον ομώνυμο οικισμό, ο οποίος είναι και ο μοναδικός στο νησί
Τουρκοκρατία και επανάσταση
Η ζωή, κατά τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας, γίνεται μαρτύριο σε ολόκληρο το Αιγαίο και μέσα σ’ αυτό εντάσσεται το Καστελλόριζο, λόγω της ξεχωριστής του αξίας, της γεωγραφικής του θέσης, αλλά και της φυσικής του διαμόρφωσης, που το καθιστούν σημαντικό σταθμό για τα πολεμικά γεγονότα και σταθμό για τη ναυσιπλοϊα σ’ ένα σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης.
Οι Καστελλοριζιοί κατόρθωσαν να αναπτύξουν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις με τα Μικρασιατικά παράλια, κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής, με ένα είδος αυτονομίας και με κυριότερη υποχρέωση να καταβάλλουν τον ετήσιο φόρο «μαχτού». Κατά την περίοδο αυτή, λέγεται ότι επικρατούσε ηρεμία και ομαλή εξέλιξη της ζωής. Έτσι παρουσιάσθηκε η ακμή της ναυτοσύνης και της οικονομίας γενικότερα. Οι κάτοικοι του νησιού δημιούργησαν αποικίες στα παράλια της Μικράς Ασίας: Καλαμάκι, Αντίφυλλο, Τρίστομη, Κάκαβα, Μύρα, Λιβίσι, Φοίνικα.
Οι Καστελλοριζιοί επιδόθηκαν στο εμπόριο της ξυλείας, του κάρβουνου, των χαλιών και άλλων ειδών, που αγόραζαν από την Ανατολή και τα πουλούσαν σε Αίγυπτο, Παλαιστίνη, Κύπρο, στα νησιά του Αιγαίου, ακόμα και στην Ιταλία. Διέθεταν 500 περίπου μικρά και μεγάλα ιστιοφόρα, που τους απέφεραν δεκάδες χιλιάδες λίρες από το εξαγωγικό εμπόριο.
Οι κάτοικοι, Έλληνες στο σύνολο, Ορθόδοξοι Χριστιανοί, υπάγονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, στη Μητρόπολη Πισιδίας (Μ. Ασία). Τη δικαστική εξουσία και την τοπική αυτοδιοίκηση είχαν δημογέροντες και λαοπρόβλητα πρόσωπα.
Το 1821, οι Καστελλοριζιοί επαναστατούν προσφέροντας τα πλοία τους για πυρπολικά, ενώ καταναυμαχούν τον τουρκικό στόλο με νεότερα, κατορθώνοντας σημαντικές επιτυχίες και αποκτώντας λάφυρα. Προηγουμένως οι άντρες φρόντισαν και έστειλαν τα γυναικόπαιδα στην Κάρπαθο, την Κάσο και την Αμοργό.
Παρά τους αγώνες και την αυτοθυσία τους δεν μπόρεσαν να συμπεριληφθούν στα όρια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Το 1831 το νησί περιέρχεται ξανά στην τουρκική κυριαρχία. Ωστόσο, οι κάτοικοι κατόρθωσαν με σκληρή δουλειά να φτάσουν σε εξαιρετική ακμή.
20ός αιώνας και απελευθέρωση
Το 1904-5, με την επικείμενη στρατολόγηση νέων από την Τουρκία, αρχίζει η μετανάστευση από το νησί, αλλά και η αντίστροφη μέτρηση της ακμής του. Το 1913, με τη βοήθεια σώματος Κρητών, οι Καστελλοριζιοί επαναστατούν, διώχνουν τους ελάχιστους Τούρκους και ζητούν ένωση με την Ελλάδα. Μπροστά σε μια σειρά «δυσχερειών» που πρόβαλε η τότε ελληνική κυβέρνηση για να μη γίνει η ενσωμάτωση, ναυτική δύναμη Γάλλων, στα 1915, καταλαμβάνει το νησί και στη συνέχεια, στα 1920, το… πουλά σχεδόν, μετά από συμφωνία, στους Ιταλούς που ήδη κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα.
Κατά τη διάρκεια της γαλλικής κατοχής, το νησί βάλλεται συνεχώς από τα τουρκικά παράλια, με αποτέλεσμα να καταστραφεί σχεδόν ολοκληρωτικά ο εμπορικός στόλος. Συνεχίζεται αυξανόμενη η μετανάστευση των κατοίκων προς Αυστραλία, Αίγυπτο, Αθήνα, Ρόδο και αλλού.
Η πληθυσμιακή απογύμνωση ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής. Οι Ιταλοί χρησιμοποιούσαν το νησί ως σταθμό επιβατηγών υδροπλάνων. Το 1926, ισχυρός σεισμός μεγέθους 8 της κλίμακας Ρίχτερ κατέστρεψε πάρα πολλά σπίτια. Για την τέλεση οποιουδήποτε θρησκευτικού μυστηρίου στο νησί (γάμος, κηδεία κ.λπ.) με το ορθόδοξο τυπικό χρειαζόταν ειδική άδεια από τον Ιταλό Κυβερνήτη των Δωδεκανήσων
Το 1941, κομάντος αποβιβάζονται και απελευθερώνουν το νησί, για να απασχολήσουν τους Γερμανούς και να περάσει ο συμμαχικός στόλος στο Αιγαίο. Η… απελευθέρωση κράτησε ελάχιστα 24ωρα (24-2-1941). Επιστρέφουν οι Ιταλοί και, αφού συλλαμβάνουν πατριώτες αντιστασιακούς, τους δικάζουν σε στρατοδικείο και τους κλείνουν στις υγρές φυλακές της Ιταλίας.
Το 1943, οι Άγγλοι απελευθερώνουν το νησί. Τα γερμανικά αεροπλάνα καθέτου εφορμήσεως το βομβαρδίζουν κατ’ επανάληψη. Οι κάτοικοι μεταφέρονται στα προσφυγικά στρατόπεδα Νουζεϊράτ της Γάζας, στην Παλαιστίνη. Οι άγγλοι στρατιωτικοί λεηλατούν τα αρχοντόσπιτα και, αφού τα πυρπολούν, πουλούν τις πολύτιμες οικοσκευές (νοικοκυριά) στα παζάρια της Κύπρου και της Αιγύπτου .
Το 1945 οι Καστελλοριζιοί επιστρέφουν στην πατρίδα τους σε τρεις αποστολές. Η τελευταία είχε σοβαρές απώλειες, αφού άρπαξε πυρκαγιά το πλοίο στο οποίο επέβαιναν, με αποτέλεσμα να πνιγούν 33 και να καούν αρκετοί. Τα ονόματα των απολεσθέντων ατόμων είναι γραμμένα σε ειδικό πίνακα, που βρίσκεται στον καθεδρικό ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, δεξιά καθώς εισέρχεται ο προσκυνητής.
Κατά τη διάρκεια της σκλαβιάς, αλλά και της παρουσίας των «συμμαχικών» στρατευμάτων, το νησί πολλές φορές βομβαρδίστηκε, κάηκε, λεηλατήθηκε και γενικά καταστράφηκε εντελώς.
Στις 7 Μαρτίου 1948, οι αγώνες για την πολυπόθητη ελευθερία ευοδώνονται και πραγματοποιείται η ένωση της Δωδεκανήσου με την υπόλοιπη Ελλάδα, με επίσημες τελετές.
Πηγές: www.istorikathemata.com, kastellorizo.com, Kastellorizo: My Odyssey
Η στρατηγική σημασία
Από τη στιγμή που το σύμπλεγμα των νήσων Μεγίστης ανήκει στην Ελλάδα, αυτό σημαίνει ότι καθορίζει και τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας στην περιοχή. Η ελληνική κυριαρχία στο σύμπλεγμα αυτό δίνει το δικαίωμα στην Ελλάδα να χαράξει την ΑΟΖ της τελείως διαφορετικά από την περίπτωση όπου το σύμπλεγμα αυτό δεν της ανήκε.
Οι χάρτες της ΑΟΖ με το Καστελλόριζο με πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα είναι διαφορετικοί από τους χάρτες με το Καστελλόριζο καταργημένο ή υπό τουρκική κυριαρχία.
Μέχρι σήμερα ο τουρκικός επεκτατισμός δημιουργεί συνεχώς προβλήματα στην περιοχή και προσπαθεί να ακυρώσει την ελληνική κυριαρχία σε ολόκληρο το σύμπλεγμα των νησιών. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια, κάθε φορά που κάποιος Έλληνας επίσημος ταξιδεύει προς το Καστελλόριζο και τα άλλα νησιά, παρενοχλείται από τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη με πολύ επικίνδυνους ελιγμούς. Τώρα, με την πρόσφατη κλιμάκωση και ένταση, η Τουρκία προσπαθεί στην πράξη να ακυρώσει κάθε κυριαρχία της Ελλάδας στην περιοχή. Η θεωρία της «επήρειας», που σκαρώθηκε πρόσφατα, μετατρέπει την κυριαρχία σε κάποιο ποσοστό κολοβωμένης κυριαρχίας. Π.χ. για Καστελλόριζο 0% επήρεια, η Ρόδος
