Επιμέλεια: Βάννα Σφακιανάκη
Με αλλεπάλληλα δημοσιεύματά του στην εφημερίδα Νέα Κρήτη, από τις 6 Ιουνίου, o Λευτέρης Συμβουλάκης ανέδειξε το θέμα της μεγάλης αρχαιολογικής ανακάλυψης στην περιοχή του αεροδρομίου Καστελλίου και συνέδεσε την επίσκεψη της υπουργού Πολιτισμού στην Κρήτη με τα ευρήματα της ανασκαφής στο λόφο Παπούρα της Πεδιάδας. (1)
Το δελτίο τύπου του Υπουργείου Πολιτισμού που εκδόθηκε στη συνέχεια, αναφέρεται σε «μνημειώδη κατασκευή» και «μοναδικό εύρημα με εξαιρετικό ενδιαφέρον» που η κύρια περίοδος χρήσης του φαίνεται πως ήταν μεταξύ 2000-1700 π.Χ. «Οι ανασκαφικές έρευνες που είναι σε εξέλιξη στην κορυφή του λόφου Παπούρα, σε υψόμετρο 494μ. ΒΔ της κωμόπολης Καστελλίου και του υπό κατασκευή αεροδιαδρόμου, απέδωσαν μνημειακό αρχιτεκτονικό σύνολο, σε κυκλικό σχήμα, μοναδικό για την μινωική αρχαιολογία, διαμέτρου περίπου 48μ. καλύπτοντας επιφάνεια περίπου 1800τμ. Βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο του λόφου, σε τμήμα της κορυφής που είχε απαλλοτριωθεί για την τοποθέτηση Συστημάτων Επιτήρησης (ραντάρ) του νέου αερολιμένα.». (2)
Φρυκτωρίες
Το 2014 είχε γίνει μια από τις πολλές παρουσιάσεις του Νίκου Παναγιωτάκη, αρχαιολόγου, με θέμα «Οι Μινωικές φρυκτωρίες της Πεδιάδας», το επικοινωνιακό σύστημα που επινόησαν οι Μινωίτες. Για το σύστημα αυτό ο Ν. Παναγιωτάκης διεξάγει επιφανειακή έρευνα εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια. «Εξέχουσα θέση στην αρχαιολογική ανακάλυψη του Νίκου Παναγιωτάκη αποτελούν οι μινωικές φρυκτωρίες (ετυμολογικά από το φρυκτός = πυρσός και την ώρα = φροντίδα) της Πεδιάδας, ένα πυκνό πλέγμα 170 τεχνητών σωρών από χώμα και ημικυκλικούς τοίχους και πέτρες, σε σχήμα κόλουρου κώνου, με διάμετρο 15-47 και ύψος 3-8 μέτρα, ώστε να κατοπτεύουν πάνω από το ύψος των δέντρων των δασών. Χρονολογούνται από την παλαιοανακτορική εποχή, κυρίως από το 1900-1700 π.Χ. και βρίσκονταν πάνω σε κορυφές λόφων και κορυφογραμμές, καθώς και στα μινωικά μονοπάτια. Έλεγχαν τη διακίνηση των προϊόντων προς τα παλάτια και τις επαύλεις, τους κινδύνους από εχθρούς και φυσικές καταστροφές, αποτελώντας ένα σύστημα ταυτόχρονα άμυνας και επικοινωνίας. Με τη μετάδοση φωτεινών σημάτων κατά τη νύχτα, σημάτων καπνού, χειρονομιών, πιθανόν κραυγών κατά τη μέρα.». (3)
Ο Αντώνης Βασιλάκης, αρχαιολόγος, σχετικά με τις φρυκτωρίες γράφει: «Φρυκτωρίες (σωροί): Μια κατηγορία μνημείων αμυντικής αρχιτεκτονικής και επικοινωνίας που ανακαλύφθηκε και μελετήθηκε συστηματικά πρόσφατα. Στη δεκαετία του 1980 στην επαρχία Πεδιάδας εντοπίστηκαν οι μινωικές φρυκτωρίες, που καταγράφηκαν ως νέα κατηγορία αρχαιολογικής θέσης. Βρίσκονται σε κορυφές λόφων και κορυφογραμμές και ελέγχουν τα μονοπάτια. Έχουν σχήμα κόλουρου κώνου με διάμετρο βάσης από 15 έως 47 μέτρα, ύψος 3-8 μέτρα και με τεχνητά επίπεδη κορυφή, όπου άναβαν φωτιές. Αποτελούνται από χώμα και ημικυκλικά τοιχία, ενώ υπάρχουν και ακτινωτά τοιχία για καλύτερη στήριξη, που εσωτερικά γεμίζονται με χώμα. Τις επάνδρωναν άτομα από τους κοντινούς οικισμούς και ελέγχονταν από την τοπική εξουσία. Χρονολογούνται κυρίως στην Παλαιοανακτορική περίοδο.». (4)
Σε άρθρο του στην Ελευθεροτυπία, το 2010, ο Παναγιώτης Γεωργουδής σημείωνε: «Για την πολυσήμαντη συμβολή των κατοίκων στην εξερεύνηση της πολιτιστικής τους κληρονομιάς ο Νίκος Παναγιωτάκης τονίζει: «Η επιφανειακή έρευνα της Πεδιάδας έγινε σε συνεργασία με τις κοινότητες της περιοχής, από τις οποίες έπαιρνα ένα πιάτο φαγητό για όσες μέρες διέμενα στο χωριό. Η ανεύρεση των τοποθεσιών γινόταν σε συνεργασία με τους ανθρώπους στα χωριά, κυρίως τους γεροντότερους και τον αγροφύλακα, οι οποίοι γνώριζαν τα τοπωνύμια αλλά και το έδαφος όσον αφορά την ύπαρξη -ύποπτων- θέσεων για την ύπαρξη αρχαιολογικών χώρων. Η συνεργασία αυτή με τους κατοίκους απέδωσε τα μέγιστα διότι κατεγράφησαν περισσότερα από οκτώ χιλιάδες τοπωνύμια στα 115 χωριά και οικισμούς της γεωγραφικής ενότητας Πεδιάδας. Δεν πίστευε κανείς στην αρχή πως σε κάθε χωριό θα βρίσκαμε 30-50 αρχαιολογικές θέσεις, μια τεράστια πυκνότητα αρχαιολογικών εγκαταστάσεων στην Κρήτη.». (5)
Χρειάστηκε, όμως, να γίνει ανασκαφή σε θέση φρυκτωρίας, για πρώτη φορά τώρα, για να κυριαρχήσει «σοκ και δέος» στο Υπουργείο Πολιτισμού και σε όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης της χώρας και να διαβεβαιώσει η Υπουργός Πολιτισμού ότι το μνημείο θα παραμείνει στη θέση του, ενώ ήδη γινόταν συζήτηση για τη μεταφορά του(!)[6] Ωστόσο το Υπουργείο Πολιτισμού θέτει ακόμα σε πρώτο πλάνο το έργο του αεροδρομίου αφού στο Δελτίο Τύπου του σημειώνει: «Η μνημειακότητα της κατασκευής, καθώς και το γεγονός ότι δεν έχει ανασκαφεί έως τώρα όμοιό του, το καθιστούν τοπόσημο του νέου Αερολιμένα του Ηρακλείου.»!
Εμπόδιο 24 – Το λόμπι της «ανάπτυξης» δεν γνώριζε!
Για όλα αυτά τίποτα δεν είχαν ακούσει οι διαδοχικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την κατασκευή του αεροδρομίου στο Καστέλλι. Για τον λόφο Παπούρα ο σχεδιασμός από τη Μελέτη του αεροδρομίου Καστελλίου του 2022, που έγινε «λόγω της επικαιροποίησης του τελικού σχεδιασμού του έργου», ήταν να «ταπεινωθεί η στάθμη του», με τη θεώρηση ότι ο λόφος αποτελεί το εμπόδιο με αριθμό 24. Στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αναφέρεται: «Εκτιμούμε ότι θα μπορούσαν με διάφορους τρόπους το ύψος των παραπάνω λοφίσκων να μειωθεί, όπως π.χ. με τη λήψη υλικών για τη χρήση τους σε επιχωματώσεις σε διάφορα έργα που γίνονται στη περιοχή του υπό κατασκευή αεροδρομίου. Η περιοχή που χαρακτηρίζεται σαν ΕΜΠΟΔΙΟ 24 στη σχετική μελέτη κατασκευής του αεροδρομίου και που είναι η πιο κοντινή στο άκρο 20, θα μπορούσε κατά προτεραιότητα να γίνουν επεμβάσεις. Επισημαίνεται ότι η συγκεκριμένη θέση μετά από ταπείνωση και διαμόρφωση πλατύσματος, ενδείκνυται και για την εγκατάσταση ραδιοβοηθήματος αεροναυτιλίας…προτείνεται η αξιοποίηση των αδρανών υλικών που θα προκύψουν από την εκσκαφή του εμποδίου 24 για τις εργασίες κατασκευής του Νέου Αεροδρομίου… Στην έκταση αυτή πρόκειται να διαμορφωθεί πλάτυσμα με βραχώδεις εκσκαφές σε συνολική επιφάνεια 66 στρεμμάτων… Η εκσκαφή θα πραγματοποιηθεί με την χρήση Ε.Υ και τη μέθοδο της διάτρησης – ανατίναξης, … ». (ΜΠΕ, 2022, Κεφ. 3 , παρ. 3.3). Στην ίδια Μελέτη σημειώνεται: «Η Αρχαιολογική Υπηρεσία πραγματοποιεί έρευνες σε (26) περιοχές του ευρύτερου έργου. Το επικαιροποιημένο Γενικό Σχέδιο Ανάπτυξης Αεροδρομίου εγκρίθηκε και οι εκπόνηση των μελετών τόσο του Αεροδρομίου (ποσοστό προόδου 48%) όσο και του οδικού έργου (ποσοστό προόδου 50%) βρίσκονται σε εξέλιξη.» (ΜΠΕ, Κεφ 4, παρ. 4.2.3) επιβεβαιώνοντας έτσι, για άλλη μια φορά, ότι στη χώρα μας πρώτα εγκρίνονται τα έργα και μετά γίνονται οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων! Ακόμα και σε μια Πεδιάδα γεμάτη αρχαία!
Περιμένουμε τώρα να μάθουμε ποια είναι τα ευρήματα από τις υπόλοιπες περιοχές που ερευνώνται.
Παραπομπές
1) Καστέλι: Αυτή είναι η μεγάλη αρχαιολογική ανακάλυψη σε λόφο πάνω από το αεροδρόμιο – Στο φως οι πρώτες εικόνες, που παραπέμπουν σε μινωική φρυκτωρία, από το neakriti.gr, neakriti.gr
2) ΥΠΠΟ: Εύρημα μοναδικό για τη μινωϊκή αρχαιολογία, culture.gov.gr
3) Οι “Μινωικές φρυκτωρίες της Πεδιάδας” από τον Ν. Παναγιωτάκη, neakriti.gr
4) Οχυρώσεις της Κρήτης (Μέρος 1ο), archaiologia.gr
5) Μια Πεδιάδα γεμάτη αρχαία, archaiologia.gr
6) Το Ομφάλιο Πεδίο του Δία: Η θεωρία των αρχαιολόγων για το σπουδαίο εύρημα στον λόφο Παπούρα στο Καστέλι – Σχετίζεται με τον μύθο της Ρέας και του Κρόνου, neakriti.gr
