Του Φώτη Τερζάκη.
«Ακούστε, της είπα, ξέρετε και μόνη σας ότι όποιος δηλητηριάζει τον εαυτό του με νικοτίνη, και ιδιαίτερα με αλκοόλ, δεν πρέπει να περιμένει έλεος από το Μονοκράτος…»
Υevgeny Zamyatin, Εμείς
Με κάποια καθυστέρηση έπεσε στο μάτι μου ένα σχετικά εκτενές άρθρο από τον Δαίμονα της Οικολογίας, το οικολογικό ένθετο της Αυγής, της Κυριακής 6 Φεβρουαρίου, που λοιδωρούσε σαρκαστικά όσους αντιτίθενται στις απαγορεύσεις του καπνίσματος. Δεν ήταν το χειρότερο του είδους του, ούτε το επιχειρηματολογικά δραματικότερο (τόνοι επιστημονικής παραφιλολογίας του είδους αυτού μας βομβαρδίζουν), ήταν όμως εντυπωσιακό το γεγονός ότι δημοσιευόταν σε μια εφημερίδα που, αν δεν κάνω λάθος, συνεχίζει να θεωρεί τον εαυτό της αριστερή. Και ρωτώ: από πότε είναι αριστερή θέση, με ή χωρίς εισαγωγικά, η συνηγορία και η ενεργή στήριξη του πολλαπλασιασμού περιοριστικών νόμων και απαγορεύσεων μέσα στην κοινωνία;
Δεν χρειάζεται ξαναθυμίσω εδώ (ούτως ή άλλως, η μνήμη δεν είναι το δυνατότερο σημείο των σημερινών κοινωνιών) ποιος και πότε επέβαλε για πρώτη φορά αυστηρές απαγορεύσεις καπνίσματος στην Ευρώπη, ούτε τι ρόλο έχει παίξει στην πρόσφατη αντικαπνιστική εκστρατεία το εμπόριο της κοινωνικής ασφάλισης (είτε γίνεται από ιδιωτικές εταιρίες είτε από το ίδιο το κράτος-επιχείρηση)… Θέλω μόνο να πω εδώ ένα αυτονόητο, για όσους τουλάχιστον θέλουν να τοποθετούν το εαυτό τους στη ριζοσπαστική πλευρά του πολιτικού φάσματος. Περιοριστικοί νόμοι και απαγορεύσεις, στα χέρια του νεωτερικού κράτους και των ελίτ που το διαχειρίζονται, ήταν και είναι ένα όπλο στον πόλεμο κατά των φτωχών τάξεων, ένα ισχυρό εργαλείο χειραγώγησης του πλήθους που αξιοποιήθηκε στο μέγιστο των δυνατοτήτων του από τον ολοκληρωτισμό.
Πολλαπλασιάζοντας τους νόμους σε βαθμό που είναι αδύνατο να εφαρμοστούν, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα τρομοκρατούσαν τον πληθυσμό παγιδεύοντάς τον στη θέση του διαρκώς οιονεί-παρανόμου·με τη δαμόκλειο σπάθη της τιμωρίας επικρεμάμενη. Έτσι, κατόρθωναν όχι μόνο να τον παραλύουν αλλά και να εξασφαλίζουν διαδικασίες κατάδοσης, μηχανισμούς πατρωνείας και ιεραρχικής επίβλεψης και αναπαραγωγή της αστυνόμευσης σε όλες τις πτυχές του κοινωνικού σώματος.
Κληρονόμοι του ναζιστικού ολοκληρωτισμού οι μεταπολεμικές δυτικές κοινωνίες, με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής επικεφαλής, αξιοποίησαν μεταξύ άλλων και αυτό το στρατηγικό εργαλείο, χαρακτηριστικά στις απαγορεύσεις των λεγόμενων «ναρκωτικών». Το μέτρο απέδωσε (το ένα τέταρτο των εγκλείστων σήμερα στις αμερικανικές φυλακές είναι φτωχοί μαύροι που έχουν συλληφθεί μ’ ένα τσιγάρο μαριχουάνας), και το φάσμα διευρύνεται: σήμερα έρχεται η σειρά του καπνού… Αύριο τι;
Ωστόσο, ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το φαινόμενο να επιστρατεύεται ένα «επιστημονικό» επιχείρημα στη θέση του πολιτικού, γιατί αυτό ακριβώς είναι η ουσία της ολοκληρωτικής ιδεολογίας. Δεν πρόκειται μόνο για το ότι τα «επιστημονικά» data, εξ υπαρχής, υπηρετούν σκοπιμότητες κυριαρχίας – ότι, εν προκειμένω, χαλκεύεται μια κατευθυνόμενη ρητορική περί «κινδύνων του παθητικού καπνίσματος», αξιοποιώντας με πανουργία τα ψυχαναγκαστικά άγχη «υγείας» και «μακροζωίας» που πλήττουν τις ναρκισσιστικά ομφαλοσκοπούσες μικροαστικές μάζες του πρώτου κόσμου, ως υποκατάστατο της ευτυχίας και του αυτοκαθορισμού που τους έχουν κλαπεί…
Διακυβεύεται η ίδια η έννοια της οικολογίας και πρέπει να γίνει σαφές ότι, για την αριστερή οπτική τουλάχιστον, η οικολογία δεν είναι υγιεινισμός: είναι διαρκής και ανυποχώρητος αγώνας κατά του καπιταλισμού, για την απο-εμπορευματοποίηση της φύσης και τη λύτρωσή της από την αρπάγη τής κεφαλαιοκρατικής «αξιοποίησης». Η ίδια η έννοια της «υγείας», με τις αυταρχικά κανονιστικές συνδηλώσεις της και με το πολιτικά ύποπτο παρελθόν της, θα πρέπει ίσως να εγκαταλειφθεί, να εκχωρηθεί εκεί που κατά βάσιν ανήκει, στη δεξιά, και στη θέση της να μιλάμε μάλλον για ικανότητα απόλαυσης.
Στις απαγορεύσεις καπνίσματος ένας μόνος τρόπος υπάρχει να απαντήσουμε: όπως και σε όλα τα άλλα πεδία, με αποφασιστική, ανυποχώρητη, πολιτική ανυπακοή. Ν’ αντεπιτεθούμε ξαναθέτοντας, σε ημερήσια διάταξη, την αποποινικοποίηση όλων των ουσιών, να αχρηστέψουμε τα διατάγματα του ολοκληρωτικού κράτους κάνοντάς τα παντού ανεφάρμοστα, να δημιουργήσουμε μη ελεγχόμενες ζώνες στην καρδιά τής κυβερνητικά στηριζόμενης δικτατορίας των αγορών – και το λιγότερο βέβαια, δεν χρειάζεται να το πω, ούτε ένα ευρώ σε μέρη που απαγορεύουν το κάπνισμα!
* O Φώτης Τερζάκης είναι συγγραφέας – συντονιστής του Κέντρου Διαπολιτισμικών Σπουδών.
