Η κρίση του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος, οικονομική, κοινωνική, εντέλει βαθύτατα πολιτισμική, αφήνει ήδη τα ανεξίτηλα σημάδια της πάνω στον κοινωνικό ιστό.
Τον διαρρηγνύει, τον τεμαχίζει, τον ανατέμνει, τον διαλύει σε ασύνδετα μεταξύ τους θραύσματα. Οι κοινωνικές αντιθέσεις οξύνονται με εξαιρετικά βίαιο τρόπο, εκρηκτικό, θανάσιμο, την ίδια στιγμή που η εξουσία και το χρήμα συγκεντρώνονται ολοένα και σε λιγότερα χέρια. Οι άνθρωποι χάνουν την ταυτότητά τους και μετατρέπονται σε αριθμούς, σε στατιστικά στοιχεία. Το μήνυμα που πρέπει να εντυπωθεί πάση θυσία στις συνειδήσεις των πολιτών είναι ένα: «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος, παρά μόνο αυτός που σας υποδεικνύουμε».
Η νέα γενιά συνθλίβεται στην κυριολεξία και οδηγείται στο περιθώριο. Η Παιδεία (ως δημόσιο αγαθό) με τις καταστροφικές και μεθοδευμένες επιλογές του υπουργείου Παιδείας τα τελευταία χρόνια, οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια σε πλήρη διάλυση. Όλα πια θα πρέπει να λειτουργούν με γνώμονα αποκλειστικά το κέρδος και τα δημόσια πανεπιστήμια αποτελούσαν πάντοτε το μεγάλο εμπόδιο, γι’ αυτό, αφού πρώτα τα κατασυκοφάντησαν, τώρα τα κλείνουν! Μήπως την κρίση την υποδαυλίζουν αυτοί που υποτίθεται ότι είναι αρμόδιοι για την αντιμετώπισή της; Και ενώ απέναντι σ’ αυτήν την απελπιστική κατάσταση θα περίμενε κανείς να αναπτυχθούν συνθήκες αλληλεγγύης, νέες μαχητικές συλλογικότητες που θα διεκδικήσουν καλύτερους όρους ζωής, αυτό που παρατηρεί είναι η αποθέωση της εξατομίκευσης και της εσωστρέφειας. Η κρίση δυστυχώς καλλιεργεί τον φόβο, διασπείρει τον πανικό και τελικά οδηγεί σε άκρως συντηρητικές πρακτικές.
Από την άλλη, η αυξανόμενη ανεργία, η υποβάθμιση των πτυχίων, η αβεβαιότητα και η επισφάλεια για το αύριο, υπονομεύουν διαρκώς τις πανεπιστημιακές σπουδές όπως τις ξέραμε. Το άγχος κατακυριεύει τους νέους στην πιο κρίσιμη περίοδο της ζωής τους. Τα αδιέξοδα βρίσκονται μπροστά τους πριν καλά-καλά αρχίσουν τις σπουδές τους. Η μία βεβαιότητα καταρρέει μετά την άλλη. Τα πάντα είναι ρευστά, εύθραυστα, ασταθή, χαοτικά. Σημασία αποκτά πλέον η ταχεία και τυπική διεκπεραίωση των προπτυχιακών σπουδών, αφού γνωρίζουν καλά ότι αυτές δεν είναι πλέον αρκετές. Τους περιμένουν μεταπτυχιακά, διδακτορικά, μεταδιδακτορικά κ.λπ. Κύκλοι επί κύκλων σπουδών σε μια ατέρμονη αλληλουχία που αρχίζει από τα πρώτα χρόνια της παιδικής τους ηλικίας. Ένας πρωτοφανής καταναλωτισμός διπλωμάτων, πτυχίων, πιστοποιητικών.
Αξία δεν έχει πλέον το δίπλωμα, τα μαθήματα, η εμβάθυνση και ο στοχασμός, η αμφιβολία που γεννάει το καινούργιο, το πάθος και η αγάπη για την επιστήμη και την τέχνη. Η αμφισβήτηση, εγγενές χαρακτηριστικό κάθε νέας γενιάς και κινητήρια δύναμη για την έρευνα και την καινοτομία, δίνει δυστυχώς τη θέση της στην απάθεια και στην απλή διεκπεραίωση. Αυτό που επείγει για τους νέους μας, είναι η διαρκής και ταχύτερη συσσώρευση χαρτιών που θα πιστοποιούν απλώς ότι κατέχουν περισσότερα από του συμφοιτητή τους. Η κατακόρυφη αύξηση διάφορων workshops -αμφιβόλου αξίας και χρησιμότητας- που εξειδικεύουν, αλλά και η συμμετοχή τους σε διάφορα σεμινάρια κατάρτισης ή εκμάθησης προγραμμάτων, αποδεικνύουν τη ζοφερή κατάσταση που επικρατεί γενικότερα στο χώρο της ανώτατης παιδείας στη χώρα μας (και όχι μόνον!). Έτσι, αυτά τα νέα δήθεν «προγράμματα», μια άλλη μορφή φροντιστηριακής παραπαιδείας, τα οποία σημειωτέον κοστολογούνται πανάκριβα στην ελεύθερη αγορά, αποτελούν το πρόσφορο έδαφος για να αλιεύουν με ευκολία φοιτητές-πελάτες. Τελικά οι νέοι και οι νέες μας μετατρέπονται σε συλλέκτες διπλωμάτων, σε «κυνηγούς» πιστοποιητικών.
Οι «αιώνιοι φοιτητές» δεν είναι μόνον αυτοί που για βιοποριστικούς λόγους αναγκάζονται να παρατείνουν τις σπουδές τους, δουλεύοντας παράλληλα ώστε να μπορέσουν να τις ολοκληρώσουν. Είναι, αντίθετα, όλοι πλέον οι φοιτητές μας, που συνειδητά επιμηκύνουν τις σπουδές τους προκειμένου να αποκτήσουν περισσότερα διπλώματα, μπας και μπορέσουν να έχουν καλύτερη τύχη στην κόλαση που τους περιμένει και στο φάντασμα της ανεργίας που καιροφυλακτεί. Όλοι πλέον επιδίδονται ασθμαίνοντας σε ένα τρέξιμο, λες και δεν περισσεύει χρόνος, σάμπως ο χρόνος να λιγοστεύει δραματικά και να μην προλαβαίνουν. Σωστά επισημαίνει ο Ζιλ Λιποβετσκί (Gilles Lipovetsky): «Ο αγώνας δρόμου του ανταγωνισμού μας κάνει να δίνουμε τα πρωτεία στο επείγον αντί στο σημαντικό, στην άμεση δράση αντί στον αναστοχασμό, στο δευτερεύον αντί στο ουσιαστικό».
Τι συμβαίνει, όμως, στην πραγματικότητα; Ας πάρουμε για παράδειγμα τις Σχολές Αρχιτεκτόνων. Σιγά-σιγά αλλοιώνεται ο βασικός χαρακτήρας των σπουδών, αυτό που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της αρχιτεκτονικής. Χάνεται η σφαιρική γνώση και η καλλιέργεια της στρατηγικής σκέψης που οδηγεί στη λύση γενικότερων αρχιτεκτονικών και πολεοδομικών προβλημάτων. Τα μαθήματα εξειδικεύονται και περιορίζονται δραματικά, ενώ οι φοιτητές μετατρέπονται σταδιακά σε καλά καταρτισμένους γνώστες ειδικών αντικειμένων. Καλοφτιαγμένα γρανάζια, με αντικειμενικό στόχο να τοποθετηθούν -στην ευτυχέστερη φυσικά περίπτωση που βρουν δουλειά- στις απρόσωπες μηχανές, τις μεγάλες πολυεθνικές «αρχιτεκτονικές εταιρείες» που θα παράγουν από εδώ και στο εξής την αρχιτεκτονική σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Δεν χρειάζονται πλέον αρχιτέκτονες να σκέφτονται, αλλά φθηνό και αναλώσιμο προσωπικό δεύτερης και τρίτης κατηγορίας, να εκτελεί πιστά τις εντολές και να εργάζεται πυρετωδώς και ακατάπαυστα προκειμένου να τις υλοποιήσει, αφού άλλος θα σκέφτεται γι’ αυτούς.
Με τον ύπουλο αυτό τρόπο κατακερματίζονται οι σπουδές και μετατρέπονται σε μια τυχαία συρραφή επί μέρους ασύνδετων “ειδικοτήτων” χωρίς αντίκρισμα. Την ίδια στιγμή χάνεται ο ενιαίος χαρακτήρας των σπουδών, τεμαχίζονται τα επιστημονικά γνωστικά αντικείμενα και συνακόλουθα τα επαγγελματικά δικαιώματα που σχετίζονται με αυτά. Η ευθύνη είναι τεράστια! Υποθηκεύουν το μέλλον των σπουδαστών μας, υποσκάπτουν τα θεμέλια της Ανώτατης Εκπαίδευσης, δημιουργώντας παράλληλα εκπαίδευση πολλών ταχυτήτων με τα ανάλογα φυσικά δίδακτρα.
Έτσι, σε συνθήκες άκρατου ανταγωνισμού, σπρώχνουν στην ουσία τους σπουδαστές μας και τη νέα γενιά στο στόμα των κερδοσκόπων και των επιτήδειων που περιμένουν χρόνια τώρα να ανοίξει και εδώ ο δρόμος της ιδιωτικής ανώτατης παιδείας. Θα τους το επιτρέψουμε;
* O Τάσης Παπαϊωάννου είναι αρχιτέκτων-καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
