Ο Αμερικανός διανοούμενος και συγγραφέας Τζέιμς Πέτρας στο τελευταίο άρθρο του* επιχειρεί μια ανάλυση των αλλαγών που έχει επιφέρει ως τώρα η διακυβέρνηση Τραμπ σε αυτό που ονομάζει «Αμερικανική Αυτοκρατορία». Πρόκειται για μια σφαιρική αποτίμηση των μέχρι σήμερα επιτυχιών και αποτυχιών του πανταχόθεν αμφισβητούμενου Τραμπ γραμμένη με μια ματιά που ξεφεύγει από τους περιοριστικούς φακούς της τρέχουσας επικαιρότητας. Οι επισημάνσεις και τα συμπεράσματα του παρόντος κειμένου αποκτούν γι’ αυτό το λόγο ενδιαφέρον και σημασία η οποία υπερβαίνει τις διαρκείς εναλλαγές και εκπλήξεις της τρέχουσας συγκυρίας – που συχνά μας εμποδίζουν να «διαβάσουμε» τις γενικές τάσεις των εξελίξεων.
του Τζέιμς Πέτρας
Μετάφραση: Κώστας Δημητριάδης
Δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί, αναλυτές και ειδικοί έχουν παραβλέψει το πόσο πολύπλοκες επιπτώσεις έχει η προεδρία Τραμπ στην κατάσταση της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας. Για να εκτιμήσουμε σωστά τη γεωπολιτική διαμόρφωση ισχύος, θα εξετάσουμε τις προόδους και τις δυσκολίες του καθεστώτος Τραμπ στο στρατιωτικό, οικονομικό και διπλωματικό επίπεδο, στη Λατινική Αμερική, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ασία (συμπεριλαμβανομένης της Μέσης Ανατολής). Στη συνέχεια, θα εξετάσουμε το χρονικό πλαίσιο – την κατεύθυνση προς την οποία άγεται η παρούσα διάταξη δυνάμεων. Τέλος, θα ολοκληρώσουμε συζητώντας το πώς η επιρροή που ασκεί και τα αποτελέσματα που έχει η εξωτερική πολιτική διαμορφώνουν την εσωτερική πολιτική ισχύ.
Το παρελθόν στο οποίο βασίζεται ο τρόπος ανάπτυξης της Αυτοκρατορίας από τον πρόεδρο Τραμπ
Πρώτα και κύρια, πρέπει να λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των πολιτικών του Τραμπ αναπτύσσονται στη βάση των πολιτικών των προκατόχων του, και συγκεκριμένα των προέδρων Μπους και Ομπάμα, και αποτελούν αντανάκλασή τους. Οι πόλεμοι των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Λιβύη και τη Συρία άρχισαν από τους προέδρους Κλίντον, Μπους και Ομπάμα. Tους βομβαρδισμούς των ΗΠΑ στη Λιβύη, την καταστροφή και τον ξεριζωμό εκατομμυρίων Αφρικανών, τα ξεκίνησε ο Ομπάμα. Οι απελάσεις από τις ΗΠΑ, εκατομμυρίων μεταναστών από την Κεντρική Αμερική και το Μεξικό, ήταν κοινή πρακτική πριν από τον Τραμπ.
Εν ολίγοις ο πρόεδρος Τραμπ συνέχισε και, σε κάποιες περιπτώσεις, παρόξυνε τις κοινωνικοοικονομικές και στρατιωτικές πολιτικές των προκατόχων του. Σε λίγα θέματα ο Τραμπ ανέτρεψε πολιτικές, όπως στην περίπτωση της συμφωνίας του Ομπάμα με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες των πολιτικών του Τραμπ για την ανάπτυξη της Αυτοκρατορίας δεν μπορούν να αποδοθούν αποκλειστικά στο καθεστώς του. Παρ’ όλα αυτά, στον πρόεδρο Τραμπ πρέπει να αποδοθεί η ευθύνη για την παρούσα κατάσταση της Αυτοκρατορίας και την κατεύθυνση που παίρνει αυτή.
Ο πρόεδρος Τραμπ προελαύνει στη Λατινική Αμερική
Ο Πρόεδρος Τραμπ έχτισε πάνω στις αυτοκρατορικές νίκες των ΗΠΑ στο μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής Αμερικής, και τις επέκτεινε. Ένα δορυφορικό καθεστώς εγκαταστάθηκε στη Βραζιλία, σε μεγάλο βαθμό χάρη σε ένα δικαστικό-νομοθετικό πραξικόπημα το οποίο ανέτρεψε την εκλεγμένη πρόεδρο Ντίλμα Ρούσεφ. Το καθεστώς μαριονέτα του Μισέλ Τεμέρ ιδιωτικοποίησε την οικονομία, αποδέχθηκε την επικράτηση του Τραμπ και στοιχήθηκε με τις προσπάθειες ανατροπής της κυβέρνησης της Βενεζουέλας.
Ομοίως, ο Τραμπ κληρονόμησε από τον Ομπάμα τα σημερινά καθεστώτα-πελάτες στην Αργεντινή (με πρόεδρο τον Μαουρίσιο Μάκρι), στο Περού (με πρόεδρο τον Μαρτίν Βισκάρα), στην Ονδούρα (με πρόεδρο τον Χερνάντεζ), στην Παραγουάη (με πρόεδρο τον Κάρτες), στη Χιλή (με πρόεδρο τον Πινιέρα), στο Εκουαδόρ (με πρόεδρο τον Μορένο) και τις περισσότερες από τις κυβερνώσες ελίτ στην Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική. Ο Τραμπ έχει προσθέσει σε αυτή τη λίστα τις τωρινές προσπάθειες για την ανατροπή του καθεστώτος του Ντανιέλ Ορτέγα στη Νικαράγουα.
Υπό τον Πρόεδρο Τραμπ, η Ουάσινγκτον κατάφερε να αναστρέψει την πορεία των σχέσεων με την Κούβα και τη λεγόμενη ειρηνευτική συμφωνία στην Κολομβία ανάμεσα στους αντάρτες και το καθεστώς του Μανουέλ Σάντος. Τον Ιούλιο του 2018 ο Τραμπ κατάφερε να υποστηρίξει την άνοδο στην εξουσία του Ιβάν Ντουκέ, προστατευόμενου του ακροδεξιού κόμματος του Άλβαρο Ουρίμπε στην Κολομβία, και απειλεί να εισβάλει στρατιωτικά στη Βενεζουέλα.. Η ανατροπή κεντροαριστερών καθεστώτων από τον Πρόεδρο Ομπάμα μέσω πραξικοπημάτων παγιώθηκε και διευρύνθηκε από τον Τραμπ – με τη σημαντική εξαίρεση του Μεξικού [βλ. και πλαίσιο «Αμφισβητήσεις της Αυτοκρατορίας στη Λατινική Αμερική»].
Ο Τραμπ στην Ασία: Ένα βήμα μπρος και δύο πίσω
Η Ουάσινγκτον κέρδισε σε κύρος από το διπλωματικό της άνοιγμα στη Βόρεια Κορέα, αλλά χάνει τον εμπορικό πόλεμο με τη δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη του κόσμου, την Κίνα. Η Κίνα, αντιμέτωπη με τον οικονομικό πόλεμο που της κήρυξε ο Τραμπ, διαφοροποίησε τους εμπορικούς της εταίρους, υπονομεύοντας έτσι τις αμερικανικές επιχειρήσεις του αγροτοβιομηχανικού τομέα. Η Κίνα επέβαλε δασμούς επί: του ελαίου κράμβης, των σπόρων σόγιας, του καλαμποκιού, του βαμβακιού, του χοιρινού και του βοδινού κρέατος.
Ακόμη, η Κίνα πήρε τη θέση των ΗΠΑ ως ο κύριος εμπορικός εταίρος σε όλη την Ασία. Ενώ η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Αυστραλία παρέχουν στρατιωτικές βάσεις στις ΗΠΑ, είναι πρόθυμες να αντικαταστήσουν τις εξαγωγές της Ουάσινγκτον με αυτές της Κίνας. Επιπλέον, η αξίας πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων κινεζική πρωτοβουλία για τους νέους Δρόμους του Μεταξιού (Belt and Road Initiative) έχει εξασφαλίσει 68 έθνη ως εταίρους, με την διακεκριμένη απουσία των ΗΠΑ, που έχουν αυτοεξαιρεθεί.
Οι οικονομικές κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ στο Ιράν απέτυχαν να υπονομεύσουν τις εξαγωγές πετρελαίου της κυβέρνησής του, ενώ οι τραπεζικές συναλλαγές και οι εισαγωγές προϊόντων μεταποίησης και υπηρεσιών αντικαταστάθηκαν από την Κίνα, τη Ρωσία, την Ινδία και το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας. Όλοι αυτοί θα αυξήσουν το εμπόριό τους με την Τεχεράνη. Τέλος, το Πακιστάν, η Μιανμάρ και η Καμπότζη μετατοπίστηκαν πλησιέστερα προς την Κίνα σαν αποτέλεσμα της αυξανόμενης βοήθειάς της στο οικονομικό επίπεδο και σε ό,τι αφορά τις υποδομές.
Στη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία, οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να υπολογίζουν σε πελάτες και συμμάχους εκτός από το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία. Αλλά ακόμη και οι Σαουδάραβες απέρριψαν την απαίτηση του Τραμπ για αύξηση της παραγωγής πετρελαίου προκειμένου να μειωθεί η τιμή του για τους καταναλωτές στις ΗΠΑ. Το Ισραήλ είναι «πιστός σύμμαχος» της Ουάσινγκτον όταν αυτό εξυπηρετεί τα οικονομικά του συμφέροντα και τις ηγεμονικές του βλέψεις. Για παράδειγμα, το Ισραήλ συνέχισε να επεκτείνει τους δεσμούς με τη Ρωσία, ακόμα και παραβιάζοντας τις κυρώσεις των ΗΠΑ.
Κάνοντας ένα συνολικό απολογισμό, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να ασκούν στρατιωτική κυριαρχία στην Ασία μέσω των βάσεών τους στη Νότια Κορέα, την Ιαπωνία και την Αυστραλία. Όμως χάνουν σε οικονομική επιρροή και παρουσία στην υπόλοιπη Ασία. Εάν έχουν σημασία για το παρόν τα ιστορικά προηγούμενα, αυτοκρατορίες χωρίς οικονομικά θεμέλια, αργά ή γρήγορα καταρρέουν, ειδικά όταν ανερχόμενες περιφερειακές δυνάμεις είναι ικανές να πάρουν τη θέση τους.
Η Ουάσινγκτον κέρδισε σε κύρος από το διπλωματικό της άνοιγμα στη Βόρεια Κορέα, αλλά χάνει τον εμπορικό πόλεμο με τη δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη του κόσμου, την Κίνα
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η αυτοκρατορία του Τραμπ: εταίρος, πελάτης ή αντίπαλος;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) είναι η μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο, και παρ’ όλα αυτά παραμένει πολιτικά και οικονομικά εξαρτημένη από την Ουάσινγκτον. Η Ε.Ε. έχει υποφέρει από την έλλειψη μιας ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής – η εξάρτησή της από το ΝΑΤΟ, από αυτή τη θυγατρική των ΗΠΑ, είναι μία από τις κύριες αιτίες.
Ο πρόεδρος Τραμπ έχει εκμεταλλευτεί την αδυναμία της Ε.Ε. να αψηφήσει τις πολιτικές του σε διάφορα ζητήματα, που περιλαμβάνουν τη Συμφωνία του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή, τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αλλά και την αναγνώριση από μέρους του Τραμπ της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ. Η επιβολή δασμών από μέρους του Τραμπ επί των εξαγωγών της Ε.Ε. είναι η πιο πρόσφατη και προκλητικότερη προσπάθεια να έρθει σε κόντρα με την περιοχή και να της επιβληθεί. Επιπλέον, η Ε.Ε. βρίσκεται όλο και περισσότερο διαιρεμένη σχετικά με το μεταναστευτικό, την αποχώρηση της Βρετανίας (Brexit) αλλά επίσης και λόγω του πολιτικού και οικονομικού ρήγματος της Γερμανίας τόσο με την Ιταλία όσο και με την Πολωνία.
Ως αποτέλεσμα, το καθεστώς του Τραμπ δεν μπορεί πλέον να υπολογίζει σε μια ισχυρή ενωμένη συμμαχία κάτω από τις διαταγές του, στην επιδίωξή του για μια παγκόσμια αυτοκρατορία. Μάλλον, υπό τον Τραμπ, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να διασφαλίσουν την οικονομική υπεροχή τους και την στον ανώτατο βαθμό στρατιωτικοπολιτική επικράτησή τους. Ο πρόεδρος Τραμπ απαιτεί από όλες τις χώρες της Ε.Ε. να διπλασιάσουν τους στρατιωτικούς τους προϋπολογισμούς προκειμένου να αυξήσει τις δαπάνες του Πενταγώνου για όπλα.
Σαν αποτέλεσμα των ρηγμάτων και της εχθρότητας ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ε.Ε., οι αυτοκρατορικές πολιτικές του προέδρου Τραμπ έχουν υιοθετήσει μια αντιφατική στρατηγική, που περιλαμβάνει τον οικονομικό προστατευτισμό και τα ανοίγματα προς τον «εχθρό» Ρωσία. Με την υιοθέτηση του εθνικιστικού συνθήματος «Κάνοντας Ισχυρή την Αμερική», συμπληρωμένου από ένα «Κάνοντας Αδύναμη την Ε.Ε.», φαίνεται ότι ο Τραμπ ακολουθεί εθνικιστικά συνθήματα για να προωθήσει αυτοκρατορικούς στόχους.
Ο Τραμπ έχει εκμεταλλευτεί την αδυναμία της Ε.Ε. να αψηφήσει τις πολιτικές του σε διάφορα ζητήματα, ενώ η επιβολή δασμών επί των εξαγωγών της Ε.Ε. είναι η πιο πρόσφατη και προκλητικότερη προσπάθεια να της επιβληθεί
Εσωτερική ανάπτυξη των ΗΠΑ και αυτοκρατορική παρακμή
Σήμερα, στο μέσο του 2018, ο Τραμπ βρίσκεται καβάλα σε ένα κύμα μεγέθυνσης της οικονομίας, του εμπορίου και της απασχόλησης στις ΗΠΑ. Οι επικριτές του ισχυρίζονται ότι αυτό είναι μια συγκυρία μικρής διάρκειας, η οποία έρχεται αντιμέτωπη με ισχυρά αντίρροπα ρεύματα. Υποστηρίζουν ότι ο εμπορικός πόλεμος και η εξασθένιση των υπερπόντιων αγορών με την Κίνα, την Ε.Ε., το Μεξικό, τον Καναδά και άλλες χώρες θα προκαλέσουν την εξασθένιση των ΗΠΑ.
Το στρατηγικό στοίχημα του Τραμπ είναι ότι ο εμπορικός πόλεμος των ΗΠΑ θα επιτύχει να ανοίξει την αγορά της Κίνας, μειώνοντας ταυτόχρονα τις εξαγωγές της. Ο Τραμπ ελπίζει ότι οι πολυεθνικές εταιρείες θα επανεγκατασταθούν στις ΗΠΑ, αυξάνοντας την απασχόληση και τις εξαγωγές. Μέχρι τώρα, αυτό είναι όνειρο θερινής νυκτός. Επιπλέον, τα απροσδόκητα κέρδη από τη μείωση της φορολόγησης των εταιρειών δεν συνοδεύτηκαν από μείωση των ανισοτήτων και από αυξήσεις στους μισθούς.
Σαν αποτέλεσμα, ο Τραμπ αντιμετωπίζει την πραγματική προοπτική μιας μείωσης των εξαγωγών και της λαϊκής εκλογικής υποστήριξης – ειδικά από όσους επηρεάζονται αρνητικά από τις αγορές που βρίσκονται σε συρρίκνωση και από τις βαθιές περικοπές στην υγεία, την παιδεία και το περιβάλλον.
Οι πολιτικές συνέπειες του «Πρώτα η Αμερική» στο εταιρικό τοπίο
Οι εθνικιστικές οικονομικές πολιτικές του Τραμπ είναι πολύ απίθανο να ενισχύσουν την ανάπτυξη της Αυτοκρατορίας. Αντίθετα, ο εμπορικός πόλεμος θα υποχρεώσει τους κύριους αποδέκτες της μείωσης της φορολόγησης των εταιρειών να στραφούν ενάντια στον Τραμπ. Οι υπερπόντιοι εμπορικοί τους δεσμοί με την Ε.Ε., τη Βόρεια Αμερική και την Κίνα θα τους οδηγήσουν να στραφούν ενάντια στον Τραμπ.
Η ανάπτυξη της αυτοκρατορίας επισκιάζει (trumps) [2] το «Πρώτα η Αμερική». Χωρίς μια οικονομική αυτοκρατορία, οι ΗΠΑ θα στερηθούν τα μέσα για να εξασφαλίσουν τις αγορές που είναι αναγκαίες προκειμένου να δώσουν ώθηση στις εξαγωγές τους και την παραγωγή τους.
Αμφισβητήσεις της Αυτοκρατορίας στη Λατινική Αμερική
Η αυτοκρατορία του Τραμπ στη Λατινική Αμερική είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος της κληρονομημένη και σε μεγάλο βαθμό διατηρούμενη… για την ώρα. Αλλά υπάρχουν διάφορα κρίσιμα προειδοποιητικά σημάδια. Ο νέος πρόεδρος του Μεξικού Αντρές Μανουέλ Λόπεζ Ομπραδόρ (AMLO) είναι πιθανό ότι θα επιδιώξει να ακολουθήσει ανεξάρτητη και προοδευτική εξωτερική και εσωτερική πολιτική, επαναδιαπραγματευόμενος την NAFTA [1], τις συμβάσεις για το πετρέλαιο και τις συνοριακές διενέξεις [ΣτΜ: που αφορούν τη διέλευση των μεταναστευτικών ρευμάτων προς τις ΗΠΑ].
Δεύτερον, οι νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές της Βραζιλίας και της Αργεντινής βρίσκονται σε βαθιά κρίση και τα παρόντα καθεστώτα-μαριονέτες είναι οικονομικά ασταθή, αντιμετωπίζουν μαζική κοινωνική αντίθεση και είναι πιθανό ότι θα υποστούν εκλογικές ήττες μέσα στο 2018. Τρίτον, η Βενεζουέλα και η Κούβα έχουν αντισταθεί με επιτυχία στις οικονομικές και διπλωματικές κυρώσεις. Σε ό,τι αφορά το στρατιωτικό επίπεδο, ο πρόεδρος Τραμπ διατηρεί στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ στην Κολομβία και έχει συμπεριλάβει την Μπογκοτά [ΣτΜ: πρωτεύουσα της Κολομβίας] στο ΝΑΤΟ, ενώ έχει διασφαλίσει τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Αργεντινή και το Εκουαδόρ.
Η μεγαλύτερη πρόκληση που συναντά ο Τραμπ σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη της Αυτοκρατορίας στη Λατινική Αμερική έγκειται στην καθοριστική σημασία που έχει το πεδίο της οικονομίας. Ο Τραμπ έχει αποτύχει να κερδίσει έδαφος σε ό,τι αφορά το εμπόριο, τις επενδύσεις και τις πρώτες ύλες, ενόψει του ανταγωνισμού με την Κίνα. Παρά την πολιτική και στρατιωτική υποταγή των λατινοαμερικανικών καθεστώτων στην Ουάσινγκτον, ο κύριος όγκος των εμπορικών τους δεσμών είναι με την Κίνα. Επιπλέον, η Βραζιλία και η Αργεντινή θα αυξήσουν τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων προς την Κίνα στο δρόμο που ανοίγει η επιβολή δασμών από μέρους του Πεκίνου στις εξαγωγές των ΗΠΑ.
Δεν υπάρχει βορειοαμερικανική εμπορική ηγεμονία
Στον λεγόμενο εμπορικό πόλεμο, ούτε ένα λατινοαμερικανικό κράτος-πελάτης δεν στάθηκε στο πλευρό των ΗΠΑ. Αντίθετα, όλα εκμεταλλεύονται την ευκαιρία που προκύπτει από την απώλεια της κινεζικής αγοράς από μέρους της Ουάσινγκτον, προκειμένου να αυξήσουν τις εξαγωγές τους. Ξεκάθαρα, οι ΗΠΑ δεν ασκούν «ηγεμονία» επί των εμπορικών σχέσεων της Λατινικής Αμερικής. Ακόμα χειρότερα, η απόρριψη της «Εταιρικής Σχέσης με τις χώρες του Ειρηνικού» (TPP/Trans-Pacific Partnership) και οι απειλές για απόσυρση από την NAFTA έχουν μειώσει την επιρροή που μπορεί να ασκήσει η Ουάσινγκτον στη Λατινική Αμερική και την Ασία.
Οι κομπασμοί και οι ισχυρισμοί του Τραμπ για κυριαρχία επί της Λατινικής Αμερικής σε μεγάλο βαθμό είναι το αποτέλεσμα των αυτοκρατορικών πολιτικών των προκατόχων του. Κυρίως οι πολιτικές του Τραμπ ενίσχυσαν την άκρα δεξιά, η οποία όμως έχει αδυνατίσει πολιτικά και οικονομικά και έχει προκαλέσει την άνοδο της Αριστεράς στην εξουσία στο Μεξικό, ενώ έχει διευρύνει την αντιπολίτευση στην Κολομβία, την Βραζιλία και την Αργεντινή. Συνοψίζοντας, η ανάπτυξη της Αυτοκρατορίας από μέρους του καθεστώτος του Τραμπ διατηρεί αποφασιστική επιρροή στη Λατινική Αμερική, αλλά αντιμετωπίζει μείζονες προκλήσεις – και ανατροπές.
Συμπεράσματα: Η χίμαιρα του Τραμπ
Ο πρόεδρος Τραμπ επωφελήθηκε, και σε κάποιο βαθμό κατάφερε να κερδίσει προσωρινά την κυριαρχία πάνω στη Λατινική Αμερική, μεγεθύνοντας την οικονομία των ΗΠΑ και επιβάλλοντας απαιτήσεις στην Κίνα, την Ε.Ε. και τη Βόρεια Αμερική. Παρ’ όλα αυτά, οι πολιτικές του έχουν υπονομεύσει τους συμμάχους της Ουάσινγκτον, έχουν οξύνει τον ανταγωνισμό με τους αντιπάλους και έχουν προκαλέσει αντίποινα. Όλα αυτά ανεβάζουν το οικονομικό κόστος της διαχείρισης μιας αυτοκρατορίας.
Ο Τραμπ έχει αποτύχει να παράσχει βιώσιμη υποκατάσταση των αγορών της Ε.Ε. και της Κίνας. Και δεν έχει σιγουρέψει τον έλεγχο των αγορών των πελατών που του εναπομένουν στη Λατινική Αμερική. Η αντίληψη ότι ο Τραμπ μπορεί να οικοδομήσει έναν «εθνικό καπιταλισμό σε μια μόνο χώρα» είναι μια χίμαιρα. Το λιγότερο που θα απαιτούσε μια τέτοια επιδίωξη θα ήταν εντατική εκμετάλλευση του αμερικανικού εργατικού δυναμικού και υψηλούς ρυθμούς επενδύσεων, θυσιάζοντας κέρδη και μισθούς. Το εκλογικό σύστημα της ολιγαρχίας και τα ΜΜΕ θα τον αναγκάσουν να υποχωρήσει από τους εμπορικούς πολέμους και να υποταχθεί στις παγκοσμιοποιητικές ελίτ.
[1] NAFTA: North American Free Trade Agreement, Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου των χωρών της Βόρειας Αμερικής (Καναδάς, ΗΠΑ, Μεξικό).
[2] Στο πρωτότυπο, λογοπαίγνιο με το όνομα του Τραμπ (Trump) και το ρήμα trumps = επισκιάζει, κερδίζει.
*Δημοσιεύθηκε στις 14/7/2018 στην ιστοσελίδα του Τζέιμς Πέτρας.
