του Σπύρου Κακουριώτη
Το έργο «δεν αφορά κάποια διαμαρτυρία για τη μοίρα των υπηρετριών. Υποθέτω πως υπάρχει σωματείο γι’ αυτά τα πράγματα», γράφει ο Ζαν Ζενέ στο σημείωμα με τίτλο «Πώς να παίζονται οι Δούλες». Εξίσου, αρνείται κάθε σχέση με την υπόθεση των αδελφών Παπέν, δύο υπηρετριών που δολοφόνησαν τις κυρίες τους το 1933, συγκλονίζοντας τη Γαλλία.
Πρόκειται και στις δύο περιπτώσεις για συγγραφική κοκεταρία, καθώς η είδηση αυτής της δολοφονίας υπήρξε όντως ο σπινθήρας που πυροδότησε την έμπνευση για το πρώτο έργο με το οποίο παρουσιάστηκε στη γαλλική σκηνή, ενώ, ταυτόχρονα, το ζήτημα των σχέσεων εξουσίας, και μάλιστα στη σαδομαζοχιστική τους εκδοχή, βρίσκεται στον πυρήνα του έργου Οι δούλες, που πρωτοπαρουσιάστηκε στο το 1947 –συναντώντας την ψυχρή υποδοχή του αστικού παρισινού κοινού…
Ο Ζενέ παρουσιάζει επί σκηνής ένα τρίγωνο σχέσεων ανάμεσα σε δύο υπηρέτριες και την κυρία τους: η μικρότερη Κλαιρ, συναισθηματική και επαναστατημένη, και η μεγαλύτερη Σολάνζ, η διστακτική φωνή της λογικής, παίζουν τη δική τους ηδονική παράσταση, φορώντας τα ρούχα της Κυρίας· μια παράσταση που οδηγείται προς τον φόνο της Κυρίας, την οποία υποδύεται η Κλαιρ. Η ενδοβολή αποτελεί σε αυτήν την τριγωνική σχέση τον μόνο τρόπο απαλλαγής από την εξουσία.
Η εμφάνιση της (πάντα ανώνυμης) Κυρίας διασπά την ενότητα του αδελφικού ζεύγους, λειτουργώντας περισσότερο ως επιβολή μιας «πατρικής» εξουσίας που δεν μπορεί να εκμηδενιστεί, παρά τις προσπάθειες των δύο αδελφών να την δηλητηριάσουν. Μόνη λύση, πλέον, αποτελεί η συνέχιση της παράστασης μέχρι το τέλος: για να επικρατήσει η αρχή της ηδονής, η Κλαιρ/Κυρία θα πρέπει να παραδοθεί στο ένστικτο του θανάτου. Θα «σκοτώσει» την Κυρία και θα απελευθερωθεί «κοινωνώντας των αχράντων», πίνοντας η ίδια το δηλητηριασμένο αφέψημα που προοριζόταν γι’ αυτήν –αλλά η εξουσία παραμένει ακέραια, εκτός σκηνής…
Οι Δούλες παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1968, στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Χατζημάρκου (με τις Ρένη Πιττακή, Μαρίνα Γεωργίου, Εκάλη Σώκου). Πενήντα χρόνια μετά, το Θέατρο Τέχνης επιστρέφει στις Δούλες, σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη (που κρατά και τον ρόλο της Κυρίας), σε συνεργασία με τον Βασίλη Μαυρογεωργίου, με την Κάτια Γέρου (Σολάνζ) και την Κωνσταντίνα Τάκαλου (Κλαιρ) στον ρόλο των υπηρετριών.
Βασισμένη, ορθά, στα στοιχεία του «θεάτρου μέσα στο θέατρο» που περιέχει το έργο, η σκηνοθέτις εντάσσει στην παράσταση αποσπάσματα του σημειώματος του Ζενέ, τα οποία διαβάζει από μικροφώνου στους θεατές και λειτουργούν ως ερμηνευτικό κλειδί των επιλογών της.
Σε μια γυμνή σκηνή, πάνω σε ένα μεταλλικό τραπέζι κουζίνας/ανατομείου, οι δύο υπηρέτριες παίζουν το παιχνίδι τους, με την Κλαιρ να μεταμορφώνεται, με ευφυή σκηνογραφικά και ενδυματολογικά τρόπο (Χριστίνα Κάλμπαρη), σε μνημειακή Κυρία. Σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το μεταλλικό άσπρο-μαύρο, ελάχιστα είναι τα έγχρωμα σκηνικά αντικείμενα, σηματοδοτώντας την υποταγή (γάντια κουζίνας), την επιθυμία (λουλούδια) ή την εξουσία (το μνημειακό φόρεμα που προβάλλει στο βάθος της σκηνής). Επιλέγοντας δύο εξαιρετικές ηθοποιούς σε ελαφρώς «κόντρα ρόλους», η σκηνοθέτις ενισχύει το παιχνίδι των κατόπτρων του έργου του Ζενέ, υπογραμμίζοντας διαρκώς το στοιχείο της παράστασης, του παιχνιδιού, της τελετής που κυριαρχεί.
Ένα ερώτημα ακολουθεί τον θεατή μετά το τέλος της παράστασης: Πενήντα χρόνια μετά, έχει κάποιο νόημα η επιστροφή στις Δούλες; Νομίζω πως η απάντηση είναι καταφατική και αφορά μια τάση που διακρίνεται σε νεότερους καλλιτέχνες: Την επιστροφή στο κείμενο και στον ηθοποιό. Δεν πρόκειται για επιστροφή στο παρελθόν αλλά για ανίχνευση μετά το μεταμοντέρνο, μετά το μεταδραματικό θέατρο –με άγνωστο ακόμη προορισμό…
INFO
Θέατρο Τέχνης (Υπόγειο), Τετάρτη, Κυριακή: 20.00, Πέμπτη – Σάββατο: 21.15. Έως 1/4/2018.
