Συνέντευξη στον Στέργιο Θεοδωρίδη
Πέρασαν έξι χρόνια από τότε που, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, παρουσιάσαμε στο στέκι του Δρόμου το ντοκιμαντέρ του Ομέρ Ασάν «Kardeş Nereye? – Πού πας αδερφέ;», το οποίο πραγματεύεται το ιστορικό αποτύπωμα της προσφυγιάς και της ανταλλαγής των πληθυσμών. Σήμερα, και με την ευκαιρία της πρόσφατης έκδοσης στα ελληνικά του βιβλίου του «Η κεμεντζέ του Νίκου», θυμόμαστε ξανά τη μεγάλη προσφορά του συγγραφέα στην ανάδειξη του ελληνόφωνου ποντιακού πολιτισμού που επιβιώνει έως σήμερα στη βορειοανατολική Τουρκία. Στη συνέντευξή του στο Δρόμο, ο Ομέρ Ασάν μιλάει για τους λόγους που τον οδήγησαν να ασχοληθεί με τους ελληνόφωνους πληθυσμούς της Μαύρης Θάλασσας και τη μεγάλη αγάπη του, την Τραπεζούντα.
Ως αριστερός πολίτης που εκφράσατε αντίθεση στον κρατικό σοβινισμό, έχετε ασχοληθεί με τον ελληνόφωνο πολιτισμό που επιζεί ακόμα σε κάποιες περιοχές της Τουρκίας. Γιατί τον επιλέξατε ως αντικείμενο της ερευνητικής σας προσπάθειας;
Ήταν τα χρόνια που είχα αρχίσει να ενδιαφέρομαι για την ιστορία. Επειδή ήμουν οπαδός αυτών που διαβάζουν, είχα αρχίσει να μαζεύω όλα τα βιβλία που ήταν σοβαρά. Στο σπίτι μας υπήρχε ήδη η βιβλιοθήκη του πατέρα μου. Αλλά επειδή είχε περάσει από τη συμφορά της 12ης Μαρτίου [ΣτΜ: το πραξικόπημα του 1971] και της 12ης Σεπτεμβρίου [ΣτΜ: το πραξικόπημα του Εβρέν το 1980] είχε μειωθεί αρκετά. Έτσι αποφάσισα να αναπληρώσω τις απώλειες. Μετά από κάποιο διάστημα το ενδιαφέρον μου στράφηκε στη Μαύρη Θάλασσα και κυρίως στην ιστορία και τον πολιτισμό της Τραπεζούντας. Ταυτόχρονα εκείνη την περίοδο οι Μαυροθαλασσίτες οργανώνονταν ταχύτατα στην Κωνσταντινούπολη. Οι σύλλογοι ιδρύονταν ο ένας μετά τον άλλον, κάθε πόλη και χωριό έφτιαχνε τον δικό του… Είναι κακό πράγμα να είσαι μόνος ανάμεσα σε εκατομμύρια ανθρώπους! Και δεν είναι καθόλου ευχάριστο να χάνεσαι σε μια τεράστια πόλη, να είσαι ξένος και να μη μιλάς την ίδια γλώσσα με τους ανθρώπους που συναντάς… Μέσα σε μια κοινωνία ή σε μια μεγάλη πόλη ή σε μια μεγάλη χώρα, ο τρόπος να εκφράσεις τον εαυτό σου είναι να απαντήσεις στο ερώτημα της ταυτότητας. Για να γλυτώσεις από το απρόσωπο και να καταξιώσεις τον εαυτό σου, πρέπει να απαντήσεις στην ερώτηση «Ποιος είμαι;». Με αυτή την ερώτηση ξεκίνησα!
Υπάρχει σημαντικός αριθμός ομιλητών της ποντιακής ελληνικής διαλέκτου στην Τουρκία;
Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι στην Τουρκία σήμερα που μιλούν και να καταλαβαίνουν την ποντιακή διάλεκτο, η οποία είναι και η παλαιότερη ελληνική διάλεκτος που ακόμα επιβιώνει, σε πείσμα των καιρών. Τα μέλη αυτής της κοινότητας έρχονται από την Τραπεζούντα και βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την Τουρκία, ή έχουν μεταναστεύσει σε άλλες χώρες. Η ποντιακή ομιλείται σε 60 χωριά της περιοχής της Τραπεζούντας. Με μια συντηρητική εκτίμηση, θα έλεγα ότι αυτή η διάλεκτος ομιλείται από περίπου 300.000 ανθρώπους.
Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που προκύπτουν από την έρευνα των ερωτημάτων ταυτότητας και εθνικής κουλτούρας;
Στο σημερινό κόσμο τα προβλήματα με επίκεντρο την ταυτότητα δεν είναι εύκολο να επιλυθούν. Πράγματι, όταν τίθεται το ζήτημα της εθνικής ταυτότητας, ο συναγερμός που προκαλεί μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο πολιτιστικός εθνικισμός είναι επικίνδυνος, επειδή μπορεί να ανοίξει το δρόμο στην εκμετάλλευση των εθνικών και πολιτιστικών ταυτοτήτων. Προσωπικά, είμαι της γνώμης ότι πρέπει να συζητήσουμε το θέμα της πολιτιστικής μας ταυτότητας με ευέλικτο τρόπο, που δεν θα οδηγήσει σε συγκρούσεις, και να έχουμε επίγνωση της ευαισθησίας του θέματος.
Διάβαζα πριν χρόνια ένα βιβλίο-λεύκωμα με τίτλο «Ένα πάθος, η Τραπεζούντα». Στο βιβλίο σου γράφεις: «Είναι ένας έρωτας, ένα “σεβτάλουκ” δίχως τέλος, όπως έλεγαν οι πρόγονοί μας». Και πριν ένα χρόνο είδαμε τον Κοράι Τσαπόγλου να πέφτει μάρτυρας στο Σουρούτς για την αδερφοσύνη των λαών, ανεμίζοντας την σημαία της ομάδας Trabzonspor. Τελικά… τι ακριβώς είναι η Τραπεζούντα;
Είναι μια ισχυρή ταυτότητα! Σήμερα το πρόβλημα της ταυτότητας έρχεται πιο συχνά και πιο έντονα στην επιφάνεια επειδή οι επίσημες-παραδοσιακές προσεγγίσεις και ερμηνευτικά σχήματα δεν δίνουν επαρκείς απαντήσεις. Μερικοί λένε ότι η αναζήτηση της ταυτότητας είναι μια μόδα που έρχεται και φεύγει. Κατά την άποψή τους, ο καθένας είναι ένα άτομο, ένα ανθρώπινο ον και τίποτα άλλο. Ανεξάρτητα από το τι πιστεύει ο καθένας, θεωρώ ότι το σημαντικότερο πράγμα είναι η προστασία της γλώσσας μας και του πολιτισμού που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας. Σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, πολλές εθνοτικές ομάδες που ζούσαν στην ίδια γεωγραφική περιοχή έχουν απορροφηθεί από την κυρίαρχη κουλτούρα. Εδώ, στη Μαύρη Θάλασσα, φαίνεται ότι ο πολιτισμός και οι μνήμες αντιστέκονται!
Ποιος είναι ο Ομέρ Ασάν
Ο Ομέρ Ασάν γεννήθηκε στην Τραπεζούντα, όπου έζησε μέχρι τα 14 του χρόνια. Το 1974 μετανάστευσε στην Κωνσταντινούπολη μαζί με την οικογένειά του. Τελείωσε το Πανεπιστήμιο Ανατολής, πήρε μέρος στην αντίσταση κατά του πραξικοπήματος της 12ης Σεπτεμβρίου 1980 και το 1984 συνελήφθη και φυλακίστηκε. Μετά την επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη άρχισε να έρευνα σχετικά με τον πολιτισμό της Μαύρης Θάλασσας και τα Ποντιακά, που είναι η μητρική του γλώσσα. Το 1996 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο «Ο Πολιτισμός του Πόντου», το οποίο απαγορεύτηκε και για το οποίο βρέθηκε κατηγορούμενος για «διαμελιστική προπαγάνδα». Προκαλεί συζητήσεις στην Τουρκία με τα άρθρα και τις έρευνές του, που δημοσιεύονται σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες. Πήρε το βραβείο Ιπεκτσί για τη συμβολή του στην ελληνοτουρκική φιλία. Το 2005 ίδρυσε στην Τουρκία τον εκδοτικό οίκο Heyamola και μέσα σε δέκα χρόνια εξέδωσε περίπου 400 βιβλία.
Παρουσίαση του νέου βιβλίου του Ομέρ Ασάν
Το νέο βιβλίο του Ομέρ Ασάν θα παρουσιαστεί την Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου, ώρα 19:30, στο ΠΟΛΙΣ Art Cafe (Πεσμαζόγλου 5, Αθήνα). Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι: Χρήστος Γαλανίδης (πρόεδρος της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών), Βλάσης Αγτζίδης (ιστορικός και συγγραφέας), Αλέκος Παπαδόπουλος (συγγραφέας και εκδότης), και φυσικά ο ίδιος ο συγγραφέας του βιβλίου. Αποσπάσματα θα διαβάσει η ηθοποιός Άννα Τζανακάκη, και την παρουσίαση θα συντονίσει η Ελισάβετ Χαριτωνίδου-Κόβη. Τη μουσική κάλυψη θα φροντίσουν η τραγουδίστρια Καλλιόπη Βέττα, ο Γιάννης Ιωάννου στο πιάνο, ο τραγουδοποιός Δημήτρης Ερατεινός και ο τραγουδιστής Πάνος Λαμπρίδης.
