του Ηλία Καραβόλια
Σκανάρουμε πιστοποιητικά, «κλικάρουμε» συναίνεση, πληκτρολογούμε κωδικούς στις δημόσιες υπηρεσίες. Το QR code είναι ουσιαστικά ένα τεχνολογικό σημαίνον της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης που ζούμε εδώ και πολλά χρόνια (αλλά κορυφώθηκε με την πανδημία και τον ψηφιακό μετασχηματισμό).
Η ζωή μας καθημερινά γίνεται ευκολότερη με το gov.gr και όλα τα click που μας γλυτώνουν ανθρωποώρες. Γίναμε πλέον netizens (ψηφιακοί πολίτες), επειδή όμως έγινε digital η οικονομία και το κράτος– και όχι το αντίθετο. Αυτό είναι που δεν έχει εγγραφεί στο συλλογικό ασυνείδητο λόγω της έκτακτης κατάστασης. Η δε τεχνητή νοημοσύνη και η υπολογιστική μηχανική μάθηση είναι τα επιτεύγματα μιας απρόσωπης τεχνοφεουδαρχικής ελίτ πίσω από τα μοτίβα συμπεριφοράς που επιβάλλονται βίαια (και αθόρυβα ταυτόχρονα).
Πρέπει να σκεφτούμε πέραν της ψηφιακής επιτήρησης (Zuboff – Εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού) και όπως μας προτρέπει ο Rieder (βλ την εργασία του «Πέραν της επιτήρησης: πως σκέφτονται αγορές και αλγόριθμοι») πρέπει να κατανοήσουμε το μείζον: την υπόρρητη μηχανική με την οποία τα δεδομένα μας αλγοριθμικοποιούνται και έτσι σχεδιάζονται ολοένα και περισσότερες αγορές προσφοράς και ζήτησης. Και αυτό γιατί η παγκόσμια αγορά ως ολότητα βρίσκεται συνεχώς «υπό απειλή διαστρέβλωσης».
Μπορεί ως κοινωνίες και υποκείμενα να εθιστήκαμε στη θεωρία αποτελεσματικότητας στις «ελεύθερες» αγορές που δήθεν αυτορρυθμίζονται, όμως η όψιμη αλήθεια της εποχής είναι ότι οι αγορές σχεδιάζονται!
Τα ψηφιακά μας αποτυπώματα λειτουργούν ως εργαλεία διάταξης, ως noise signals που ορίζουν τα ανώτατα όρια στον πολλαπλασιαστή της παγκόσμιας ζήτησης για υπηρεσίες και αγαθά.
Με την πανδημία, τα smartphones και οι υπολογιστές έγιναν στην ουσία κοινωνικό-πολιτικές μηχανές: δηλαδή ενσωματώνουν τα κίνητρα, τις προσδοκίες και την επιθυμία του υποκείμενου, στην έμφυτη ροπή και στην ενστικτώδη βούληση για απόκτηση αγαθών και εμπειριών.
Κάθε φορά που «συναλλασσόμαστε» ακόμη και επικοινωνιακά, δημιουργούμε αλυσίδες αξίας στην σημειωτική παραγωγή. Τα click στο internet και τα check στα QR codes κατευθύνονται με την συναίνεση μας σε αλγόριθμους που μας κατηγοριοποιούν και μας ταξινομούν ως συμμετέχοντες/δρώντες με ιδιαίτερο προφίλ σε ψηφιακές αγορές προσφοράς-ζήτησης.
Μπορεί εμείς να βλέπουμε ότι γιγαντώνεται η επιτήρηση και ο έλεγχος πίσω από το βιοπολιτικό σκηνικό, που στηρίζεται στην παθητικότητα των μαζών, μπορεί με την ψηφιακή μας ταυτότητα να εισερχόμαστε στους «δημόσιους χώρους» και να εκχωρούμε ιδιωτικό χωροχρόνο και ατομική ελευθερία, όμως το μείζον είναι ότι καθημερινά τα τεχνολογικά ολιγοπώλια βελτιώνονται στο να σχεδιάζουν αγορές (το Facebook αλλά και κάθε social media π.χ. είναι μια αγορά ιδεών και έκθεσης του εαυτού).
Οι αγορές είναι «τόποι αλήθειας» και οι μηχανές (λογισμικά / αλγόριθμοι) διατάσσουν και αναδιατάσσουν προσφορά και ζήτηση αφού με τον τεμαχισμό των δεδομένων σε μικρότερα μέρη, το ψηφιακό υποκείμενο γίνεται καταναλωτική- παραγωγική-επενδυτική μονάδα. Ο «ενικός μηχανισμός» της αγοράς είναι αυτός που κυκλοφορεί στα δίκτυα ως «πληθυντικός διανομέας» υπηρεσιών-εμπορευμάτων.
Η «αναπόφευκτη ατέλεια της γνώσης του ανθρώπου» που μας δίδαξε ο Hayek μπαίνει σε ποσοτικοποιημένα μοντέλα, σε καλούπια αριστοποίησης των επιλογών, και έτσι αναδιατάσσεται η απεριόριστη ροπή για συναλλαγή. Το internet ως χωρική διέξοδος του κεφαλαίου είναι η ανοριοθέτητη αγορά, με χαμηλά κόστη εισόδου και συναλλαγών (o Rifkin μιλάει για «κοινωνία οριακού κόστους»).
Όλα τα παραπάνω προϋποθέτουν το γενικό ισοδύναμο: Tο χρήμα. Επίκειται προφανώς η καθολική και παγκόσμια ψηφιοποίηση του ώστε να μεταλλαχθεί σε «απεριόριστο νόμισμα» για το ανθρώπινο φαντασιακό.
Τα ψηφιακά μας αποτυπώματα λειτουργούν ως εργαλεία διάταξης, ως noise signals που ορίζουν τα ανώτατα όρια στον πολλαπλασιαστή της παγκόσμιας ζήτησης για υπηρεσίες και αγαθά
Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ μας είναι εκ φύσεως «υπολογιστική συσκευή». Μετατρέπεται τώρα σε μια αμιγώς «συναλλακτική συσκευή», με τους υπολογισμούς να γίνονται πλέον από τις αλγοριθμικές μηχανές. Το κεφάλαιο «προλαβαίνει» συνειδητά πλέον να ταξινομεί και να λογιστικοποιεί ψηφιακά τα πάντα, πριν το κάνει ο ανθρώπινος νους.
Δεν αλλάζει μόνο αυτό που κάνουμε αλλά πρωτίστως αυτό που είμαστε, με την τρέχουσα μετασχηματιστική συνθήκη (ψηφιακή, υγειονομική, εργασιακή). Τα βιομετρικά μας δεδομένα αποτελούν ήδη το νέο καύσιμο της πληροφοριακής διαχείρισης: «Θα είσαι αυτό που θα σκανάρεις». Η επιτάχυνση της ψηφιακής πραγματικότητας και η αλλοτρίωση που την συνοδεύει (η. Rosa) οδηγεί σε ένα νέο ανθρωπότυπο που μάλλον βιαστικά ονομάζουμε μετάνθρωπο (post-human).
Στη γενικευμένη καταστολή ενστίκτων και επιθυμιών, μέσω της επιστήμης πλέον, το ανθρώπινο λογισμικό έχει ήδη χωρέσει σε έναν μικροεπεξεργαστή (βλ. πρόσφατο επίτευγμα Έλληνα ερευνητή στο Χάρβαρντ). Θα προλαμβάνονται αρρώστιες. Θα προφυλάσσεται ο ανθρώπινος οργανισμός με alerts. Ταυτόχρονα όμως θα γενικευτεί το νέο κοινωνικής μηχανικής σύστημα: Το social credit system (βλ. Κίνα). Ειδικά τώρα που θα χωράει σε ένα τσιπ ο ανθρώπινος εγκέφαλος, τότε μοιραία όλοι θα καταλήξουν να αξιολογούνται, όλοι θα βαθμολογούνται, όλοι θα κατηγοριοποιούνται από το πανοπτικό της εξουσίας και των τεχνολογικών ελίτ (το rating και το ranking είχαν ήδη μπει στην ζωή μας με τα likes, τα emoticons και τα follow).
Δεν είναι τόσο δυστοπικό όσο φαίνεται το σκηνικό του μεταπανδημικού ανθρωπότυπου: Μια υπεραυτοματοποιημένη εργασία θα συμβαδίζει στην ψηφιακή καθημερινότητα με τις επιθυμητικές μηχανές που ήδη έχουμε ενσωματώσει στο νοητικό λογισμικό μας (gadgets, επέκταση του internet of things, κ.ά.).
Αναρωτιέστε ποιός ή ποιοί σχεδιάζουν όλο αυτό το σκηνικό. Κανείς και πολλοί. Η συστημική δυναμική δεν περιλαμβάνει συγκεκριμένα κέντρα συνεννόησης και επιβολής μοτίβων βιοπολιτικής και κοινωνικής μηχανικής. Η μόνη σιωπηρή συνεννόηση στις σύγχρονες φιλελεύθερες ολιγαρχίες (έτσι τις ονόμασε ο Καστοριάδης) είναι γνωστή και διαχρονική: Της εξουσίας με τον καπιταλισμό. Ο τελευταίος πέρασε πλέον στην σημειωτική παραγωγή με ψηφιακά μέσα –ως παραγωγικούς συντελεστές– και αυτό οδηγεί σε μεγέθυνση του πλούτου (για όλο και λιγότερους)…
