Μέσα στη νύχτα φονικό ποιανού έστησες καρτέρι;
Μα εσύ, θα μείνεις πάντοτε ξένος σε χώρα ξένη,
Κι η μνήμη σου που της ζωής το νόημα θα λερώνει,
Θάναι ένα στίγμα, ένας λεκές, μες στο κάτασπρο χιόνι»
Καθώς φεύγει το 2011, το μυαλό μου τρέχει στον Φώτη Αγγουλέ… Που γεννήθηκε πριν από ακριβώς εκατό χρόνια, στον Τσεσμέ (Κρήνη) της Μικράς Ασίας. Μια επέτειος που σχεδόν ξεχάστηκε. Που δεν γιορτάστηκε. Τους στίχους του δεν τους είδαμε ποτέ να κοσμούν το Μετρό στην Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Ίσως γιατί είναι στίχοι σκονισμένοι, γραμμένοι με λιωμένα μολύβια σε φυλακές, εξορίες, νοσοκομεία. Σε φτωχικά δωμάτια. Πολύ μακριά από φιλολογικά σαλόνια και παρέες διανοουμένων. Πολύ «λαϊκά», αν καταλαβαίνετε τι θέλω να πω…
Ο πατέρας του ψαρομανάβης, καταφέρνει με έναν πάγκο και μια ζυγαριά να ζήσει την οικογένειά του, ακόμη και στην προσφυγιά. Στη Χίο. Στο Κάστρο. Ο Σιδερής Χονδρουδάκης, ο πατέρας, ήταν ένας ήρωας με τον τρόπο του. Το παρατσούκλι του «Αγγουλές» θα έκανε αργότερα ποιητικό ψευδώνυμο ο γιος του που, στο μεταξύ, είναι ένα άτακτο παιδί. Πηγαίνει στη Β’ δημοτικού, όταν ένα μεσημέρι ο δάσκαλος τον φωνάζει να πει το μάθημα στον πίνακα. Ο Φώτης πηδάει από το παράθυρο. Δεν ξαναπάτησε στην τάξη!
Βοηθάει τον πατέρα του στη δουλειά… Μια μέρα, σε ένα κομμάτι εφημερίδας που είχαν για να τυλίγουν τα ψάρια, διαβάζει ένα ποίημα. Ο παρορμητικός Φώτης, μαγεμένος τα παρατάει όλα και γυρίζει όλη μέρα γράφοντας σε ό,τι βρει τους δικούς του στίχους… Μπαίνει κρυφά στα βιβλιοπωλεία και με τα λίγα λεφτά που έχει αγοράζει βιβλία. Γίνεται μαθητευόμενος τυπογράφος στην εφημερίδα Ελευθερία. Μαζί με άλλους Χιώτες βγάζουν κι ένα βραχύβιο περιοδικό Το Νησί μας.
Στη διάρκεια της Κατοχής περνάει στην Τουρκία κι από εκεί παίρνει το μακρύ δρόμο για να πολεμήσει στη Μέση Ανατολή… Ιερουσαλήμ, Κάιρο οι επόμενοι σταθμοί του. Θα έχει, μάλιστα, προϊστάμενο τον Γιώργο Σεφέρη στο Γραφείο Τύπου. Η συμμετοχή του στο Κίνημα της Μέσης Ανατολής θα τον στείλει στην έρημο. Μέσα στα «σύρματα». Θα ζήσει την αγγλική κτηνωδία. Θα γράψει.
Επιστρέφει στη Χίο. Αρχίζουν οι φυλακές και οι εξορίες. Απολύεται το ’56 από την Κέρκυρα και ξαναγυρνά στο νησί του. Τα βάσανα δεν έχουν όμως τελειωμό. Κατάφερε, ωστόσο, να τυπώσει με τα ίδια του τα χέρια την Πορεία μέσα στη νύχτα με τη συμπαράσταση της εφημερίδας Χιακός Τύπος. Αρρωσταίνει. Συχνά χάνει και τα λογικά του…
Θα «φύγει» τη νύχτα της 26ης Μαρτίου του 1964, στο διάδρομο του καραβιού που εκτελεί το δρομολόγιο Χίος-Πειραιάς. Θα ταφεί στη Χίο με φροντίδα της ΕΔΑ.
Ο Γιάννης Ρίτσος θα γράψει:
Ήταν ένα βασανισμένο, απλό παιδί του λαού,
ψάρευε, πάλευε, πεινούσε, τραγουδούσε,
χρυσόψαρα δεν έκλεινε στη γυάλα·
του δειλινού τα ρόδα δεν τα πολυκοίταζε.
Έφυγε ο Φώτης. Mην τον κλάψετε.
Σε μιαν ακρογιαλιά της Xιος ψαρεύει ακόμα.
Στη νοτισμένην αμμουδιά βλέπουν τον ίσκιο του οι ψαράδες.
«Γεια σου» του λένε και χαμογελάνε. …
Χίος, καλοκαίρι 2011
Βρίσκομαι στη Χίο στο τέλος Αυγούστου, όταν μια φίλη στο βιβλιοπωλείο «Πυξίδα» μου δείχνει το πρόγραμμα μιας παράστασης με θέμα τη ζωή και το έργο του ποιητή, με τίτλο: Φώτης Αγγουλές: πορεία στο φως και το σκοτάδι της ζωής του.
Μια θεατρική σύνθεση της φιλολόγου Στέλλας Τσιροπινά, σε σκηνοθετική επιμέλεια της ίδιας που παρουσιάστηκε στο Δημοτικό Σχολείου Βροντάδου, από ομάδα μαθητών και αποφοίτων του Γενικού Λυκείου. Την έχασα για μια μέρα…
Διαβάζω από το πρόγραμμα:
«Η πλοκή της σύνθεσης αυτής υφαίνεται με καίρια γεγονότα της ζωής του ποιητή και υπαρκτά -στο σύνολό τους σχεδόν- πρόσωπα του οικογενειακού και κοινωνικού του περίγυρου, ενώ διανθίζεται με ποιήματά του και αυθεντικές σκέψεις του, που έχουν ανασυρθεί από τα σκόρπια, στις τοπικές χιακές εφημερίδες, άρθρα του.
Οι παραστάσεις, με ελεύθερη για το κοινό είσοδο, τελούν υπό την αιγίδα του Συλλόγου Φιλολόγων Χίου και είναι αφιερωμένες στη μνήμη του Φώτη Αγγουλέ, τιμώντας τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του, ως ένα ελάχιστο αντίδωρο σε όλα όσα εξακολουθούν να μας φιλοδωρούν η Ποίηση, οι Ιδέες και η Ανθρωπιά του…».
Η φίλη βλέπει το ενδιαφέρον μου και μου εμφανίζει ένα απίστευτο ντοκουμέντο. Μια έκδοση της τοπικής οργάνωσης της ΚΝΕ, με ένα λιτό πρόλογο και με τα αυθεντικά τυπογραφικά των ποιημάτων του Αγγουλέ, που είχε τυπώσει με τα χέρια του!
Κι έτσι ανακαλύπτω την «ξεχασμένη επέτειο» της γέννησης του ποιητή που ο -προϊστάμενος του- Σεφέρης είχε χαρακτηρίσει ως «μιαρό γιακωβίνο» και στις Μέρες Δ’, έγραψε γι’ αυτόν: «Νομίζει ότι δουλεύει για το λαό ξεχαρβαλώνοντας τα άξια πράγματα, βρωμίζοντας τα καθαρά με πασαλείμματα, τσαπατσουλεύοντας, όπως του είπα. Οι άνθρωποι αυτοί νομίζουν ότι τέχνη για το λαό σημαίνει στιχάκια του ταγκό χωρίς μουσική».
Τα… στιχάκια αυτά πολλοί καλλιτέχνες, παρά τη γνώμη του Σεφέρη, τα θεώρησαν αρκετά σημαντικά ώστε να τα μελοποιήσουν: Ο Παντελής Θαλασσινός, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Θωμάς Μπακαλάκος, ο Μιχάλης Τερζής αλλά και το συγκρότημα Ωχρά Σπειροχαίτη, με το συγκλονιστικό Ναγκασάκι.
«…Σήμερα, έπεσε η Ατομική…
Σήμερα, στα λιμάνια,
οι σωματέμποροι και οι πορτοφολάδες
μπορούν να περηφανεύονται
που δεν έγιναν Εφευρέτες…»
Θυμήθηκα πως είχα ένα βιβλίο με επιλογή από τα ποιήματά του. Γυρίζοντας στην Αθήνα το βρήκα και είδα πως είχε εκδοθεί από τον Κέδρο (σε β’ έκδοση) το 1978 σε επιμέλεια της Έλλης Παπαδημητρίου. Το βιβλίο αυτό ανακάλυψα πως όχι μόνο δεν υπάρχει, αλλά πωλείται ως σπάνιο στο Διαδίκτυο. Αντίτιμο 40 ευρώ…
Ποιήματά του σε επιλογή και σχολιασμό Γιώργου Μπλάνα κυκλοφορούν πάντως και από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη, ενώ πιο πρόσφατη (2011) είναι η έκδοση των ποιημάτων του από τη Σύγχρονη Εποχή.
Καθώς η χρονιά φεύγει και η επέτειος που σχεδόν ξεχάστηκε δεν θα γιορταστεί, γυρίζω -διαβάζοντας τους στίχους του- στο Κάστρο της Χίου. Εκεί που ήταν το ταπεινό του σπίτι. Στα μικρά στενά. Και νομίζω πως δεν υπάρχει πιο κατάλληλος επίλογος από τους δικούς του στίχους στο ποίημα Ο Δρόμος μας. Οι πιστοί αναγνώστες του Δρόμου μπορείτε να το διαβάσετε με διπλή έννοια:
«…Ας μην ήρθατε πίσω
κι ας μη φτάσατε πουθενά
ο δρόμος μας αρχινά
από ‘κει που ο δικός σας τελειώνει…»
Κώστας Στοφόρος
