Από την άνοδό του στην εξουσία πριν 15 χρόνια, ο Ερντογάν άρχισε να θέτει μεθοδικά τις βάσεις ώστε η Τουρκία να αναδειχθεί σε μεγαλοκρατική δύναμη με διεθνή ρόλο. Παρά την κατά καιρούς οξεία ρήξη του με το κεμαλικό και στρατιωτικό κατεστημένο, επιβίωσε και δυνάμωσε συνδυάζοντας μια σειρά κινήσεις: συνέδεσε μεταξύ τους και προώθησε τα πιο δυναμικά τμήματα της τουρκικής αστικής τάξης, καλλιέργησε εσωτερικές και εξωτερικές συμμαχίες, και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία ενός κοινωνικού μπλοκ που τον στηρίζει στις κρίσιμες στιγμές. Ταυτόχρονα, έθεσε τις βάσεις μιας σχεδιασμένης οικονομικής ανάπτυξης, που είναι απαραίτητη υλική βάση για την προώθηση του τουρκικού επεκτατισμού και όρος για να βρεθεί η Τουρκία πιο κοντά στο στόχο μιας αποφασιστικής στρατηγικής αναβάθμισής της.
Ο Ερντογάν και οι δυνάμεις που συσπειρώνονται γύρω του πήραν σημαντικά ρίσκα προκειμένου να αξιοποιήσουν τις μεγάλες γεωπολιτικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων στην ευρύτερη περιοχή και εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο τα αντιθετικά μεταξύ τους σχέδια των μεγάλων ιμπεριαλιστικών κρατών. Δεν δίστασαν να παρέμβουν ενεργητικά και ανοιχτά σε τρίτες χώρες, αλλάζοντας προσωρινούς συμμάχους όταν οι προηγούμενοι έπαυαν να υποβοηθούν τις φιλοδοξίες τους. Έτσι ήρθαν σε σύγκρουση με το αμερικανικό σχέδιο για τη δημιουργία κουρδικού κρατιδίου και τελικά οδηγήθηκαν σε πολιτική, οικονομική και στρατιωτική συνεργασία με τον έως πρόσφατα μεγάλο αντίπαλό τους, τη Μόσχα. Το καθεστώς Ερντογάν ασκεί λοιπόν μια ιδιότυπη πολιτική εκμεταλλευόμενος τις αντιθέσεις Ρωσίας-ΗΠΑ, εκβιάζοντας αμφότερες ώστε να πετύχει τους γεωπολιτικούς στόχους του. Τελικά, εκλαμβάνοντας τη στρατηγική άλλων διεθνών και περιφερειακών δυνάμεων ως σχέδιο διαμελισμού εν τέλει του τουρκικού κράτους, το στρατόπεδο που εκπροσωπείται από τον Ερντογάν «απάντησε» στην απειλή προωθώντας το σχέδιο μιας ακόμη ισχυρότερης και εδαφικά μεγαλύτερης Τουρκίας – κι έτσι ο παραδοσιακός τουρκικός επεκτατισμός αναβαθμίστηκε ποιοτικά και ο δυναμισμός του αναζωογονήθηκε.
Στα πλαίσια αυτού του σχεδιασμού, το καθεστώς της Άγκυρας δεν δίστασε να αμφισβητήσει συνολικά (δηλαδή όχι μόνο όσον αφορά την Ελλάδα) τον μετά το 1923 χάρτη της ευρύτερης περιοχής. Οι δημόσιες δηλώσεις ότι η Τουρκία ασφυκτιά στα περιορισμένα σύνορα του 1923 κι ότι η Συνθήκη της Λωζάνης είναι νεκρή σύντομα μεταφράστηκαν σε συγκεκριμένες απαιτήσεις έναντι των βαλκανικών και μεσανατολικών χωρών, και σε στρατιωτική κατοχή ξένων εδαφών, μαζί με τη μετατροπή του εσωτερικού της Τουρκίας σε μια τεράστια φυλακή – αδιαφορώντας για τις φραστικές διαμαρτυρίες αυτού ή του άλλου «εταίρου». Κι ενώ έχουν αρχίσει να υλοποιούνται πλευρές ενός μεγαλεπήβολου προγραμματισμού με σαφές στρατιωτικό πρόσημο (από την κατασκευή πυρηνικών εργοστασίων ως την παραγωγή υπερσύγχρονων οπλικών συστημάτων), η Άγκυρα ήδη χρησιμοποιεί κάθε άλλο μέσο που έχει στη διάθεσή της: από τα εκατομμύρια προσφύγων που φιλοξενεί (οι οποίοι έχουν μετατραπεί σε γεωπολιτικό όπλο) έως την απόπειρα σαγήνευσης και «εκπροσώπησης» εκατοντάδων εκατομμυρίων σουνιτών.
Οι προεδρικές και βουλευτικές εκλογές είναι μια ακόμη δύσκολη στιγμή που πρέπει να υπερπηδήσει ο Τούρκος πρόεδρος και το μπλοκ που τον στηρίζει, ώστε να προωθήσει παραπέρα τον τούρκικο επεκτατισμό. Ώστε να συνεχίσει το συνδυασμό επιθετικών κινήσεων αλλά και συμβιβασμών, όποτε χρειάζεται – συνδυασμός που μέχρι τώρα τον φέρνει όλο και πιο κοντά στο στρατηγικό στόχο του
Προώθηση του σχεδίου με κάθε τρόπο
Ταυτόχρονα δεν διστάζει να προσφύγει σε μεγάλης έκτασης πολεμικές περιπέτειες, όπως η συνεχιζόμενη διείσδυση σε συριακό και ιρακινό έδαφος, και να χρησιμοποιεί ισλαμιστικές οργανώσεις ως προκεχωρημένα τμήματα των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Έτσι ο Ερντογάν προβάλλει διεκδικήσεις και ζητά να του αναγνωριστεί ρόλος που ξεπερνά κατά πολύ τα «μεσανατολικά» ή και βαλκανικά όρια. Το σχέδιο του σύγχρονου τουρκικού επεκτατισμού είναι η μετατροπή μιας περιφερειακής δύναμης, σχετικά πρόσφατα ακόμη περιορισμένης σε ρόλο βοηθητικό των μεγάλων, σε αυτόνομο διεθνή παράγοντα. Φυσικά είναι ένα σχέδιο ριψοκίνδυνο – όπως έδειξε και το πραξικόπημα του 2016, οι μεγάλοι δεν είναι διατεθειμένοι για παραχωρήσεις τέτοιας έκτασης. Όμως οι μεταξύ τους αντιθέσεις και η σύγχυση στον προσανατολισμό τους, μαζί με τα εμπόδια που βρίσκουν από την αντίσταση λαών και κινημάτων στη Μέση Ανατολή, έχουν επιτρέψει στο καθεστώς Ερντογάν να επιβιώνει και να προωθεί πεισματικά τις μεγαλοκρατικές φιλοδοξίες του είτε με «ειρηνικά» είτε με πολεμικά μέσα.
Οι προεδρικές και βουλευτικές εκλογές είναι, από αυτήν την άποψη, μια ακόμη δύσκολη στιγμή που πρέπει να υπερπηδήσει ο Τούρκος πρόεδρος και το μπλοκ που τον στηρίζει, ώστε να συνεχίσει το συνδυασμό επιθετικών κινήσεων αλλά και συμβιβασμών, όποτε χρειάζεται – συνδυασμός που μέχρι τώρα τον φέρνει όλο και πιο κοντά στο στρατηγικό στόχο του. Θα αποδειχθούν λοιπόν οι εκλογές εμπόδιο, ή μέρος του σχεδιασμού; Αυτό είναι ακόμη άγνωστο, και δεν εξαρτάται μόνο από τον Ερντογάν ή μόνο από τους εσωτερικούς και εξωτερικούς αντιπάλους του. Για παράδειγμα, μπορεί και πόση ζημιά να του κάνουν οι σχετικά άγνωστοι ανθυποψήφιοί του; Ή, θα καταφέρει το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) –παρά την απίστευτη καταστολή που έχει υποστεί τόσο η ηγεσία όσο και η πλατιά βάση του– να κινητοποιήσει πλατιές μάζες και να υπερβεί για μια ακόμη φορά το εξωφρενικό όριο του 10% για είσοδο στη βουλή; Τότε οι απώλειες του ερντογανικού στρατοπέδου μπορεί να αποδειχθούν πολύ βαθύτερες από μερικές βουλευτικές έδρες.
Αλλά αν κάτι είναι σίγουρο, είναι ότι ο Ερντογάν, είτε με νταϊλίκια είτε με απότομες στροφές στις συμμαχίες του (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι δραματικές εναλλαγές των ρωσοτουρκικών σχέσεων) μέχρι τώρα στάθηκε όρθιος. Κι αυτό δεν μπορεί να ερμηνευθεί ξεχνώντας ότι φαίνεται να είναι ο μοναδικός που έχει ένα συγκεκριμένο σχέδιο για το μέλλον της επεκτατικής Τουρκίας, και ότι μεθοδικά εκπληρώνει τις προϋποθέσεις για τη μετατροπή της σε μεγαλοκρατική δύναμη. Γι’ αυτό και κατάφερε να ξαναστήσει σύντομα στα πόδια του έναν εκκαθαρισμένο κρατικό και στρατιωτικό μηχανισμό, και να προσεταιριστεί τα πιο δυναμικά τμήματα παλιών και νέων αστικών στρωμάτων που στο πρόσωπό του αναγνωρίζουν αυτό το συγκεκριμένο σχέδιο.
