Της Δέσποινας Κουτσούμπα. Η φροντίδα για τις αρχαιότητες στην Ελλάδα ανάγεται στα χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1821. Γνωστές ή λιγότερο γνωστές μαρτυρίες αναδεικνύουν τη σύνδεση της αρχαίας κληρονομιάς, τόσο με την προσπάθεια «αφύπνισης» της εθνικής ταυτότητας, όσο και με την «αιτιολογική βάση» της δημιουργίας του ελληνικού κράτους.
Ως απότοκο του ρομαντικού κλασικιστικού οράματος, που καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα και από τη βαυαρική αυλή, το κλασικό παρελθόν σχεδόν μονοπώλησε το ενδιαφέρον του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Το πιο συχνά αναφερόμενο παράδειγμα είναι οι εργασίες αποκατάστασης των μνημείων της Ακρόπολης τον 19ο αιώνα, που οδήγησαν στην αποξήλωση κάθε μεταγενέστερης προσθήκης, όπως του Φράγκικου Πύργου των Προπυλαίων, για να αναδειχθούν οι αρχιτεκτονικές μορφές του 5ου αιώνα π.Χ. Αναμενόμενο, θα έλεγε κανείς, με βάση το ιδεολογικό κλίμα της εποχής, πολύ πριν η διεθνής επιστημονική κοινότητα (και οι νόμοι του ελληνικού κράτους) απορρίψουν την «αξιολόγηση» των μνημείων και ομονοήσουν ότι οι διαφορετικές ιστορικές φάσεις κάθε μνημείου οφείλουν να γίνονται σεβαστές και να αναδεικνύονται ως κομμάτι της ιστορίας του.
Λίγοι γνωρίζουν, όμως, ότι ο Leo von Klenze, αρχιτέκτονας και διπλωμάτης της Αντιβασιλείας, το 1834 σχεδίαζε την απομάκρυνση από τον Ιερό Βράχο μόνο των οχυρώσεων εκείνων που δεν παρουσίαζαν αρχαιολογικό, κατασκευαστικό ή καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Παρ’ ότι πουριστής, υποστήριζε τη διατήρηση του Φράγκικου Πύργου των Προπυλαίων, ο οποίος τελικά γκρεμίστηκε, εν μέσω πολλών αντιδράσεων, το 1875. Ή ότι ο Ludwig Ross, Έφορος των Αρχαιοτήτων από το 1834 ως το 1836, περιηγήθηκε στην ελληνική επικράτεια και μόχθησε ιδιαίτερα για τη δημιουργία αρχαιολογικών συλλογών στην επαρχία.
Προφανώς δεν μας έπιασε ξαφνική βαυαρολατρεία ή νοσταλγία για τις απαρχές της εν Ελλάδι αρχαιολογίας. Σίγουρα όμως είναι ανησυχητικό, 175 χρόνια μετά, οι πράξεις του υπουργείου Πολιτισμού να βρίσκονται πίσω και από τους προβληματισμούς των Βαυαρών νεοκλασικιστών. Παρά τις αντιδράσεις του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων και της επιστημονικής κοινότητας, ο Υπουργός Πολιτισμού (και –περισσότερο– Τουρισμού) με πρόσφατη απόφασή του επιτρέπει να διαμελιστούν βυζαντινά εκκλησάκια στο Αμυκλαίο Λακωνίας, προκειμένου να αποσπαστούν τα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη που είναι ενσωματωμένα στην τοιχοποιία τους για να διαπιστωθεί αν αυτά προέρχονται από το αρχαϊκό Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα. Την ίδια στιγμή, δύο σημαντικοί αρχαϊκοί Κούροι, προϊόντα λαθρανασκαφής αρχαίου νεκροταφείου στην Κλένια Κορινθίας, που κατασχέθηκαν τον περασμένο Μάιο, παραμένουν έκτοτε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Οι σαρκοφάγοι και τα υπόλοιπα συνευρήματά τους βρίσκονται στο Μουσείο της Κορίνθου –φαίνεται όμως ότι οι κορώνες για την επιστροφή των αρχαιοτήτων στον τόπο τους αφορούν μόνο την επιστροφή των Ελγινείων.
Δύο αιώνες μετά, η «αξιολόγηση» των χρονολογικών φάσεων και η αντιμετώπιση των αρχαιοτήτων ως «έργων τέχνης» που μπορούν να εκτεθούν μακριά από το αυθεντικό τους περιβάλλον, επανέρχονται δριμύτερες.
Τώρα όμως, σίγουρα δεν μας φταιν’ οι ξένοι…
Λίγοι γνωρίζουν, όμως, ότι ο Leo von Klenze, αρχιτέκτονας και διπλωμάτης της Αντιβασιλείας, το 1834 σχεδίαζε την απομάκρυνση από τον Ιερό Βράχο μόνο των οχυρώσεων εκείνων που δεν παρουσίαζαν αρχαιολογικό, κατασκευαστικό ή καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Παρ’ ότι πουριστής, υποστήριζε τη διατήρηση του Φράγκικου Πύργου των Προπυλαίων, ο οποίος τελικά γκρεμίστηκε, εν μέσω πολλών αντιδράσεων, το 1875. Ή ότι ο Ludwig Ross, Έφορος των Αρχαιοτήτων από το 1834 ως το 1836, περιηγήθηκε στην ελληνική επικράτεια και μόχθησε ιδιαίτερα για τη δημιουργία αρχαιολογικών συλλογών στην επαρχία.
Προφανώς δεν μας έπιασε ξαφνική βαυαρολατρεία ή νοσταλγία για τις απαρχές της εν Ελλάδι αρχαιολογίας. Σίγουρα όμως είναι ανησυχητικό, 175 χρόνια μετά, οι πράξεις του υπουργείου Πολιτισμού να βρίσκονται πίσω και από τους προβληματισμούς των Βαυαρών νεοκλασικιστών. Παρά τις αντιδράσεις του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων και της επιστημονικής κοινότητας, ο Υπουργός Πολιτισμού (και –περισσότερο– Τουρισμού) με πρόσφατη απόφασή του επιτρέπει να διαμελιστούν βυζαντινά εκκλησάκια στο Αμυκλαίο Λακωνίας, προκειμένου να αποσπαστούν τα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη που είναι ενσωματωμένα στην τοιχοποιία τους για να διαπιστωθεί αν αυτά προέρχονται από το αρχαϊκό Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα. Την ίδια στιγμή, δύο σημαντικοί αρχαϊκοί Κούροι, προϊόντα λαθρανασκαφής αρχαίου νεκροταφείου στην Κλένια Κορινθίας, που κατασχέθηκαν τον περασμένο Μάιο, παραμένουν έκτοτε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Οι σαρκοφάγοι και τα υπόλοιπα συνευρήματά τους βρίσκονται στο Μουσείο της Κορίνθου –φαίνεται όμως ότι οι κορώνες για την επιστροφή των αρχαιοτήτων στον τόπο τους αφορούν μόνο την επιστροφή των Ελγινείων.
Δύο αιώνες μετά, η «αξιολόγηση» των χρονολογικών φάσεων και η αντιμετώπιση των αρχαιοτήτων ως «έργων τέχνης» που μπορούν να εκτεθούν μακριά από το αυθεντικό τους περιβάλλον, επανέρχονται δριμύτερες.
Τώρα όμως, σίγουρα δεν μας φταιν’ οι ξένοι…
Σχόλια
