Όλοι ρωτούν πόσο καταπιεσμένες είναι οι Ιρανές από το καθεστώς και από τους άντρες. Ενώ δεν μπορώ να απαντήσω σε ένα τόσο δύσκολο ερώτημα, μπορώ να παραθέσω μερικά περιστατικά που έπεσαν στην αντίληψή μας το διάστημα που μείναμε στο Ιράν μαζί με μερικές μάλλον αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες που τραβήξαμε χωρίς αρνήσεις, με χαμόγελα.
1. Το Palladium είναι ένα πολυώροφο εμπορικό κέντρο, με πολλά υπόγεια γκαράζ, στο οποίο μπαινοβγαίνει πολύς κόσμος για να πιει ένα καπουτσίνο ή ένα μοχίτο χωρίς αλκοόλ, να αγοράσει ένα βιβλίο, να ψωνίσει ή να χαζέψει σε πολυτελή καταστήματα με φορέματα των μεγάλων οίκων μόδας, φωτιστικά τελευταίας τεχνολογίας ή κοσμήματα μόνο για εύπορους. Νεαρές γυναίκες περνούν αεράτες ανάμεσα στα ακριβά αυτοκίνητα που είναι εκτεθειμένα στα μεγάλα φουαγιέ, με χρωματιστά παντελόνια, μοδάτα τακούνια και μεσάτα «μαντώ» ασορτί με τα φανταχτερά βαμμένα νύχια και τα πολύχρωμα μαντίλια που καλύπτουν χαλαρά το κεφάλι από τη μέση και πίσω. Στην είσοδο του κτηρίου στέκεται μία μαυροφορεμένη γυναίκα με το σήμα της εταιρίας σεκιούριτι στο μανίκι του τσαντόρ. Στο σουπερμάρκετ τρομερή αφθονία προϊόντων με τιμές ψηλότερες από της γειτονιάς. Στις καφετέριες με την ακριβή επίπλωση, ο ευρωπαϊκός καφές κοστίζει 3 με 4 ευρώ. Στις βιτρίνες των μπουτίκ κούκλες με βελούδινες βραδινές τουαλέτες, αλλά και μπέιμπιντολ και μίνι φούστες. Στο βιβλιοπωλείο κυρίως ιστορικά και λογοτεχνικά βιβλία και μόνο σε ένα πολύ ψηλό ράφι που χρειάζεται σκάλα για να το κατεβάσεις, φαίνεται το εξώφυλλο ενός βιβλίου με τη φάτσα του Τσε.
2. Στο μεγάλο παζάρι, στο Ισφαχάν, ρωτάω την υπεύθυνη εάν μπορώ να περιμένω την Ιωάννα που δοκιμάζει φορέματα μέσα στο κατάστημα. Ασφαλώς, μου απαντάει. Μήπως θέλετε να πιείτε ένα τσάι εντωμεταξύ; Δύο νεαρές γυναίκες που φορούν μαύρο μαντίλι και ολόσωμο μαύρο φόρεμα βγάζουν από τη ραφιέρα και περιεργάζονται τα λευκά δαντελένια διαφανή πουκάμισα και τα κοντομάνικα φανελάκια που φοριούνται μέσα από το εξωτερικό φόρεμα ή ελεύθερα μέσα στο σπίτι.
3. Ο Αλί μαγειρεύει μαζί με την Ιωάννα. Βγάζει ό,τι χρειάζεται από τα ντουλάπια, ανακατεύει το φαγητό στην κατσαρόλα, αλλά την ώρα του γεύματος δεν κάθεται μαζί μας στο τραπέζι αφού ανάμεσα στους άντρες είναι και μια γυναίκα. Σε αντίθεση με τον Χοσεΐν που δεν έχει κανένα πρόβλημα γιατί δεν είναι θρήσκος. Ο ένας θα φάει μαζί μας και ο άλλος χωριστά. Όχι επειδή το επιβάλλει ο νόμος, αλλά γιατί διαφέρουν οι πεποιθήσεις τους. Ο ένας έχει μεγαλώσει στο κέντρο της Τεχεράνης και ο άλλος σε μια βόρεια αγροτική επαρχία του Ιράν.
4. Το μουσείο, σε ένα από τα αρχοντικά του παλατιού, είναι χωρισμένο σε πολλά μικρά και μεγάλα δωμάτια που το καθένα εποπτεύεται από μία νεαρή γυναίκα με τη γνώριμη μαύρη ολόσωμη ενδυμασία των δημοσίων υπαλλήλων. Σε όσες εργαζόμενες απευθυνθήκαμε γνώριζαν αγγλικά και ήταν πρόθυμες να μας δώσουν πληροφορίες. Το ίδιο σε όλα τα μουσεία και τους εκθεσιακούς χώρους, που επισκεφτήκαμε κατά τη δεκαήμερη παραμονή μας στο Ιράν.
5. Οι γυναίκες δεν κάθονται με τους άντρες στο λεωφορείο ούτε κολυμπάνε μαζί στις ίδιες παραλίες. Υπάρχουν εκδηλώσεις μόνο με άντρες και συναυλίες με γυναικείες χορωδίες που τραγουδούν σε ακροατήρια γυναικών. Υπάρχουν και συναυλίες μικτές. Στα μαγαζιά, εστιατόρια, καφενεία κ.λπ., με μουσική ή χωρίς, θαμώνες είναι άντρες και γυναίκες. Δεν είδαμε γυναίκες να καπνίζουν στο δρόμο. Γενικά, εάν δεν ρωτήσεις, δεν είναι εύκολο να καταλάβεις εάν κάποια «μη επιτρεπτή» συμπεριφορά απαγορεύεται εκ του νόμου ή αποφεύγεται λόγω ηθών, εθίμων και πεποιθήσεων. Επίσης, οι νοοτροπίες δεν είναι ίδιες σε όλη τη χώρα. Ούτε καν μέσα στις διαφορετικές περιοχές της αχανούς Τεχεράνης. Στο Ισφαχάν, μια πανέμορφη πόλη δύο εκατομμυρίων κατοίκων, με εκπληκτικά ιστορικά αρχιτεκτονήματα και αναπτυγμένο τουρισμό, με χαμηλό ύψος κτηρίων και δεκάδες κέντρα πολιτισμού, μουσεία, ωδεία κ.λπ., μια ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στην πρωτεύουσα και τις αγροτικές περιοχές του Ιράν, οι ντόπιοι μας είπαν ότι οι προγαμιαίες σχέσεις αποδοκιμάζονται κοινωνικά και λειτουργεί ακόμα το προξενιό. Οι νέοι μπορούν να ερωτευτούν, να αγνοήσουν τις αντιρρήσεις των γονιών τους και να παντρευτούν νομίμως, αλλά ενδεχομένως θα χαλάσουν οι οικογενειακές τους σχέσεις. Ο άντρας δίνει προίκα στη γυναίκα, αλλά σε περίπτωση διαζυγίου με δική της υπαιτιότητα, το δικαστήριο την υποχρεώνει να την επιστρέψει. Στις κωμοπόλεις και τα χωριά παίζουν μεγάλο ρόλο οι τοπικές συνήθειες, που δεν έχουν μόνο σχέση με τη θρησκεία ή το βαθμό ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού, αλλά και με τα εθνικά χαρακτηριστικά κάθε τόπου, π.χ. μεταξύ των Κούρδων, των Αζέρων κ.ά.
6. Οι γυναίκες δεν χορεύουν ούτε τραγουδούν δημόσια. Αλλά στο θέατρο, που ο χορός και το τραγούδι βαφτίζονται «art performance» δεν υπάρχει πρόβλημα. Ούτε στα μουσικά συγκροτήματα που συμμετέχουν άντρες και γυναίκες παίζοντας μουσικά όργανα και τραγουδώντας εναλλάξ ή όλες/όλοι μαζί.
7. Η παρουσία των γυναικών είναι εντυπωσιακή στο Ιράν. Στο σινεμά και το θέατρο, στο πανεπιστήμιο, τις γκαλερί, τα σχολεία και τις άπειρες τράπεζες, υπερτερούν. Από τις νεαρές μαθήτριες που κάθονταν στα παγκάκια ή έτρωγαν παγωτά στα πεζοδρόμια μέχρι τις κοπέλες που μας εξυπηρετούσαν στα καταστήματα και τα μουσεία, μας άγγιζε ένα άρωμα πολιτισμού, ένα αεράκι δυναμισμού και χάρης. Μας φάνηκαν πολύ φιλικές και με αυτοπεποίθηση. Όσο κι αν φαίνεται χιουμοριστικό, κάποια αλήθεια θα περιέχει αυτό που πολύ σοβαρά μας είπε ο Αμπάς από το Λορεστάν: οι γυναίκες κάνουν κουμάντο στο Ιράν!
Στέλιος Ελληνιάδης
