Διαβάστε τα προηγούμενα Μέρος Α’, Μέρος Β’
Του Γιώργου Κυριακού
Έρευνα στο σήμερα – Οι Ελληνόβλαχοι
Οι Έλληνες Βλάχοι («Ρεμένοι» ή «Αρμάνοι», δηλαδή Ρωμιοί) στην Αλβανία είναι μεγάλος πονοκέφαλος όσον αφορά την προσπάθεια κατασκευής μιας νέας εθνικής ταυτότητας. Η παρουσία τους, από την άλλη, είναι κομβικής σημασίας για την ανάπτυξη και συνέχεια της Ελληνικής Μειονότητας. Χριστιανοί Ορθόδοξοι, δίγλωσσοι ή τρίγλωσσοι, βρίσκονται στο επίκεντρο του αλβανικού ενδιαφέροντος με στόχο τη μεταστροφή τους από την ελληνική συνείδηση. Το λατινόφωνο ιδίωμά τους, που διαμορφώθηκε επί ελληνικού γλωσσικού υποστρώματος, είναι σημείο αναφοράς για τη Ρουμανία – η οποία τον 20ό αιώνα επιδίωξε μάταια να τους εκρουμανίσει. Οι απόπειρες αυτές αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία ή εχθρότητα από τις βλάχικες κοινότητες στην Ελλάδα και στην Αλβανία.
Η γνώση της ελληνικής τους καταγωγής, αλλά και η υπεροχή της Ελλάδας στα Βαλκάνια, ήταν αυτό που τους ανέδειξε σε Έλληνες βλαχόφωνους στη νεώτερη ιστορία. Οι μεγάλοι ευεργέτες (Αβέρωφ, Σίνας, Ζάππας κ.λπ.) στο σύνολό τους ήταν Βλάχοι. Το ίδιο κι ένα μεγάλο τμήμα της διασποράς τους. Έχοντας παρουσία (και) σε εδάφη όπως η προσαρτημένη στη Ρουμανία Μολδοβλαχία, δεν εναγκαλίστηκαν με το εθνικό ρουμανικό στοιχείο. Οι Βλάχοι τροφοδότησαν τα ελληνικά γράμματα ως αναγκαία λειτουργία για την απελευθέρωση του Ελληνικού Έθνους, ανέδειξαν μικρές μητροπόλεις όπως η Μοσχόπολη, συμμετείχαν σε προεπαναστατικά κινήματα (Διονυσίου Φιλόσοφου, Βλαχάβα, Νικοτσάρα κ.λπ.) και στους στρατιωτικούς αγώνες του 1821.
Βλάχοι με ελληνική συνείδηση
«Στη σημερινή τους εγκατάσταση οι Βλάχοι μπορούν να εντοπιστούν σε δύο τοπικές-γεωγραφικές ενότητες. Η πρώτη κατοικεί στις περιοχές του Πόγραδετς, της Κορυτσάς και της Ερσέκας, της Πρεμετής, και σε μικρότερο βαθμό του Αργυροκάστρου και των Αγ. Σαράντα. Η δεύτερη σημαντική συγκέντρωση εντοπίζεται βόρεια της γραμμής Αυλώνας-Βερατίου μέχρι την Καβάγια. Μετά το 1991, το Κόμμα της Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΚΕΑΔ), με το οποίο εκπροσωπείται η εθνική ελληνική μειονότητα, έδινε 150.000 βλαχόφωνο πληθυσμό, με ελληνική συνείδηση» σημειώνει ο Δρ Ιστορίας Θ. Μαλκίδης.
Πλήθος ιστορικών ή ερευνητών[1] αναφέρουν για αλβανόφωνους και βλαχόφωνους Βλάχους, αυτούς που μετοίκησαν από την Ήπειρο και τη δυτική Μακεδονία βορειότερα ή δυτικά μετά από ιστορικές μεταναστεύσεις (καταστροφή της Μοσχόπολης, Ορλωφικά, κ.λπ.). Εγκαταστάθηκαν στο Δυρράχιο, στο Πεκίνι, στο Ελμπασάν, στο Γκραμς, στην Καβάγια και στην περιφέρεια Αυλώνας-Μπερατίου. Μέχρι και το 1927, οι Ορθόδοξοι των Τιράνων ήταν ως επί το πλείστον βλαχόφωνοι και γνωστοί στους Αυστριακούς και Ρουμάνους διπλωμάτες για τα ακραιφνή ελληνικά τους αισθήματα, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα Ελληνόβλαχοι έμποροι ζούσαν και στη Σκόδρα.
Αδιαφορία του ελλαδικού κράτους
Σήμερα η Ρουμανία, συστηματικά και σε συνεργασία με το αλβανικό κράτος, έχει αποδυθεί σε ενέργειες εκρουμανισμού των Βλάχων στην Κορυτσά, στους Αγίους Σαράντα, στην Ντιβιάκα, στην Αυλώνα και στην Καβάγια, κυρίως μέσω συλλόγων που έχει ιδρύσει. Η ψήφιση του νόμου για τις μειονότητες προκαλεί θετικές εντυπώσεις για την Αλβανία, η οποία έχει υπογράψει τη Σύμβαση-Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις μειονότητες. Όμως η καθυστέρηση ψήφισης του εφαρμοστικού νόμου, που έχει να αναδείξει σοβαρές προβλέψεις δικαιωμάτων ειδικά για τη μοναδική αναγνωρισμένη διεθνώς Ελληνική Μειονότητα, συνεργεί στην άλωσή της. Πρώτον, από κρατικούς παράγοντες και το βαθύ κράτος που ασκούν πιέσεις αναπάντητες προς τις ευάλωτες κοινότητες των Βλάχων που ζουν έξω από τις μειονοτικές ζώνες. Δεύτερον, από το ρουμανικό κράτος το οποίο επιμελώς, μπροστά στο κενό της Ελλάδας, επιδιώκει εκ νέου την απομάκρυνσή τους από το ελληνικό τους φρόνημα. Όμως ελάχιστοι επώνυμοι Βλάχοι μεταστράφηκαν, αν και χωρίς υποστήριξη από το σύνολο. Ο ρόλος του ελλαδικού κράτους ως διαμεσολαβητικού μοχλού για την ένταξη των Δ. Βαλκανίων στην Ε.Ε. αποθαρρύνει (αν δεν δείχνει πλήρη αδιαφορία και άγνοια) για την ελληνική παρουσία εντός και –κυρίως– εκτός «μειονοτικών ζωνών».
Σήμερα η παρουσία των Βλάχων στην Ελλάδα είναι αδιευκρίνιστη πληθυσμιακά, καθότι προέρχονται από πόλεις ή βλαχοχώρια που είναι εκτός «Μειονοτικών Ζωνών». Μόνο η καταγωγή πολλών από περιοχές του ελλαδικού κράτους λειτούργησε θετικά για την απόκτηση ελληνικής ιθαγένειας. Σήμερα η απόκτηση ιθαγένειας για τους ελληνόφωνους, αλβανόφωνους Βλάχους έχει «κλείσει» μόνο για όσους αποδείξουν πως έχουν ελλαδίτικη καταγωγή[2], δημιουργώντας νέους αποκλεισμούς. Η οδηγία του Άγγελου Συρίγου, που ήταν μέχρι και το τέλος του Φεβρουαρίου 2015 Γ.Γ. του Υπουργείου Εσωτερικών για τη μετανάστευση και την ιθαγένεια[3], διόρθωνε τη λίστα των χωριών αλλά δεν αφορούσε στην ύπαρξη βλαχόφωνων ή αλβανόφωνων οι οποίοι διατείνονται για την ελληνικότητά τους. Εκτός από την Ένωση Βλάχων Αλβανίας, την Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων και την Παγκόσμια Βλάχικη Αμφικτιονία, που υπερασπίζουν σθεναρά τις ελληνικές ρίζες των Βλάχων, ένας φανερός και μυστικός-διπλωματικός πυρετός για τη διεκδίκησή τους από τη Ρουμανία είναι σε πλήρη εξέλιξη.
[1] Ενδεικτική βιβλιογραφία: V. Berard «Τουρκία και Ελληνισμός», Spiro Vasil Mehilli «Tirana 1920-1944» & Dhimiter Beduli «Kodiku i kishes se Shen Prokopit te Tiranes (1818-1922)», Κ. Μέρτζιος «Μνημεία Μακεδονικής Ιστορίας» 1947, Clayer Nathalie «Οι απαρχές του αλβανικού εθνικισμού», Theodora Toleva «Η επιρροή της Αυστροουγγαρίας στη διαμόρφωση του αλβανικού έθνους (1896-1908)», Α. Κουκούδης «Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων».
[2] ΚΥΑ της 21/1/2015 (ΦΕΚ 119, τ. 2), και διόρθωσή της στις 17/2/2015 (ΦΕΚ 243, τ. 2, με 108 χωριά αντί 100 του αρχικού ΦΕΚ).
[3] «Είναι προφανές ότι η έκθεση δεν είναι απαραίτητη για περιπτώσεις ατόμων που κατάγονται από περιοχές που είναι γνωστό ότι κατοικούνται από ελληνικής καταγωγής πληθυσμούς».
«Η Ρουμανία πιέζει»
Συνομιλήσαμε με τον Γρηγόρη Καραμέλιο, στέλεχος της ΔΕΕΕΜ Ομόνοια και πρώην βουλευτή του ΚΕΑΔ στο Αλβανικό Κοινοβούλιο με 12ετή θητεία: «Η Ρουμανία χρηματοδοτεί φροντιστήρια στη Κορυτσά. Το πανεπιστήμιο “Fan Noli” διαθέτει τμήμα ρουμανικής γλώσσας. Στήνουν σχολεία στην Ντιβιάκα, στο Φιέρι, στο Γκράμποβο, στο Μπεράτι, στο Άντον Πότσι, στο Αργυρόκαστρο κ.α. που προετοιμάζουν “Αρωμούνους” για σπουδές στη Ρουμανία. Μέχρι και αμπετσεντάρ (αλφαβητάρι) εξέδωσαν για αυτόν το σκοπό. Πιέσεις ασκούνται προς την Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλβανίας για αποστολή Ρουμάνων ιερέων, ενώ με την τοποθέτηση αγαλμάτων πρωταγωνιστών του εκρουμανισμού επιδιώκουν να αναθεωρήσουν την ιστορία».
Όπως ανέφερε ο κ. Καραμέλιος, «η κατάσταση ξεκίνησε από την προσπάθεια της Ρουμανίας κυρίως, για την αναγνώριση της “Αρωμούνικης” εθνικής μειονότητας, όπως και της Βουλγαρίας για την αναγνώριση της “βουλγαρικής μειονότητας” στους σλαβόφωνους πληθυσμούς, ως προϋπόθεση για τη συνηγορία τους στο να ενταχθεί η Αλβανία στην Ε.Ε. Αυτό βοηθά και το σχέδιο της Αλβανίας για την απομάκρυνση των Βλάχων από την ελληνική εθνικότητα… Ο νόμος του 2017 για τις μειονότητες στην Αλβανία –που εκκρεμεί, διότι δεν έχει ακόμα ψηφιστεί ο εφαρμοστικός νόμος– αναγνωρίζει 9 μειονότητες».
Ο Γ. Καραμέλιος, που έχει δεχτεί σοβαρές επιθέσεις και απειλές για τη στάση του από ακραίους κύκλους, διαπιστώνει έλλειμμα ενδιαφέροντος εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας: «Δυστυχώς έχουν σταματήσει οι εκδηλώσεις που διοργάνωνε το ελληνικό προξενείο της Κορυτσάς. Οι ρουμανίζοντες κάνουν εκδηλώσεις που στήνει το ρουμανικό προξενείο της Κορυτσάς, αλλά ελάχιστοι πηγαίνουν σε αυτές».
