του Νίκου Λάιου*
1. Οι σκληρές μέρες των πυρκαγιών, που από τόση και τόση ζωή μάδησαν τη χώρα μονομιάς, ήταν, μέσα στα άλλα, μέρες όξυνσης της προσπάθειας για αποφασιστικότερο έλεγχο πάνω στον λαό.
2. Ο μαζικός αυτός έλεγχος προϋποθέτει τη μετατροπή της ζωής σε εξατομικευμένο αντικείμενο, όπως είδαμε και συνεχίζουμε να βλέπουμε στη διαχείριση της πανδημίας. Δύο οι πιο εμβληματικές εκδηλώσεις στις πυρκαγιές τού Αυγούστου.
3. Πρώτα, το «Εκκενώστε»: Το σπίτι, ως οίκος και εστία, παρουσιάζεται εδώ ως κάτι που δεν ανήκει ακριβώς στον ιδιοκτήτη ή στον κάτοικο, δεν αποτελεί μέρος μιας κοινότητας, κομμάτι ενός βιότοπου, δεν είναι συνέχεια μιας οικογενειακής και τοπικής ιστορίας, δεν κουβαλάει μνήμες απ’ το παρελθόν και όνειρα για το μέλλον, δεν είναι κάτι που κάποιοι έφτυσαν αίμα να το στήσουν, να το συντηρήσουν, να το περάσουν στα παιδιά τους. Το σπίτι γίνεται κτήριο, ένα χρηστικό αντικείμενο από ντουβάρια**. Και το κράτος, η κυβέρνηση κ.λπ., μπορεί να δίνει εντολή να κλεινόμαστε μέσα του μέχρι νεωτέρας σε μια πανδημία ή να το παρατάμε αμαχητί στο έλεος μιας πυρκαγιάς. Εμείς οφείλουμε να υπακούμε, να πειθαρχούμε, αποδεχόμενοι έτσι ότι και η ζωή μας η ίδια είναι αντικείμενο: αντικείμενο ελέγχου και ρύθμισης από πλευράς κράτους, κυβέρνησης κ.λπ., για τη βέλτιστη λειτουργία της κοινωνίας, ως «μεγαμηχανής» [megamachine], όπως έγκαιρα την περιέγραψε ο Λ. Μάμφορντ.
4. Δεύτερη εμβληματική εκδήλωση, το «Πρώτος στόχος μας να μην έχουμε νεκρούς»: Προβλήθηκε και διαβάζεται αποκλειστικά σε σύνδεση με το προηγούμενο. Η αντικειμενοποίηση της ζωής περνά μέσα από τη βιολογικοποίησή της. Η ζωή παύει να είναι γεγονός και διαδικασία καθολική, με τόπο, φυσικό περιβάλλον, εργασία, κοινωνικές σχέσεις, τοπικό πολιτισμό κ.λπ. Παύει να συνίσταται σε όλα όσα αξίζει και πρέπει ο άνθρωπος να προστατεύσει ο ίδιος, μαζί με τους συνανθρώπους του, συντεταγμένα. Όλα αυτά αντικαθίστανται από μια ζωή νοούμενη μονοδιάστατα ως βιολογική. Πάνω στην τέτοια «ζωή», στην τέτοια εξατομικευμένη βιομηχανή με το (προς και υπό διαρκή ρύθμιση) λογισμικό της, έχουν λόγο μόνο το κράτος και η κυβέρνηση: σωστότερα η «διακυβέρνηση», που συνασπίζει γιγαντιαίες εταιρείες, «οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών», επιστήμονες, επαγγελματίες πολιτικούς. Όχι, πάντως, η οικογένεια, το σόι, η κοινότητα, το δίκτυο τοπικών μικροπαραγωγών, ο πολιτιστικός σύλλογος, η παρέα και άλλα τέτοια απαρχαιωμένα, ανορθολογικά «σχήματα». Όχι, σε τελική ανάλυση, ο απαρχαιωμένος κι ανορθολογικός λαός. Γι’ αυτό και η καθημερινή έμφαση του κου. Χαρδαλιά, να υπακούν «οι κάτοικοι» στις Αρχές – αντί να τους πει ένα μπράβο, για τα μάτια του κόσμου.
5. Χρειάζεται να εκτιμηθεί ως κάτι θετικό το γεγονός ότι η έμφαση αυτή πήγαινε στον βρόντο και φούντωνε τη λαϊκή οργή και τη λαϊκή αντίσταση, τόσο στα μέτωπα της φωτιάς, όσο και πέρα από αυτά: με πολύ κόσμο, νέους ανθρώπους κυρίως, να περιπολούν προληπτικά σε δάση, ελαιώνες, τους μεγαλύτερους να συλλέγουν είδη πρώτης ανάγκης, να διοργανώνουν αιμοδοσίες κ.ά.
6. Έπαιξε ρόλο και αυτή η αντίσταση, στο να βγαίνει ο κος. Χαρδαλιάς «στο γυαλί» με το κεφάλι σκυφτό. Τώρα το κεφάλι είναι ξανά σηκωμένο, επανασυντονισμένο στο ύφος χιλίων καρδιναλίων – με τη διαφορά ότι οι χίλιοι αυτοί καρδινάλιοι φοράνε λευκές ποδιές, ρυθμίζοντας πια την ανθρώπινη ζωή-λογισμικό με επιστημονικά θυμιατά.
7. Η διαχείριση των πυρκαγιών, άρα, στάθηκε παρακλάδι της επιχείρησης επιβολής, πειθαναγκασμού και ελέγχου επί του λαού, που το τύλιξε η λαϊκή αντίσταση στις δικές της φλόγες τής πλατύχωρης ανθρωπιάς, της ντεμοντέ ζωής. Για να πατήσει η αντίσταση σε σκαλοπάτι, που θα της ασφαλίσει αναβαθμισμένο επόμενο βήμα, είναι αναγκαίο ο λαός, από τη σύνδεση της διαχείρισης της πανδημίας με αυτήν των πυρκαγιών, να περάσει στην οικοδόμηση του σκαλοπατιού ο ίδιος, ως ζήτημα ζωής και ζητούμενο δικό του.
* Ο Νίκος Λάιος είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος
** Στην ίδια λογική, άλλωστε, και η έκφραση «οικισμός», που σαν παράλληλη πύρινη γλώσσα κατάκαψε αυτές τις μέρες τις πλούσιες έννοιες «χωριό» και «κοινότητα» (πιο σωστά ό,τι έχει απομείνει από αυτή την τελευταία), στο λεξιλόγιο των μέσων ενημέρωσης.
