Μια μικρή ιστορική αναδρομή και μερικά συμπεράσματα
Του Γιώργου Παπαϊωάννου
«Αν επιλέξεις αποχή, άκυρο, λευκό, βοηθάς το μνημονιακό μπλοκ». «Αν δεν υπάρχουν δυνατές κοινοβουλευτικές ομάδες της αντιμνημονιακής Αριστεράς, έστω αυτής που μας έλαχε, το κίνημα θα πάει πολύ πίσω και θα κάνουμε χρόνια να σηκώσουμε κεφάλι». «Αποχή, λευκό, άκυρο είναι απολίτικες στάσεις, είναι πολύ κρίσιμη η σύνθεση της αυριανής Βουλής».
Τα παραπάνω επιχειρήματα ακούγονται πολύ συχνά τελευταία. Τα επικαλούνται και αρκετοί που θα ψηφίσουν στις εκλογές στη βάση του «εφικτού» ή του «μικρότερου κακού», παρ’ όλο που χαρακτηρίζουν εντελώς ανεπαρκή αυτά που προσφέρονται. Αλλά κυρίως με αυτά τα επιχειρήματα πιέζεται να ψηφίσει «έγκυρα» ένα δυναμικό της Αριστεράς που δεν θεωρεί ότι η υπερψήφιση οποιουδήποτε κόμματος ανοίγει σήμερα μια προοπτική.
Ας κάνουμε, λοιπόν, μια μικρή ιστορική αναδρομή.
Στις εκλογές του 2009, το ΠΑΣΟΚ του Γ. Παπανδρέου σαρώνει. Στη Βουλή εκλέγονται μόλις 34 βουλευτές της Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ). Το 2010 ψηφίζεται το 1o Mνημόνιο. Η κοινωνική δυναμική που ξεδιπλώνεται τη διετία 2010-2012 είναι πραγματικά πρωτόγνωρη, σε πλήρη αναντιστοιχία με την κοινοβουλευτική σύνθεση. Στις 5 Μαΐου του 2010, εκατοντάδες χιλιάδες στους δρόμους. Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2011 υπολογίζεται ότι 2 εκατομμύρια συμμετείχαν στις πλατείες που άλλαξαν άρδην το πολιτικό σκηνικό. Με την Αριστερά και τους βουλευτές της να μην συμβάλλουν καθόλου ή και να στέκονται εχθρικά. Στη συνέχεια, στις παρελάσεις τον Οκτώβριο του 2011 εκδιώκεται το πολιτικό προσωπικό που ψήφισε το μνημόνιο. Στις 12 Φεβρουαρίου 2012 πάλι τεράστιες κινητοποιήσεις στην ψήφιση του 2ου Μνημονίου.
Δεν είναι όμως μόνο όσοι συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις. Στην ελληνική κοινωνία αναπτύσσεται ένας νέος ριζοσπαστισμός. Εκατομμύρια αποδεσμεύονται από τον δικομματισμό και το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Οι βουλευτές που ψηφίζουν τα μνημόνια δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν ούτε σε συνοικιακή καφετέρια. Όλα αυτά έχουν αντίκτυπο και στη Βουλή. Αποσκιρτήσεις από το ΠΑΣΟΚ στο 1ο Μνημόνιο, ένα κομμάτι της Δεξιάς (ΑΝΕΛ) διαχωρίζεται από τη Ν.Δ., 45 διαγραφές πέφτουν στην ψήφιση του δεύτερου..
Στις εκλογές του 2012, η εικόνα αλλάζει. Τον Ιούνιο οι αριστεροί βουλευτές είναι 83 και οι αντιμνημονιακοί (ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ, ΚΚΕ) 103. Μαζί με τη ΔΗΜΑΡ, που μην ξεχνάμε ότι εκλέχτηκε κι αυτή με πρόγραμμα «απεγκλωβισμού από τα μνημόνια», παρόμοιο με του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ, φτάνουν τους 120.
«Πεδίον δόξης λαμπρόν» για την Αριστερά, νέες δυνατότητες –θα υπέθετε κανείς– ανοίγονται για το μαζικό κίνημα. Ας αφαιρέσουμε τους 17 της ΔΗΜΑΡ που προσχώρησαν στη συγκυβέρνηση. Πώς διαμορφώθηκε, όμως, η κατάσταση το δίχρονο 2012-2014; Εμφανής κάμψη και απομαζικοποίηση των αγώνων και των κινητοποιήσεων. Χλιαρές οι συγκεντρώσεις και οι διαδηλώσεις (επίσκεψη Μέρκελ κ.λπ.), μόνο στην περίπτωση της ΕΡΤ κάτι διαφορετικό πήγε να γίνει, χωρίς καθόλου αυτά τα δυόμιση χρόνια να προσεγγιστούν όσα είχαν γίνει την προηγούμενη περίοδο, κι ας είχαμε μια πολύ πιο «αντιμνημονιακή Βουλή». Εκείνο που σημειώθηκε ήταν η υποστροφή του ριζοσπαστισμού και η κυριαρχία της ανάθεσης. Αυτά βεβαίως δεν συνέβησαν «αυθόρμητα» ή επειδή γενικώς «ο κόσμος κουράστηκε». Συνέβαλε αποφασιστικά η γραμμή της Αριστεράς και των κοινοβουλευτικών της ομάδων και ειδικά η επένδυση του ΣΥΡΙΖΑ στον κυβερνητισμό.
Ιανουάριος 2015, εκλογές. Οι αντιμνημονιακοί βουλευτές (ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ, ΚΚΕ) γίνονται 177. Οι 162 από αυτούς συμπράττουν σε μια αντιμνημονιακή κυβέρνηση. Η κατάληξη της «αντιμνημονιακής Βουλής» είναι σήμερα γνωστή. Ψήφιση του 3ου και χειρότερου μνημονίου χωρίς να «ανοίξει ρουθούνι»!
Αναγκαίες και ικανές συνθήκες
Τι αποδεικνύει η παραπάνω αναδρομή; Σίγουρα δεν αποδεικνύει ότι γενικά κι αόριστα δεν έχει σημασία η σύνθεση της Βουλής, ότι οι εκλογές μάς είναι από τη φύση τους αδιάφορες ή ότι η Αριστερά δεν έχει θέση στο Κοινοβούλιο. Δείχνει, όμως, ότι αυτά τα πέντε χρόνια, δεν ήταν αυτό το καθοριστικό στοιχείο για τις κοινωνικές αντιστάσεις και τα κινήματα. Δεν ήταν καθόλου ικανή προϋπόθεση για θετικές εξελίξεις στην κοινωνία. Μάλλον αντίστροφα λειτούργησαν τα πράγματα: οι διεργασίες που προχώρησαν εκτός Βουλής ήταν εκείνες που δρομολόγησαν εξελίξεις και στο Κοινοβούλιο και όξυναν την κρίση του πολιτικού συστήματος.
Η Αριστερά, οι «αντιμνημονιακές δυνάμεις», η κοινοβουλευτική τους παρουσία, δεν απέδειξαν ότι είναι δεδομένη η χρησιμότητά τους για το λαϊκό κίνημα. Αντίθετα, λειτούργησαν συχνά ανασχετικά γι’ αυτό. Ας σχετικοποιήσουμε, λοιπόν, τα πράγματα και μαζί τη θεωρία που θέλει καθοριστική την παρουσία της Αριστεράς σε αυτή τη Βουλή και δαιμονοποιεί εύκολα την αποχή, το άκυρο, το λευκό.
Η πρόσφατη ιστορία δείχνει ότι δεν αρκεί να είναι πολλοί οι βουλευτές που εκλέγονται με αντιμνημονιακό πρόγραμμα. Το ελάχιστο που απαιτείται είναι να έχουν αντληθεί συμπεράσματα από όσα έχουν γίνει ως τώρα. Το δεύτερο είναι να οικοδομείται ένα στοιχειωδώς αξιόπιστο πολιτικό πρόγραμμα. Και το τρίτο, τα εγχειρήματα που ζητούν την ψήφο να είναι στοιχειωδώς δημοκρατικά. Η δημοκρατία δεν έγκειται μόνο στις ισότιμες σχέσεις εντός ενός πολιτικού οργανισμού, αλλά και στη σχέση του με την κοινωνία, τον τρόπο που την αντιμετωπίζει. Για να το πούμε πιο απλά, τέλος με τις ψευδεπίγραφες «πρωτοπορίες» που στην πραγματικότητα είναι χιλιόμετρα πίσω από αυτά που έχουν δώσει τα ίδια τα κοινωνικά κινήματα και ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός.
Αν κάποιος θεωρεί ότι αυτά τα κριτήρια πληρούνται σήμερα από κάποιο ψηφοδέλτιο, ας το ενισχύσει ολόκαρδα. Όσοι δεν το πιστεύουν, ας κάνουν τη δική τους επιλογή. Έχουν μάλλον αυτό το δικαίωμα, χωρίς κανείς να τους κουνάει το δάχτυλο ότι θα επέλθει η καταστροφή, ότι η στάση τους συνιστά «αναχωρητισμό» ή «ρίχνει (αντικειμενικά πάντα…) νερό στο μύλο της αντίδρασης».
Ζητούν απάντηση
Τελικά, πάντως, ένα ζήτημα μένει προς απάντηση –ή έστω προς συζήτηση– μετά τις εκλογές. Ποια είναι ή ποια οφείλει να είναι η ποιότητα των αριστερών κομμάτων και προσπαθειών σήμερα. Αυτό εύκολα ξεπερνιέται και κυριαρχούν οι ανάγκες της στιγμής, η προσαρμογή σε αυτό που «ήταν εφικτό» ή «μπορούσε να γίνει». Σχεδόν πάντα σε συνθήκες εκβιαστικές, όπου τα πάντα μπορούν να γίνονται όπως πριν, όπως ξέρουμε ή… όπως-όπως, και συνήθως τα μόνα αδιαπραγμάτευτα είναι οι ρόλοι και οι συσχετισμοί προσώπων και μηχανισμών. Πάντα ερήμην της κοινωνίας και του δυναμικού που έδωσε απαντήσεις και άνοιξε δρόμους αυτά τα χρόνια.
Ας σχετικοποιήσει, τέλος, ο καθένας και τη «φοβερή» σημασία που έχει ο εαυτός του και ο ρόλος του, σε σχέση με όσα πρόκειται να γίνουν ή να μη γίνουν σε αυτή τη χώρα. Μπορεί και να μην είναι τόσο απαραίτητος όσο φαντάζεται! Δεν είναι κάτι τραγικό αυτό…
