Γράφει o Κώστας Δεσποινιάδης
Ο Βίκτωρ Ουγκό, στη συγκλονιστική σκηνή της εξέγερσης, στους Άθλιους, περιγράφοντας το οδόφραγμα της Οδού Κανναβουργείου που έστησε ο Ενζολοράς και οι σύντροφοί του λέει πως το οδόφραγμα (η εξέγερση δηλαδή) είναι αποτέλεσμα δύο πραγμάτων: συσσώρευσης πόνου και συσσώρευσης ιδεών.
Στην εποχή που εισερχόμαστε, ο πόνος, οι ταλαιπωρίες και η οικονομική ένδεια θα πρέπει να θεωρούνται δεδομένες για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Συνεπώς, αν θέλουμε όχι απλώς να βγούμε από την κρίση για να επιστρέψουμε εκεί που ήμασταν, αλλά να γεννηθεί κάτι καινούργιο, κάτι που θα σπάσει τον προδιαγεγραμμένο καπιταλιστικό κύκλο, αυτό που μας χρειάζεται είναι συσσώρευση εκείνων των ιδεών που θα μπορέσουν να ξαναγεννήσουν την, κατά Μπλοχ, Αρχή της Ελπίδας.
Ο τελευταίος σε μια συζήτησή του με τον Μαρκούζε το καλοκαίρι του 1968 έκανε την εξής καίρια -και ιστορικά επιβεβαιωμένη– διατύπωση: «Ο καπιταλισμός μπορεί να καταφέρει να αναβάλει την κρίση και τον πόλεμο για μεγάλο χρονικό διάστημα αλλά ποτέ τελειωτικά». Πράγματι, αν για χρόνια, μετά τον όλεθρο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο καπιταλισμός κατάφερνε να εξάγει την κρίση και τον πόλεμο έξω από την αυλή του πρώτου κόσμου, μάλλον πλησιάζει η ώρα που θα αντιμετωπίσει, για άλλη μια φορά, τα ιστορικά του φαντάσματα σε οικείο έδαφος. Ο καιρός που η Δύση μπορούσε να ζει, αμέριμνη, μέσα στην καταναλωτική της χαύνωση, εξασφαλίζοντας την ευμάρειά της σε βάρος του υπόλοιπου πλανήτη, φαίνεται να τελειώνει.
Ο Μάρτιν Μπούμπερ έλεγε, πριν από αρκετά χρόνια, πως αν θέλουμε να βγούμε από το τέλμα, πρέπει να ξανασκεφτούμε τη λέξη Ουτοπία και να βρούμε το πραγματικό της νόημα. Ίσως σήμερα έχουμε μια σπάνια ευκαιρία, παρά τις καταφανείς αντιξοότητες, να ξαναπιάσουμε το νήμα των ουτοπικών αφηγήσεων από εκεί που -μεσοπολεμικά– έδειχναν να ψυχορραγούν και να τις βάλουμε στο κέντρο της ζωής και της σκέψης μας. Εγχείρημα αναμφίβολα δύσκολο και πολύπλοκο, αλλά ίσως λυτρωτικό. Ειδάλλως, ο Μπένγιαμιν μάς έχει προειδοποιήσει εγκαίρως: «Αν ο εχθρός νικήσει ούτε οι νεκροί δεν θα είναι ασφαλείς στους τάφους τους».
