Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος κράτησε έξι χρόνια. Ο πόλεμος στο Ιράκ δεν έχει βρει το τέλος του. Ο Τρωϊκός Πόλεμος κράτησε δέκα χρόνια, αλλά τότε η σφαγή ήθελε τον χρόνο της, ούτε πάντσερ υπήρχαν ούτε ντρόν.
Στην Ελλάδα η κρίση κρατά ήδη δέκα χρόνια. Προσέτι δε, δεν έχει βρει ακόμα το τέλος της. Μια δεκαετία είναι ένα σοβαρό ιστορικό διάστημα, εις ό,τι δε αφορά το άνυσμα της ζωής ενός ανθρώπου, σοβαρότερο.
Πόσω μάλλον αν η ζοφερή αυτή δεκαετία προοιωνίζεται μιαν ακόμα χειρότερη, ενώ ταυτοχρόνως υπαινίσσεται (ή μάλλον υποδηλώνει) ότι το τέλος αυτής της κρίσης θα είναι η αρχή της επόμενης.
Κατά τη διάρκεια των δέκα κατ’ ακολουθίαν δίσεκτων αυτών ετών, οι παρατηρητικοί έχουν διαπιστώσει μια ηχηρή απουσία από τα πράγματα της επικράτειας (ή ό,τι έχει απομείνει απ’ αυτήν) – του προτεκτοράτου, για να είμαστε μέσα. Πρόκειται για την απουσία της Τέχνης – σε όλες της τις μορφές. Καμία απ’ τις Μούσες, αρχαίες και νεότερες, δεν μένει πια εδώ, «λείπουν απ’ το σπίτι, έχουν φύγει για δουλειές».
Και μιλάμε για τη μεγάλη τέχνη. Εκείνη που συγκινεί τις ψυχές και αφορά τις μάζες. Άλλες μορφές τέχνης, ευπώλητων προδιαγραφών, και βέβαια ενδημούν στη χώρα μας, ευδοκιμούν, μάλιστα επιδοτούνται, διαθέτουν μαικήνες, και συγκινούνται από την πάρτη τους σπουδαίες εταιρείες.
Από μεγάλη τέχνη όμως, γιοκ! Στη διάρκεια της κρίσης ουδέν μεγάλο έργο στράφηκε εναντίον της. Απόπειρες και σπαράγματα, ναι! μεμονωμένες περιπτώσεις καλλιτεχνών που το πάλεψαν, ναι! άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων που αντιστάθηκαν (μάλιστα ένιοι με κόστος), ναι! Αλλά μεγάλη τέχνη που να ξεσκίσει τα σωθικά της κρίσης, υπέρ των ανθρώπων, όχι!
Και επ’ αυτού εγείρονται τρία ερωτήματα (τα ερωτήματα έχουν την κακιά συνήθεια να εγείρονται): Τις πταίει;– το σύστημα! Βεβαίως φταίει το σύστημα, αλλά αυτό κάνει τη δουλειά του. Ήτις σκοπόν έχει να υποδουλώνει και προς τούτο συν τοις άλλοις αποβλακώνει.
Πταίουν λοιπόν οι καλλιτέχνες ή μήπως φταίει και ο λαός; Φοβάμαι ότι με τη μεγάλη τέχνη να μην έχει συντελεστεί, το ερώτημα δεν έχει απάντηση, ή απλώς έχει την απάντηση που θέτει το ερώτημα περί του αυγού ή της κότας.
Όμως το έστω αναπάντητο ερώτημα παραμένει εδραίο ως γεγονός: για πρώτη φορά στην Ιστορία μας σε περίοδο κρίσης, δεν παράγεται τέχνη αρωγός του λαού. Φερ’ ειπείν, όταν κατά την Παλαιολόγειο Περίοδο το κράτος κατέρρεε, ανθούσε η τέχνη που ο λαός θα έβρισκε στη συνέχεια μπροστά του.
Θα μου πείτε: τι σχέση μπορεί να έχει η Παλαιολόγεια Περίοδος με το τσίρκο των μνημονίων; Αυτό είναι το πρόβλημα! ούτε τέτοιες συγκρίσεις κάνουμε, ούτε τέτοια ερωτήματα θέτουμε, ούτε απαντήσεις αναζητούμε, ούτε συμπεράσματα βγάζουμε…
