Στο βιβλίο του «Η τιμή της ανισότητας» που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες στις ΗΠΑ, ο Στίγκλιτζ δεν αφήνει περιθώρια για παρανοήσεις και παρερμηνείες. Παρουσιάζει τεκμηριωμένες θέσεις που τις υποστηρίζει επίμονα με ομιλίες, άρθρα και συνεντεύξεις σε εφημερίδες, περιοδικά, τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά προγράμματα. Αφορμή για το βιβλίο ήταν ένα άρθρο του με τίτλο «Από το 1%, για το 1%, από το 1%» που δημοσιεύτηκε στο Vanity Fair, τον περασμένο Μάη, και προκάλεσε αίσθηση στην Αμερική.
«Δεν οφελεί να υποκρινόμαστε ότι αυτό που προφανώς έχει συμβεί ότι δεν συνέβη. Το ανώτερο 1% των Αμερικάνων παίρνουν τώρα περίπου το ένα τέταρτο του εθνικού εισοδήματος κάθε χρόνο. Και σε σχέση με τον εθνικό πλούτο, όχι το εισόδημα, το κορυφαίο 1% ελέγχει το 40%… Ενώ τα εισοδήματα του 1% αυξάνονται, τα εισοδήματα των μεσαίων πέφτουν. Ένας κανονικός εργαζόμενος έχει σήμερα το ίδιο εισόδημα με αυτό που είχε πριν από 30 χρόνια… Όλο το κέρδος από την ανάπτυξη στις τελευταίες δεκαετίες –και παραπάνω- πήγε στην κορυφή… Ας πάρουμε την οικογένεια Walton: οι έξι κληρονόμοι της αυτοκρατορίας Walmart κατέχουν περιουσία 70 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που ισοδυναμεί με την περιουσία του κατώτερου 30% της αμερικάνικης κοινωνίας (σημ.: που αντιστοιχεί σε 90 εκατομμύρια άτομα!)… Ο Warren Buffet (σημ.: με ατομική περιουσία σχεδόν 50 δισ.!) έθεσε το θέμα σωστά λέγοντας ότι «γίνεται μία ταξική πάλη τα τελευταία είκοσι χρόνια και η τάξη μου νίκησε»…
Δεν είναι τυχαίο ότι στην παρούσα ύφεση, όπως στη Μεγάλη Κρίση του ’29, προηγήθηκε μια μεγάλη αύξηση στην ανισότητα… Ο χρηματιστικός τομέας αποκομίζοντας το 40% όλων των επιχειρηματικών κερδών, αποδιοργάνωσε την οικονομία και την κοινωνία, στοχεύοντας να αποσπάσει ένα μεγαλύτερο μερίδιο από την πίτα αντί να κερδίσει μεγαλώνοντάς την. Κι αυτή η ανισότητα εκτείνεται σε όλα, στην αστυνομική προστασία, την κατάσταση των τοπικών δρόμων και των υπηρεσιών κοινής οφέλειας, την πρόσβαση σε ικανοποιητικές υπηρεσίες υγείας, την πρόσβαση σε καλά δημόσια σχολεία. Στα πανεπιστήμια αυξάνουν τα δίδακτρα και με τα σπουδαστικά δάνεια εκμεταλλεύονται αυτούς που προσπαθούν να ξεφύγουν από τα κατώτερα στρώματα. Δηλαδή, όλο το σύστημα δουλεύει για το 1%.»
Οι πλούσιοι επιζητούν την ανισότητα
Η θεωρία που συνδέει τα μεγαλύτερα εισοδήματα με την υψηλότερη παραγωγικότητα και τη μεγαλύτερη συμβολή στην κοινωνία, εγκολπώθηκε από τους πλούσιους, αλλά οι αποδείξεις για την αξία της παραμένουν ισχνές, λέει ο Στίγκλιτζ*, που έχει διατελέσει σύμβουλος στην κυβέρνηση του Μπιλ Κλίντον και επικεφαλής οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα.
«Η αυξανόμενη ανισότητα είναι η άλλη όψη των ευκαιριών που περιορίζονται. Το πιο σημαντικό μας χαρτί, οι άνθρωποι, δεν αξιοποιούνται… Οι διαστρεβλώσεις που οδηγούν στην ανισότητα, όπως η μονοπωλιακή εξουσία και η επιλεκτική φορολόγηση, υπονομεύουν την αποτελεσματικότητα της οικονομίας… Ο περιορισμός του δημόσιου τομέα υπονόμευσε τις υποδομές, την εκπαίδευση και την τεχνολογία. Περικόπτεται ο ρόλος του κράτους, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ακόμα και το Διαδίκτυο προήλθε από έρευνα που επιχορηγήθηκε από το κράτος.
Πέρα απ’ όλ’ αυτά, είναι σημαντικό ότι το 1% των πλουσίων θέλει την ανισότητα. Η σημερινή ανισότητα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη χειραγώγηση του κράτους από το χρηματιστικό σύστημα που ευεργετήθηκε από τις κυβερνητικές πολιτικές…
Οι ελεγκτές έκλεισαν τα μάτια στην έλλειψη διαφάνειας και στο ζήτημα της σύγκρουσης συμφερόντων. Η ανεργία στους νέους είναι γύρω στο 20%, ένας στους έξι Αμερικάνους δεν μπορεί να έχει πλήρη απασχόληση και ένας στους επτά ζει με κουπόνια τροφίμων. Σίγουρα κάτι εμποδίζει ένα μέρος από τον πλούτο να πάει από το 1% προς τα κάτω. Όλα αυτά μας επιτρέπουν να προβλέψουμε την αποξένωση που δημιουργείται, αν κρίνουμε και από το γεγονός ότι μόνο το 21% των νέων πήγε να ψηφίσει στις τελευταίες εκλογές…»
Η Κριστιάν Άμανπουρ, μιλώντας με τον Στίγκλιτζ στο CNN, στις 25 Ιουλίου, ρώτησε πού πάει η Αμερική, έχοντας υπόψη της μία επίσημη έρευνα που θα δημοσιοποιηθεί τον ερχόμενο Σεπτέμβρη, σύμφωνα με την οποία η φτώχεια σήμερα είναι στο επίπεδο της φτώχειας του 1965, εποχή που η ευημερία ήταν ακόμα στα αρχικά της στάδια. Ο Στίγκλιτζ όχι μόνο δεν εντυπωσιάστηκε από την πληροφορία, αλλά της επισήμανε ότι οι ΗΠΑ είναι η χώρα με τις μεγαλύτερες ανισότητες μεταξύ όλων των βιομηχανικά αναπτυγμένων χωρών και με τις χειρότερες δυνατότητες κοινωνικής ανέλιξης. Τα παιδιά εξαρτιούνται από τους γονείς τους περισσότερο από κάθε άλλη μεταπολεμική περίοδο. Όπως είπε χαρακτηριστικά, «στην Αμερική, εάν είσαι φτωχός παραμένεις φτωχός – εάν είσαι πλούσιος παραμένεις πλούσιος». Είναι πια πολύ δύσκολο να αλλάξεις κοινωνικό στάτους όσο κι αν προσπαθήσεις. Και σ’ αυτή την υπέρμετρη ανισότητα αποδίδει ο Στίγκλιτζ την αδυναμία της αμερικάνικης οικονομίας, θεωρώντας ότι η ανισότητα μπλοκάρει τα πάντα.
Το πράγμα, όπως όλα δείχνουν, έχει ξεφύγει εντελώς και δεν μαζεύεται. Το ανώτερο 1% πληρώνει το μισό φόρο για τα εισοδήματά του απ’ όσο πληρώνουν οι οικονομικά ασθενέστεροι για τα δικά τους. Και οι πλούσιοι ασχολούνται όλο και λιγότερο με την πραγματική οικονομία και όλο και περισσότερο με το σπεκουλάρισμα και τον τζόγο, δηλαδή μια ακατάσχετη κερδοσκοπία που είναι άσχετη με την παραγωγική διαδικασία και τη δημιουργία νέου πλούτου.
Έχει, λοιπόν, μεγάλο ενδιαφέρον ότι υπάρχουν, στο προσκήνιο πλέον, στοχαστές που, προσπαθώντας να εντοπίσουν τα βαθύτερα και ουσιαστικότερα αίτια της κρίσης του συστήματος, καταλήγουν σε διαπιστώσεις και συμπεράσματα παρόμοια με την αριστερή κριτική ή και πιο προχωρημένα, κόντρα στην τυποποιημένη λογική που επικρατεί, η οποία αποδίδει την κρίση σε ανθρώπινα λάθη, κακές επιλογές προσώπων ή σε υπερβάσεις των ισχυρών και πλουσίων. Είναι πολύ σημαντικό για την ευρύτερη κοινωνική συνειδητοποίηση ότι σημαντικοί σύγχρονοι στοχαστές μάς οδηγούν εκούσια ή ακούσια στη ρίζα του κακού που είναι το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα.
*Οι απόψεις του Στίγκλιτζ δημοσιεύονται περιληπτικά.
