Το μακρύ ταξίδι της Δημοκρατίας και το αντι-λιοντάρι
Tώρα που το ένδοξο έθνος μας κι ο πολυδιαφημισμένος κυρίαρχος λαός μας έπεσαν σε μια μεγάλη λούμπα με σκατά, πολλών τους ξανακάηκε ο έρωτας για κάτι ύποπτους προγόνους, δουλέμπορους με χλαμύδια ή κάτι αλλοπαρμένους σουμπότνικους του ’36, μπας κι έτσι καλύψουν τη δική τους ανεπάρκεια κι αποτυχία. Δεν ανήκω σ’ αυτούς. Αντίθετα, κοιτάω το μέλλον και τον τελευταίο καιρό στο νου μου αναδεύονται διάφορες ουτοπίες. Και μάλιστα τόσο επίμονα, που έχω επανεκτιμήσει τους παλιούς ουτοπικούς σοσιαλιστές.
Ο Φουριέ για παράδειγμα. Στα μελλοντικά του κοινόβια, τα Φαλανστήρια, ο καθένας θα ζούσε ευτυχής σαν μέσα σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο και τα παιδάκια θα μαζεύανε τα σκουπίδια για χόμπι. Οραματίστηκε κοινοτικές τραπεζαρίες κι απ’ αυτόν εμπνεύστηκε ο Λε Κορμπιζιέ, όταν έχτιζε το κτίριο Unité d’ habitation στη Μασσαλία και εμμέσως ο αρχιτέκτονας Κυριάκος Παναγιωτάκος, όταν σχεδίαζε το κοινό εντευκτήριο και την πισίνα της Μπλε πολυκατοικίας, αυτής του Φλοράλ, στα Εξάρχεια, εκεί που στα δεκεμβριανά ο Γιάννης Ξενάκης έχασε το μάτι του.
Ο Φουριέ το παράκανε βέβαια και η φαντασία του καλπάζοντας άφησε πολλά χιλιόμετρα πίσω του τη γραμμή που χώριζε την έμπνευση από τον παραλογισμό. Προέβλεψε την επικράτηση της Αρμονίας, οπότε και θα γίνονται, για λόγους που δεν εξήγησε, «…σημεία και τέρατα. Ένα στέμμα θα περιβάλλει το βόρειο πόλο και θα σκορπίζει μια γλυκιά δροσιά. Η θάλασσα θα γίνει λεμονάδα. Και θα εμφανιστούν νέα είδη ζώων, καλύτερα προσαρμοσμένα στο στάδιο της Αρμονίας: Ένας αντιλέων, ζώο υπάκουο και εξυπηρετικό. Μια αντιφάλαινα, που θα ζεύουμε στα πλοία. Θα φτάνουμε σε ηλικία 140 ετών, από τα οποία τα πρώτα 120 χρόνια θα τα αναλώνουμε στην απεριόριστη επιδίωξη του σαρκικού έρωτα»1.
Σήμερα, πλάκα-πλάκα, με την ανάπτυξη της ιατρικής, της γενετικής, της βιοχημείας, κάποια απ’ αυτά δεν μοιάζουν τόσο παράλογα (εκτός της λεμονάδας), αλλά ακόμα κι έτσι δεν παύει ο Φουριέ να ακούγεται σαν ο τρελάρας του χωριού.
Και όμως. Όλοι οι φιλόσοφοι, Μαρξιστές και μη, συμφωνούν, ότι οι εκκεντρικοί Ουτοπιστές έκαναν μια τεράστια τομή στην Ιστορία της οικονομικής σκέψης. Πρώτοι αυτοί στο σύγχρονο κόσμο αρνήθηκαν το δικαίωμα στο «αόρατο χέρι της αγοράς» (που τελικά δεν είναι τόσο αγαθοεργό, όσο το περιέγραψε ο Άνταμ Σμίθ), να καθορίζει τις ζωές μας, να τις εξυψώνει ή να τις λιώνει με την αδιαφορία ενός φυσικού φαινομένου. Πρώτοι κοίταξαν με απέχθεια την κόλαση που είχαν δημιουργήσει αυτά τα «σκοτεινά εργαστήρια του Σατανά»2, όπως αποκαλούσε ο Μπλέικ τα εργοστάσια, και οραματίστηκαν ένα διαφορετικό μέλλον.
Σήμερα, λοιπόν, που όλοι νιώθουμε, ότι δεν χειρίζεται πια ο άνθρωπος τα αντικείμενα, αλλά εκείνα κανονίζουν το πώς θα ζήσουμε και πώς θα πεθάνουμε (πάντα βέβαια εις όφελος κάποιων), τώρα, που οι κυβερνήσεις μάς έχουν παραδώσει στα δολοφονικά χέρια των αγορών, η μόνη λύση στα προβλήματά μας είναι να θυμηθούμε πάλι, ότι για μας, τον homo sapiens sapiens, τίποτα δεν είναι δεδομένο, όλα είναι δυνατά και ότι πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε το μέλλον με αισιοδοξία και φαντασία.
Βέβαια, ονειροπόληση χωρίς γνώση μοιάζει παρωδία. Αλλά κι ο Μαρξ, που υπογράμμισε το κωμικό ταλέντο των ουτοπιστών σοσιαλιστών, είδε κι αυτός τους επιγόνους του να επαναλαμβάνουν την κωμωδία του Φουριέ σα μια φριχτή τραγωδία, στα γκουλάγκ και στις Σιβηρίες. Όμως, χωρίς τους ονειροπόλους, θα είμαστε ακόμα στα σπήλαια.
Μία από τις ιδέες μου, λοιπόν, που τη θεωρώ τόσο ουτοπική, που δεν την ανέφερα πουθενά (ούτε φυσικά στο κίνημα για την ΕΡΤ όπου, για κακή μου τύχη συμμετείχα), την ονομάζω Το κίνημα της Τέταρτης Εξουσίας.
Είναι απλό. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, «η εξουσία πηγάζει από το λαό και ασκείται υπέρ αυτού…». Πρακτικά, εμείς ασκούμε την εξουσία άπαξ κάθε τέσσερα χρόνια και την παραχωρούμε στους εκπροσώπους μας. Ποιος, όμως, θα καθορίσει τι θα ψηφίσουμε; Κυρίως τα ΜΜΕ. Έχουμε κακοπάθει στο παρελθόν, όταν η κρατική τηλεόραση βρισκόταν κάτω από τη μπότα του Συνταγματάρχη ή του κομισάριου λογοκριτή. Αλλά και η σημερινή κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Τα ΜΜΕ ανήκουν σε ιδιώτες με δικά τους συμφέροντα. Όταν επί τέσσερα χρόνια παραπληροφορούν σε μαζική κλίμακα, τρομοκρατούν, ποδηγετούν το λαό, ελέγχουν τη θέλησή του και επηρεάζουν την ψήφο του, τότε υπογείως και μπαμπέσικα ακυρώνεται η αρχή της λαϊκής εξουσίας.
Γνωστά αυτά. Η λύση; Ιmagine! Κι αν βάζαμε ένα τέλος στην εποχή της Διάκρισης των Τριών Εξουσιών; Αν στην νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική προσθέταμε άλλη μία εξουσία, την τέταρτη, δηλαδή τα ΜΜΕ; Μα τα ΜΜΕ δεν συγκροτούν μια de facto τέταρτη εξουσία; Ναι, αλλά δεν είναι η δικιά μας. Αν, λοιπόν, τη θεσμοθετούσαμε με όλες τις λεπτομέρειες και αν την έπαιρνε στα χέρια του ο λαός;
Ας φανταστούμε, τα διαπλεκόμενα παπαγαλάκια να παίρνουν δρόμο. Η προβολή ανθρωποφαγικών «ριάλιτι» τύπου Κάτμαν να αποτελούν βαρύτατο αδίκημα. Το πρόγραμμα να ήταν συνδεδεμένο με τα πανεπιστήμια, τους καλλιτέχνες ή τα κινήματα. Όχι με τα κέρδη μιας καθετοποιημένης παραγωγής μουσικού σκουπιδαριού. Κάθε λογής εκπρόσωποι να υποχρεώνονται να απαντάνε αυτό που τους ρωτάνε. Και αν λένε ψέματα να εξαφανίζονται από την πολιτική ζωή για πάντα. Π.χ. ο Τραγουδάκης Γεωργιάδης πριν εκλεγεί, θα ήταν υποχρεωμένος να εξηγήσει μετά από σοβαρή τηλεοπτική ανάκριση ωρών, γιατί διακινούσε ναζιστικά βιβλία, όπως τους «Εβραίους» του Πλεύρη. Δεν θα υπήρχε περιθώριο αποσιώπησης των σκανδάλων, ούτε κάλυψης των δολοφόνων νεοναζί. Θα απαγορευόταν η δια του ψευδο-θυμού υπεκφυγή. Όλα αυτά με συνταγματικά κατοχυρωμένο θετικό Δίκαιο και διαδικασίες που θα ελέγχονται από την κοινωνία. Με κάποιο τρόπο τελοσπάντων, η τηλεόραση (όπως και το Ίντερνετ), θα γινόταν δομικό και διαδραστικό στοιχείο της Δημοκρατίας και όχι ο μεγαλύτερος υπονομευτής της, ούτε ο μεγαλύτερος πρεζέμπορας στην κοινωνία.
Το ανηφορικό ταξίδι της Δημοκρατίας στο χρόνο ήταν μακρύ και συνεχίζεται. Όμως, οι αναβαθμοί του, οι Διατάξεις της Οξφόρδης του 1258 και η Μάγκνα Κάρτα, η Γαλλική Επανάσταση και σε μας εδώ το Σύνταγμα της Επιδαύρου, η Ανεξαρτησία και η αποκατάσταση της «δημοκρατίας» το 1974 ή η παλιότερη ψήφος των γυναικών, προϋπέθεταν όχι μόνο εξεγέρσεις, αλλά και κάποιους, που είδαν το μέλλον σαν παρόν και το παρόν σαν «παλιά πολιτέματα», όπως έλεγε ο Ζορμπάς.
Η δικιά μου επινόηση, η Δημοκρατία των Τεσσάρων Εξουσιών σαν ένα ακόμα σκαλί για τη Δημοκρατία, ακούγεται ίσως ρεφορμιστική. Όμως, σήμερα, που το νεοφιλελεύθερο σύνθημα «Λιγότερο κράτος» έχει αντικατασταθεί με το κανιβαλικό «καθόλου κράτος» (δηλαδή καθόλου κράτος δικαίου και πρόνοιας, αλλά πολύ κράτος καταστολής και παρακράτος), για κάποιους η πρότασή μου μοιάζει μάλλον ουτοπική και, σίγουρα, η πραγμάτωσή της θα προϋπέθετε εξεγέρσεις. Γιατί, από ό,τι φαίνεται, το σύστημα πρώτα θα παραδώσει τη ψυχή του και μετά τα κανάλια στο λαό. Δεν έχει σημασία. Το βασικό είναι να ονειρευόμαστε.
(1) Από το βιβλίο Οι φιλόσοφοι του οικονομικού κόσμου τουR.Heilbroner Εκδ. Κριτική Μετάφραση Ν. Λίγγρης, Β. Γίγγρη, Κ. Παπαμιχαήλ.
(2) dark Satanic Mills Από το ποίημα And did those feet
* Ο Στάθης Κατσαρός είναι σκηνοθέτης
