Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου.
Με δόλωμα την «υπαναχώρηση» στο ζήτημα της ψήφου, η Γερμανία επέβαλε τον πυρήνα της πρότασής της για ελεγχόμενη χρεοκοπία χωρών.
«Μισή νίκη της Μέρκελ» έγραψαν οι μισοί ανταποκριτές των Βρυξελλων. «Μισή ήττα» της είδαν οι άλλοι μισοί. Τι ακριβώς συνέβη στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Πέμπτης και της Παρασκευής είναι μάλλον συνάρτηση ενός άλλου ερωτήματος: τι πραγματικά επεδίωκαν η Γερμανίδα καγκελάριος και ο Γάλλος πρόεδρος;
Παρά τις διαφωνίες σε υψηλούς τόνους που διατυπώθηκαν τις δύο τελευταίες εβδομάδες μετά τη γαλλογερμανική συμφωνία της Ντοβίλ για προώθηση μιας νέας αναθεώρησης της Συνθήκης της Λισσαβόνας, οι Ευρωπαίοι ηγέτες τελικά δεν χρειάστηκε να συζητήσουν και πάρα πολύ για να καταλήξουν σε μια απόφαση που ανοίγει την πόρτα για τη μετατροπή της Ε.Ε. σε κολαστήριο. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση εξελίσσεται σε ευρωπαϊκό ολοκληρωτισμό.
Οι ηγέτες των 27 ενέκριναν με μάλλον συνοπτικές διαδικασίες τη θέσπιση των νέων οικονομικών κυρώσεων για τις χώρες που παραβιάζουν το Σύμφωνο Σταθερότητας ως προς το όριο 3% στο έλλειμμα, ως προς το όριο 60% στο δημόσιο χρέος αλλά και ως προς την «ανταγωνιστικότητα», όρο που ανοίγει τον δρόμο σε αυξημένη πολιτική επιτήρηση των οικονομικών πολιτικών που ακολουθεί κάθε κράτος – μέλος της Ε.Ε. Οι κυρώσεις συνίστανται: Πρώτον, στην προειδοποίηση για λήψη μέτρων ακόμη και εις βάρος χωρών που απλώς προσεγγίζουν τα όρια του Συμφώνου για έλλειμμα και χρέος. Δεύτερον, στην επιβολή προστίμου 0,2% του ΑΕΠ για διαπιστωμένη παραβίαση των ορίων. Τρίτον, στη διακοπή των χρηματοδοτήσεων από τα κοινοτικά ταμεία. Τέταρτον, και μάλλον σημαντικότερο, στην πολιτική «διαπόμπευση» και στην επιβολή προστίμων σε κράτη που αποκλίνουν από την νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία στις οικονομικές τους πολιτικές, π.χ. όταν επιτρέπουν «υπέρμετρη» αύξηση μισθών που «νοθεύει τον ανταγωνισμό».
Το πακέτο αυτό, που στην ουσία ελαχιστοποιεί τα περιθώρια άσκησης εθνικής οικονομικής πολιτικής και μεταφέρει το κέντρο των αποφάσεων από τα Κοινοβούλια και τις κυβερνήσεις στις Βρυξέλες, είχε ήδη αποφασιστεί από την προηγούμενη εβδομάδα στο Ecofin. Το στοιχείο που προστέθηκε χθες ήταν η επί της αρχής συμφωνία των 27 της Ε.Ε. στη γαλλογερμανική πρόταση για τη δημιουργία μόνιμου μηχανισμού στήριξης του ευρώ από το 2013 και μετά, ο οποίος προβλέπει τη δυνατότητα ελεγχόμενης χρεοκοπίας μιας χώρας μέλους της Ε.Ε. με υπερβολικό χρέος και μάλιστα με τη συμμετοχή στον μηχανισμό ακόμη και των ιδιωτών πιστωτών! Ο φραστικός καβγάς των 27 εταίρων εστιάστηκε μάλλον στην «πεπονόφλουδα» της πρότασης. Με εξαίρεση ελάχιστους ηγέτες των 27, οι υπόλοιποι (συμπεριλαμβανομένου του ημετέρου πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου) διαφώνησαν στεντορείως στην πτυχή της πρότασης που προέβλεπε τη στέρηση του δικαιώματος ψήφου στις χώρες με υπερβολικά ελλείμματα.
Πιθανότατα η πρόταση Μέρκελ για στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων από τις χώρες που θα προσφεύγουν στο νέο μηχανισμό στήριξης ήταν ένα διαπραγματευτικό χαρτί για να αποσπάσει τη συμφωνία στη μείζονα απαίτησή της: τον μηχανισμό της ελεγχόμενης χρεοκοπίας. Παρ’ όλα αυτά, στη συμβιβαστική απόφαση που ελήφθη προχθές μένει ανοικτό ακόμη και το παράθυρο των πολιτικών κυρώσεων. Ο πρόεδρος της Ε.Ε. Χέρμαν Βαν Ρομπάι καλείται να φέρει στην επόμενη σύνοδο κορυφής, τον Δεκέμβριο, μια πιο ολοκληρωμένη πρόταση επί της γαλλογερμανικής συμφωνίας που έτσι κι αλλιώς απαιτεί μια «περιορισμένη», όπως συμφωνήθηκε, αναθεώρηση της Συνθήκης της Λισσαβόνας. Το θέμα της στέρησης ψήφου «σε περίπτωση συνολικής απειλής για την ευρωζώνη θα εξεταστεί αργότερα», υποσχέθηκε ο Βαν Ρομπάι.
Το μυστικό, πάντως, της απόρριψης της πρότασης για στέρηση ψήφου ίσως δεν είναι οι πολιτικές και εθνικές ευαισθησίες των ηγετών των 27 της Ε.Ε., αλλά η σπουδή της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Κομισιόν και πολλών ακόμη πρωταγωνιστών του ευρωπαϊκού «κολαστηρίου» να περάσει η αναθεώρηση της Συνθήκης της Λισσαβόνας από την ταχύτερη και πιο ανώδυνη διαδικασία, ώστε η επικύρωσή της να έχει ολοκληρωθεί το αργότερο μέχρι την άνοιξη του 2013 και οπωσδήποτε να παρακάμψει τον σκόπελο της λαϊκής ετυμηγορίας. Υιοθετήθηκε, λοιπόν, η λύση της «περιορισμένης αναθεώρησης» και ενταφιάστηκε άνευ επαίνου η πρόταση για στέρηση ψήφου ώστε η διαδικασία επικύρωσης να αποτρέψει κάθε ενδεχόμενο προσφυγής χώρας σε δημοψήφισμα. Ακόμη περισσότερη «οικονομική διακυβέρνηση», ακόμη λιγότερη δημοκρατία, ακόμη περισσότερη δικτατορία των αγορών στην Ε.Ε.
Ένας μηχανισμός που οδηγεί στην Ε.Ε. των τριών ταχυτήτων
Πυρήνας των αλλαγών στη λειτουργία της Ευρωζώνης είναι η αντικατάσταση του «έκτακτου» Ταμείο Στήριξης των 750 δισ. που είναι σε ισχύ σήμερα από έναν μόνιμο μηχανισμό στήριξης. Στον μηχανισμό αυτό, σύμφωνα με τη γαλλογερμανική πρόταση, θα προσφεύγουν χώρες που βρίσκονται σε κατάσταση αντίστοιχη με αυτή της Ελλάδας. Θα είναι και πάλι ένα Ταμείο το οποίο όμως θα χρηματοδοτηθεί όχι μόνο από τα κράτη και την ΕΚΤ, αλλά και από ιδιώτες, δηλαδή τις τράπεζες και τα επενδυτικά ταμεία που ούτως ή άλλως είναι πιστωτές των κρατών. Εξετάζεται ακόμη η συμμετοχή και του ΔΝΤ στον μόνιμο μηχανισμό, ενώ τα κράτη που θα περιέρχονται σε αδυναμία δανεισμού και θα προσφεύγουν σ’ αυτόν θα δεσμεύονται από μνημόνια αντίστοιχα της Ελλάδας που θα καθορίζουν το σύνολο της οικονομικής τους πολιτικής για την περίοδο στήριξης.
Τρία είναι τα κρίσιμα στοιχεία στην προτεινόμενη διαδικασία.
Πρώτον, η συμμετοχή των ιδιωτών, δηλαδή των ίδιων των πιστωτών μιας χώρας στον μηχανισμό, περιλαμβάνει και μια αναγκαστική αναδιαπραγμάτευση και μερική διαγραφή χρέους. Με τη διαφορά ότι αυτό το κούρεμα του χρέους θα πραγματοποιείται εκ των προτέρων. Θα είναι δηλαδή ενσωματωμένο στην τιμή των ομολόγων του μηχανισμού που θα αγοράσουν οι πιστωτές έναντι της συμμετοχής τους στον μηχανισμό. Μ’ άλλα λόγια το ρίσκο θα προεξοφλείται και αυτό θα είναι το μικρό τίμημα που θα καταβάλλει η τοκογλυφία του χρέους έναντι της νόμιμης εξουσίας που θα αποκτά στον δημόσιο πλούτο των χρεωμένων χωρών.
Δεύτερον, η διαδικασία ελεγχόμενης χρεοκοπίας μιας χώρας σε αδυναμία δανεισμού, που συνεπάγεται και όλες τις άλλες κυρώσεις των προστίμων και του αποκλεισμού από τα κοινοτικά κονδύλια, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει στέρηση ψήφου ή όχι, είναι ενδεχόμενο να συνεπάγεται και έξοδό του από την ευρωζώνη. Η αρχική πρόθεση της Γερμανίας ήταν αυτό να προβλέπεται στην αναθεωρημένη Συνθήκη, αλλά ακόμη και χωρίς τέτοια ρήτρα, η έξοδος από το κοινό νόμισμα και η προσφυγή σε νόμισμα που θα μπορεί να υποτιμηθεί γίνεται όρος επιβίωσης για μια οικονομία σε συνθήκες αναγκαστικού χρεοστασίου.
Τρίτον. Είναι ηλίου φαεινότερον ότι από το θεσμικό κατασκεύασμα κυρώσεων, τιμωριών και πολιτικής υποβάθμισης προκύπτει μια Ευρώπη δυο ή και τριών ταχυτήτων από την επομένη κιόλας εφαρμογής του. Με δεδομένη τη σημερινή δημοσιονομική κατάσταση των 27, τουλάχιστον δέκα χώρες το 2013 θα ενταχθούν ευθύς αμέσως στη δεύτερη ταχύτητα, δηλαδή στη διαδικασία των προστίμων και της περιορισμένης εθνικής κυριαρχίας, ενώ άλλες τέσσερις χώρες (και η Ελλάδα, φυσικά) φλερτάρουν ήδη με την τρίτη ταχύτητα, δηλαδή με την αναγκαστική χρεοκοπία. Κι είναι ένα ερώτημα τι νόημα ύπαρξης θα έχει τότε ακόμη και για τους πιο φανατικούς φεντεραλιστές μια ενιαία Ε.Ε. και ένα ενιαίο ευρώ.
