Θα φαινόταν ίσως άκαιρο και ξεπερασμένο να ασχολείται κανείς με το πώς διαχειρίστηκαν οι Γερμανοί τα πλούσια κατάλοιπα των ναζιστών που αιματοκύλισαν και ρήμαξαν την ανθρωπότητα αν δεν υπήρχαν σοβαρότατοι σημερινοί λόγοι που το επιβάλλουν. Ένας απ’ αυτούς είναι ότι η Ελλάδα παραμένει ρηγμένη και αδικαίωτη από τους Γερμανούς για τις ανείπωτες καταστροφές που υπέστη στην Κατοχή και ένας άλλος είναι ότι αυτά τα θέματα παραμένουν επίκαιρα στην Ευρώπη. Ιδίως στη Γερμανία που, πρώτον, οι νέες, αν και όψιμες, δίκες με κατηγορούμενους για ναζιστική δράση στην περίοδο του πολέμου βρίσκονται στην πρώτη σειρά της ειδησεογραφίας, δεύτερον, εκδίδονται συνεχώς καινούργια βιβλία, δημοσιοποιούνται μελέτες, γράφονται άρθρα στον Τύπο και προβάλλονται ντοκιμαντέρ από την τηλεόραση για το ναζισμό, τρίτον, γίνεται μια συστηματική προσπάθεια συσχετισμού και συμψηφισμού ναζισμού και κομμουνισμού για προφανείς πολιτικούς λόγους και, τέταρτον, ο φασισμός στη σημερινή Γερμανία δεν είναι καθόλου απονεκρωμένος ή περιθωριακός, τόσο στην νομοταγή κοινωνία και την επίσημη πολιτική σκηνή όσο και στην παράνομη και παραβατική ακροδεξιά.
Όλο και περισσότεροι ιστορικοί, ερευνητές και ακτιβιστές τείνουν να συμφωνήσουν ότι όλες αυτές οι ενέργειες και παρενέργειες, που υποδηλώνουν τη σοβαρότητα του ζητήματος και του προβλήματος, έχουν τη βάση τους στο γεγονός ότι η αποναζιστικοποίηση στη Γερμανία έγινε τόσο αποσπασματικά και στρεβλά που άφησε μέσα στην κοινωνία πολλά δηλητήρια επικίνδυνα και πληγές αθεράπευτες που συνεχώς κακοφορμίζουν.
Αφενός η προσπάθεια αποενοχοποίησης, για λόγους ποσοτικούς και ποιοτικούς, εκατομμυρίων Γερμανών που συμμετείχαν στο ναζιστικό «εγχείρημα» ή το ενέκριναν παθητικά, αφετέρου οι σκοπιμότητες που καθόρισαν τις πολιτικές του Ψυχρού Πολέμου, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την απαλλαγή της πλειονότητας των ναζιστών από τις κατηγορίες που τους βάρυναν και συνεπακόλουθα επέφεραν την -με ισότιμη και σε πολλές κρίσιμες περιπτώσεις προνομιακή- ένταξή τους στο νέο αστικοδημοκρατικό καθεστώς.
Οι Γερμανοί που είχαν, από την ταπεινωτική ήττα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την επελθούσα φτώχεια και ανέχεια, απαξιώσει τους πολιτικούς και την αστική δημοκρατία, δεν είχαν καλύτερη γνώμη γι’ αυτούς μετά την πανωλεθρία του 1945. Αλλά δεν είχαν και περιθώρια άλλα. Η χώρα ουσιαστικά είχε ισοπεδωθεί, δεν υπήρχε. Κυρίαρχοι ήταν οι ξένοι που φιλτράριζαν τους εντόπιους ηγέτες. Οι πολίτες συμβιβάστηκαν και άρχισαν εκ θεμελίων την ανοικοδόμηση των ζωών τους, καταπίνοντας συμφορές, απώλειες, εξαπατήσεις και απογοητεύσεις. Μονόδρομος, με πολλές εκκρεμότητες κοινωνικές, πολιτικές και υπαρξιακές που δεν τακτοποιήθηκαν ποτέ ικανοποιητικά, αλλά ενσωματώθηκαν στη γερμανική ψυχή και μεταφέρονται από εποχή σε εποχή αλλάζοντας εμφάνιση και ένταση ανάλογα με τις γενικότερες συνθήκες. Αυτό φάνηκε και στις πρόσφατες γερμανικές εκλογές που, παρά την φερόμενη ως πετυχημένη 16ετή θητεία της Μέρκελ, η θέση των πολιτών εκδηλώθηκε με νομιμοφροσύνη, εξ ου και η μεγάλη συμμετοχή, αλλά με έμμεσα σαφή αποδοκιμασία όλων των πολιτικών από τους οποίους κανένας και κανένα κόμμα δεν κρίθηκε ποιοτικά διαφορετικός/ό για να αναλάβει χωρίς συμβιβασμούς και με αυτοδυναμία τη διακυβέρνηση της χώρας. Η μέχρι την τελευταία ώρα εκφρασμένη στις μετρήσεις αρνητική θέση τουλάχιστον του 35-40% των ψηφοφόρων έναντι όλων των υποψηφίων, αποτυπώθηκε στο κατακερματισμένο εκλογικό αποτέλεσμα.
Φαντάροι και καρχαρίες
Αυτό τον καιρό προβάλλονται στα δελτία ειδήσεων οι δίκες δύο Γερμανών που κατηγορούνται για ναζιστικά εγκλήματα, για τη συμμετοχή τους στην εξόντωση δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το αξιοπρόσεκτο εδώ είναι ότι οι δύο κατηγορούμενοι είναι αιωνόβιοι. Συγκεκριμένα, ο ένας είναι μια γυναίκα 96 ετών και ο άλλος 100. Αξιομνημόνευτο είναι και το γεγονός ότι αυτοί είναι δύο από 17 υπόπτους για ενδεχόμενη συμβολή σε τέτοιου είδους αποκρουστικά εγκλήματα, όλοι από 95 ετών και πάνω. Η γυναίκα που η υπόθεσή της έφτασε τώρα στην αίθουσα του δικαστηρίου είχε προσληφθεί το 1943, δηλαδή δύο χρόνια πριν από την κατάρρευση του ναζιστικού καθεστώτος, σαν δακτυλογράφος του διοικητή του στρατοπέδου συγκέντρωσης Στούτχοφ. Ήταν τότε 18 χρονώ. Κι έκανε αυτή τη δουλειά μέχρι τα 20 της. Ο άλλος υπόδικος κατηγορείται ότι συνέβαλε στις θανατώσεις χιλιάδων ανθρώπων ως στρατιώτης-φύλακας στο στρατόπεδο Ζαξενχάουζεν. Κι αυτός τότε έκανε τη θητεία του ως απλός στρατιώτης.
Και αναρωτιέσαι. Μα δίκασαν και καταδίκασαν οι Γερμανοί όλους τους μεράρχους, τους ναύαρχους, τους πτέραρχους, τους στρατηγούς, τους ταξίαρχους, τους συνταγματάρχες, τους πλοιάρχους, τους ταγματάρχες, τους λοχαγούς, τους πιλότους των βομβαρδιστικών, τους υπουργούς, γενικούς γραμματείς και διευθυντές των υπουργείων και των δημόσιων οργανισμών,
τους ιδιοκτήτες και διευθυντές των εργοστασίων της πολεμικής βιομηχανίας, τους επιστήμονες που εφεύρισκαν τα θανατηφόρα χημικά και τους παρασκευαστές των αερίων που χρησιμοποιούνταν στους θαλάμους εξόντωσης,
τους αστυνόμους, τους ηγέτες και τους δήμιους των SS και της Γκεστάπο, τους δικαστές που έστειλαν εκατομμύρια ανθρώπους στα κάτεργα και στα εκτελεστικά αποσπάσματα,
τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες που έφτιαχναν τη βιτρίνα του ναζισμού,
τους καρδινάλιους και όλους τους κληρικούς που στην συντριπτική τους πλειοψηφία υποστήριζαν ενεργά τον Χίτλερ,
τους διπλωμάτες που εκπροσωπούσαν σε όλο τον κόσμο το χιτλερικό καθεστώς,
τους πολίτες-μέλη του ναζιστικού κόμματος που συμμετείχαν ενεργά στις παρακρατικές και παραστρατιωτικές οργανώσεις που διεκπεραίωναν τα πογκρόμ,
και τους γιατρούς, βιολόγους και ανθρωπολόγους που έκαναν τα πειράματα στους ανθρώπους που ήταν αιχμάλωτοι και φυλακισμένοι;
Δίκασαν και καταδίκασαν οι Γερμανοί της Δημοκρατίας όλους αυτούς που συμμετείχαν συνειδητά στην εξόντωση δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων και τους εξάντλησαν, ώστε σήμερα να διώκουν και να καταδικάζουν εκατοντάχρονους που στα χρόνια που πήρε την εξουσία ο Χίτλερ ήταν 13 ετών κι όταν κλήθηκαν να υπηρετήσουν τη θητεία τους ήταν 18 και 19, δηλαδή κάτω από 21 που σημαίνει περιορισμένου καταλογισμού εφ’ όσον σύμφωνα με το νόμο ήταν ανήλικοι;
Στρατόπεδα και ένοχοι
Περίπου χίλια στρατόπεδα είχαν δημιουργήσει οι ναζί επί γερμανικού εδάφους, αλλά και σε άλλες κατακτημένες χώρες όπως η Πολωνία, στο έδαφος της οποίας λειτούργησε και το Άουσβιτς. Για να φυλακίσουν τόσα εκατομμύρια ανθρώπους και να δολοφονήσουν μαρτυρικά τόσους πολλούς, χρειάζονταν πάρα πολλά τέτοια εργοστάσια θανάτου. Που σημαίνει ότι είχαν και το ανάλογο προσωπικό. Επειδή κανένα στρατόπεδο δεν μπορούσε να λειτουργήσει με λιγότερους από εκατό στρατιωτικούς και υπαλλήλους, ήταν πάνω από 100.000 χιλιάδες οι Γερμανοί που υπηρέτησαν από τη θέση του διοικητή μέχρι τη θέση του φαντάρου και του λογιστή. Αν δε υπολογίσει κανείς ότι τα μεγάλα στρατόπεδα είχαν πάνω από χίλια άτομα προσωπικό, ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγαλύτερος. Στο περιβόητο Άουσβιτς-Μπιρκενάου, στην κορύφωση της λειτουργίας του το Γενάρη του 1945, υπηρετούσαν 4.551 άντρες και γυναίκες των SS από τους συνολικά 8-8.400 που πέρασαν από κει. Εκ των οποίων το 70% ήταν απόφοιτοι δημοτικών σχολείων και μόνο το 5,5% πανεπιστημίων. Οι περισσότεροι ήταν καθολικοί και δεύτεροι σε αριθμό οι Λουθηρανοί.
Οι Γερμανοί που είχαν σημαντικό ρόλο στη χιτλερική Γερμανία, ανώτατοι, ανώτεροι και μεσαίοι αξιωματούχοι, μετριούνται σε πολλές δεκάδες χιλιάδες, γιατί αλλιώς δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτός ο τεράστιος μηχανισμός που είχε κατακτήσει και απλωθεί σε όλη την Ευρώπη και τα Βαλκάνια, σε ολόκληρη τη σημερινή Ουκρανία και τη Λευκορωσία και σε μεγάλο μέρος της Ρωσίας, της Βόρειας Αφρικής κ.λπ.
Εκατομμύρια ένοχοι και συνένοχοι με θέσεις, βαθμούς, προνόμια και εξουσία ζωής και θανάτου πάνω σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους υποτελείς και απροστάτευτους, έμειναν ατιμώρητοι. Ούτε φυλακίστηκαν ούτε διαπομπεύθηκαν όπως τους άξιζε.
Τι απέγιναν όλοι αυτοί; Πόσοι κατηγορήθηκαν και πόσοι δικάστηκαν; Ήταν τόσο εκτεταμένη η απόδοση ευθυνών ώστε να δικαιολογείται σήμερα η δίωξη μερικών αιωνόβιων που ήταν στην κυριολεξία ο τελευταίος τροχός της άμαξας; Καθάρισαν με τους αξιωματούχους της διοίκησης, του στρατού, της δικαιοσύνης, της αστυνομίας και όλων των άλλων νευραλγικών τομέων για να φτάσουν στις γραμματείς και τους φαντάρους; Ή κάτι άλλο πολύ σάπιο βρίσκεται πίσω από τις οθόνες;
Ρωσία-Λευκορωσία
Η δημιουργία των στρατοπέδων είχε ξεκινήσει από το 1933. Κι από την αρχή, σ’ αυτά, στοιβάζονταν, βασανίζονταν και σκοτώνονταν άνθρωποι είτε γιατί είχαν αναμιχτεί στην πολιτική και ήταν χαρακτηρισμένοι σαν αντιφρονούντες είτε γιατί ανήκαν στην κατηγορία που οι ναζί τοποθετούσαν ανθρώπους που τους θεωρούσαν ελαττωματικούς. Και ποιοι ήταν αυτοί; Πρώτα-πρώτα, οι κομμουνιστές και οι συμπαθούντες τον κομμουνισμό. Και ακολουθούσαν οι τσιγγάνοι, οι επαίτες, οι ανάπηροι, οι αλκοολικοί και οι ομοφυλόφιλοι. Στη συνέχεια, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην καταδίωξη των Εβραίων που πήρε διαστάσεις γενοκτονίας. Και με την έναρξη του πολέμου, προτεραιότητα στην εξόντωση δόθηκε στους αιχμαλώτους στρατιώτες που ήταν Σλάβοι, δηλαδή, Ρώσοι, Ουκρανοί και Λευκορώσοι.
Κι εδώ, με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, προκύπτουν κι άλλα θέματα πολύ σοβαρά. Γιατί είναι πελώριο θράσος να επιβάλει η Γερμανία κυρώσεις για έλλειψη πολιτικών ελευθεριών σε χώρες που τις έχει ρημάξει πατόκορφα. Που τις έχει κάψει απ’ άκρη σ’ άκρη, που τις γύρισε διακόσια χρόνια πίσω, χωρίς εργοστάσια, χωρίς δρόμους και γέφυρες, χωρίς αεροδρόμια, χωρίς νοσοκομεία, χωρίς σχολεία και πανεπιστήμια, χωρίς σύστημα άρδευσης για τις ζωτικές καλλιέργειες, χωρίς δίκτυα παραγωγής και διανομής ρεύματος, χωρίς σπίτια, χωρίς ζώα και χωρίς νέους ανθρώπους.
Με ένα κλικ στο διαδίκτυο πληροφορείσαι ότι «ο πληθυσμός της Λευκορωσίας επρόκειτο να εξοντωθεί βάσει του σχεδίου να εποικιστεί από Γερμανούς. Από τους 9.200 οικισμούς που κάηκαν ή καταστράφηκαν στη Λευκορωσία κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τουλάχιστον σε 5.300 απ’ αυτούς οι ναζί εξόντωσαν πολλούς ή όλους τους κατοίκους τους.»
2.290.000 Λευκορώσοι συνολικά, δηλαδή το 25,3% του πληθυσμού των εννέα εκατομμυρίων που είχε η χώρα, εξολοθρεύτηκαν. Απ’ αυτούς οι 620.000 ήταν στρατιώτες και οι 1.670.000 άμαχοι πολίτες. Η Λευκορωσία είχε αναλογικά τα περισσότερα θύματα από τις 15 σοβιετικές δημοκρατίες, με δεύτερη την Ουκρανία και τρίτη τη Ρωσία. Σε απόλυτους αριθμούς πρώτη είναι η Ρωσία με 13.950.000 νεκρούς, δεύτερη η Ουκρανία με 6.850.000 και τρίτη η Λευκορωσία με 2.290.000. Αναλογικά, η Λευκορωσία έχει την αιματηρή πρωτιά παγκοσμίως∙ είναι πρώτη σε θύματα από τη ναζιστική θηριωδία.
«Συνολικά, η Σοβιετική Ένωση έχασε περίπου 27 εκατομμύρια ανθρώπους κατά τη διάρκεια του πολέμου, συμπεριλαμβανομένων 8,7 εκατομμυρίων στρατιωτικών και 19 εκατομμυρίων πολιτών. Αυτό αντιπροσωπεύει τους περισσότερους στρατιωτικούς θανάτους οποιουδήποτε άλλου έθνους σε όλο τον κόσμο με μεγάλη διαφορά. Η Γερμανία υπέστη 5,3 εκατομμύρια στρατιωτικές απώλειες, κυρίως στο Ανατολικό Μέτωπο και κατά τις τελευταίες μάχες στη Γερμανία.» Για να υπάρχει σύγκριση, η Μεγάλη Βρετανία δηλώνει 450.000 νεκρούς, αλλά κι αυτός ο αριθμός είναι παραπλανητικός γιατί συμπεριλαμβάνει τους στρατιώτες από τις αποικίες, Ινδούς, Νεπαλέζους κ.λπ. που αποτελούν και την πλειονότητα των θυμάτων.
Για να επανέλθω στο ζήτημα των στρατοπέδων: 4 εκατομμύρια Σοβιετικοί στρατιώτες πέθαναν στην αιχμαλωσία και άλλα 4 εκατομμύρια Σοβιετικοί πολίτες πέθαναν από την εξαναγκαστική εργασία στην οποία τους υπέβαλαν οι Γερμανοί, σε εργοστάσια για την παραγωγή όπλων, στα χωράφια για την καλλιέργεια τροφίμων, για την κατασκευή δρόμων, γεφυρών, οχυρωματικών έργων κ.λπ.
Μνημεία ελληνικών ολοκαυτωμάτων
Λες, τώρα. Γιατί γίνονται μνημεία και μουσεία στη Γερμανία μόνο για τη γενοκτονία των Εβραίων και όχι και για τη γενοκτονία των Σλάβων; Και όσο το σκέφτομαι, γιατί δεν απαιτήσαμε, εμείς οι Έλληνες, ένα τουλάχιστον μνημείο στο Βερολίνο για τους Έλληνες που εξόντωσαν οι ναζί και οι οποίοι δεν είναι καθόλου λίγοι; Δεν θα έπρεπε να γνωρίζουν οι σημερινοί Γερμανοί ότι σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες και έκαψαν δεκάδες χωριά σε όλη την Ελλάδα, εκτελώντας επί τόπου με σφαίρες και με φωτιά τους κατοίκους τους;Γιατί δεν απαιτήσαμε να δικαστούν τουλάχιστον όσοι Γερμανοί αξιωματούχοι πρωτοστάτησαν στα βασανιστήρια και τις εκτελέσεις των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και όλοι οι πρωτεργάτες των ολοκαυτωμάτων των Καλαβρύτων, του Δίστομου, του Κομμένου, των Λιγκιάδων, του Χορτιάτη, της Τσαριτσάνης, της Μουσιωτίτσας, του Κάνδανου, της Βιάννου, της Νίκαιας και της Καισαριανής και όλων των άλλων που πραγματοποιήθηκαν από τους ναζί και τους συμμάχους τους.
Γιατί δεν ζητήσαμε τα κεφάλια τους; Γιατί δεν έφτιαξαν οι ελληνικές κυβερνήσεις αντιμνημεία με τα ονόματα όλων αυτών των απάνθρωπων και αδίστακτων δολοφόνων σε κεντρικά σημεία των πόλεων και των χωριών μας για να περνάει ο κόσμος και να τα δείχνει με περιφρόνηση.
Τα μικρά ψάρια
Ίσως ακούγονται σκληρά αυτά, αλλά όταν όλα τα φρικτά εγκλήματα συγκαλύφθηκαν και οι ένοχοι πέρασαν μια ζωή χαρισάμενη, ενώ εκατομμύρια μάνες έζησαν όλη τους τη ζωή μαυροφορεμένες και χώρες ολόκληρες ακόμα δεν μπορούν να συνέλθουν απ’ την καταστροφή, πόσο επιεικής μπορείς να είναι κανείς;
Πέφτει, λοιπόν, τώρα, ο πέλεκυς σε κάτι γέρους που ούτε ακούν ούτε βλέπουν ούτε να περπατήσουν μπορούν για να αποδοθεί τάχα μου δικαιοσύνη. Ενώ χιλιάδες ναζί, οι πιο αδίστακτοι, εντάχθηκαν αρμονικά στη γερμανική δημοκρατία.Μάλιστα, για να μη χρειάζεται να αποδειχθούν οι πράξεις του κάθε κατηγορούμενου, που αποτελεί βασική αρχή στην απόδοση δικαιοσύνης, το γερμανικό σύμπλεγμα κράτους-κυβέρνησης-δικαιοσύνης εφηύρε πριν από δέκα χρόνια μια νομική πατέντα. Μέχρι τότε για να καταδικαστεί ένας πρώην ναζί έπρεπε να υπάρχουν αποδείξεις για το δικό του ρόλο ατομικά σε έναν ή περισσότερους συγκεκριμένους φόνους. Όπως συμβαίνει με κάθε έγκλημα. Όμως, το 2011, στη δίκη του 91χρονου Ivan Demjanjuk ο κατηγορούμενος κρίθηκε υπεύθυνος για τη μαζική δολοφονία των 28.060 ατόμων που δολοφονήθηκαν στο Sobibor, όπου αυτός υπηρετούσε τη θητεία του ως απλός στρατιώτης. Έκτοτε, απαλλαγμένες πια από το βάρος να αποδείξουν την ενοχή του κάθε κατηγορούμενου ξεχωριστά, οι γερμανικές αρχές βρήκαν είκοσι υπέργηρους που είχαν υπηρετήσει τη θητεία τους σε στρατόπεδα, ανήλικοι όντες, και τους έσυραν στα δικαστήρια προκειμένου να αμυνθούν οι πολιτικοί στις κατηγορίες των ιστορικών, των ερευνητών και των απογόνων των θυμάτων ότι δεν έπραξαν το καθήκον τους και άφησαν τους ναζί να ζήσουν ατιμώρητοι και ευυπόληπτοι.
Όπως είπε απερίφραστα και με πικρία ο Αββά Ναόρ, 93 ετών, από τους τελευταίους επιζώντες, που βίωσε τη φρίκη των στρατοπέδων και έχασε όλη του την οικογένεια, όταν τον κάλεσαν να καταθέσει στη δίκη της 96χρονης πρώην δακτυλογράφου: «αφήστε ήσυχη τη γριά γυναίκα, αφού έτσι κι αλλιώς τα μεγάλα ψάρια ξέφυγαν». Κι αυτή είναι η αλήθεια.
……………………
Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι οι γερμανικές αρχές άσκησαν διώξεις εναντίον περίπου 150.000 ναζιστών. Απ’ αυτούς, όμως, μέσα σε 70 χρόνια, μόνο 16.767 παραπέμφθηκαν σε δίκη κι απ’ αυτούς μόνο 6.686 καταδικάστηκαν! Από μερικά εκατομμύρια ενόχους, ελάχιστοι καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης, κι απ’ αυτούς πολλοί με αναστολή.
Τα μεγάλα σαρκοβόρα προστατεύθηκαν από το σύστημα. Οι Αμερικάνοι γρήγορα άλλαξαν γραμμή και συναίνεσαν στη συγκάλυψη. Το ξανασκέφτηκαν μόλις επινόησαν και ενεργοποίησαν τον Ψυχρό Πόλεμο. Οι πιο ικανοί από τους ναζιστές θεωρήθηκαν χρήσιμοι για να χτιστεί ένας αντικομμουνιστικός μηχανισμός που θα ελέγχει από τα παρασκήνια το νόμο και την τάξη. Στρατιωτικοί, δικαστές και αστυνομικοί με πλήρες ναζιστικό μητρώο πρόθυμα μπήκαν στην υπηρεσία των Αμερικάνων. Οι επιστήμονες, μάλιστα, που έφτιαχναν τα προηγμένα όπλα του Χίτλερ, μετακόμισαν στις ΗΠΑ και έγιναν αξιοσέβαστοι πολίτες στην υπηρεσία του νικητή τους.
Έτσι, η αποναζιστικοποίηση στη Γερμανία, σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού, έμεινε στα χαρτιά. Όπως έγινε στην Ελλάδα με τους συνεργάτες των Γερμανών, με τους δοσίλογους, τους χίτες και τους ταγματασφαλήτες. Όχι μόνο δεν διώχθηκαν ως προδότες και εγκληματίες, αλλά αναβαθμίστηκαν κιόλας.
Αυτή η πτυχή είναι πολύ μελανή για τη Γερμανία. Μια Γερμανία που ζήτησε συγγνώμη για τα εγκλήματα των ναζιστών και προσπάθησε στο πολιτικό επίπεδο να επαναπροσανατολιστεί, με έμφαση στην αστική δημοκρατία, αλλά σε πρακτικό επίπεδο, άφησε το φίδι στον κόρφο της με συνέπεια ο ναζισμός να έχει πάρα πολλούς οπαδούς, φανερούς και κρυφούς. Σ’ αυτό το πλαίσιο, μέχρι σήμερα, η Γερμανία αρνιέται να ανταποκριθεί ακόμα και στα πιο στοιχειώδη αιτήματα των λαών, των Ελλήνων δικαιωματικά σε πρώτο πλάνο, τουλάχιστον για επιστροφή των κλεμμένων και καταβολή ικανοποιητικών αποζημιώσεων στα θύματα του ναζισμού.
