Του Κώστα Παπουλή (Γέρου)
Το να μιλήσει κανείς για τον αναρχισμό, είναι ίσως το πιο δύσκολο πράγμα που μπορεί να επιχειρήσει. Είναι τόσο πλούσιος και τόσο πολύμορφος, που ίσως δύσκολα μπορεί να περιγραφεί.
Από την προδρομική μορφή του Προυντόν που προσπαθούσε να θεμελιώσει μια μεταρρυθμιστική μετάβαση, από τον καπιταλισμό σε μια ελεύθερη ένωση παραγωγών, μέχρι τον κολεκτιβιστή Μπακούνιν, υπάρχει τεράστια απόσταση, μέσα μόνο σε δύο δεκαετίες.
Όπως και ανάμεσα στον αντιφατικό αντικρατιστή, αλλά και συνάμα μπλανκιστή, μεγάλο Ρώσο επαναστάτη και στον επαναστατικό συνδικαλισμό, που, ουσιαστικά, αποτελεί αυτό που γνωρίσαμε ως μαζικό αναρχικό κίνημα, τουλάχιστον έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ατομικιστές, αναρχοκομουνιστές, οπαδοί της προπαγάνδας με τη δράση, αλλά και πασιφιστές αλλά και λενινιστές αναρχικοί (οπαδοί της πλατφόρμας, Αρσίνωφ1 κ.λπ.) συνδυάζουν μια πολυχρωμία που είναι αδύνατον να κατηγοριοποιηθεί. Μερικοί είδαν στοιχεία αναρχισμού στο πείραμα της εργατικής αυτοδιαχείρισης, στην Γιουκοσλαβία του Τίτο (Γκερέν), ενώ όπου επανεμφανίζεται το αίτημα της αυτοδιεύθυνσης, από την Ουγγαρία του ‘56 μέχρι τον Μάη στη Γαλλία, αποδεικνύεται ότι ο αναρχισμός, όντως, πατάει σε μια φυσική αντικρατική ροπή των εργαζόμενων και πληβειακών τάξεων, προς μια διεύθυνση της κοινωνίας από τις ίδιες, όπως τουλάχιστον αυτή εκφράζεται, μέσα στις εξεγέρσεις. Ο Μαχάτμα Γκάντι ήταν και αυτός, σίγουρα, εκφραστής ενός είδους αναρχισμού. «Στηρίζει την ειρηνική στρατηγική της πολιτικής ανυπακοής στη Ν. Αφρική και την Ινδία, επάνω στις διδασκαλίες ειρηνόφιλων αναρχικών, όπως οι Τολστόι και Θορώ, και επαναφέρει στη μνήμη, όσα διάβασε στα βιβλία του Κροπότκιν, όταν επινοεί για την Ινδία το σχέδιο μιας αποκεντρωμένης κοινωνίας, με βάση τις αυτόνομες κοινότητες των χωρικών. Η «Ινδία των Χωριών» του Γκάντι ενώ παρέμεινε, κατά το μεγαλύτερο μέρος, απραγματοποίητη πρόθεση, αντιπροσωπεύει ίσως την περισσότερο εκτεταμένη προσέγγιση προς τις βασικές αναρχικές ιδέες στον σύγχρονο κόσμο». (εγκυκλοπαίδεια, Britannika, 2006 ).
O αναρχισμός, όμως, διάλεξε να πραγματοποιηθεί εκείνο το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας του ‘36, στην Ιβηρική Χερσόνησο, που όπως έγραφε ο Ελυζέ Ρεκλύ2: «Ο φεντεραλισμός φαίνεται να είναι γραμμένος στο έδαφος της Ισπανίας, όπου κάθε φυσική διάκριση διατήρησε τη γεωγραφική της ατομικότητα». Στη Λατινική Αμερική θα παίξει ιδιαίτερο ρόλο σε πολλές χώρες, όπως και στις ΗΠΑ, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’30. Θα επηρεάσει τον φιλοαγροτικό επαναστατισμό του Εμιλιάνου Ζαπάτα, ενώ ισχυρές αναρχοσυνδικαλιστικές κινήσεις θα αναπτυχτούν στην Ουρουγουάη και στην Αργεντινή. Ο αναρχοσυνδικαλισμός των Πουζέ3-Πελουτιέ4 θα επικρατήσει στη Γαλλία μέχρι το 1914 και θα είναι η κύρια επαναστατική τάση του εργατικού κινήματος σε όλη την Ευρώπη.
To ρήγμα και οι δύο τάσεις
Η στάση των «16» επιφανών αναρχικών (Κροπότκιν, Ζάν Γκράβ, Πολ Ρεκλί κ.λπ.) στο ζήτημα του πολέμου, όπου στάθηκαν στο πλευρό της σοσιαλδημοκρατίας, δημιούργησε το μεγάλο ρήγμα στο ελευθεριακό κίνημα. Ίσως είναι αυτός ο κύριος λόγος που οι επαναστάτες εργάτες εγκατέλειψαν τον αναρχισμό, για να εισέλθουν στα νεοσύστατα κομμουνιστικά κόμματα, πολύ περισσότερο από ό,τι η νίκη των μπολσεβίκων στη Ρωσία. (βλ. Χομπσμπάουμ, Oι Επαναστάτες, 1969). Όμως μέσα του υπάρχει και η ιστορική «παρένθεση». Όταν ήταν συνήθως απομονωμένος και περιθωριακός έδρασαν μέσα του κλέφτες, που θεώρησαν την κλοπή ως αναδιανομή του πλούτου, διάσημοι διαρρήκτες (τα μυθιστορήματα για τον Αρσέν Λουπέν, έχουν εμπνευστεί από την συμμορία των νυχτερινών εργατών του αναρχοατομικιστή Ζακόμπ5), εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου, αλλά και «ιδιαίτερες» περιπτώσεις όπως ο Εμίλ Ανρί. Μετά την συντριβή της Κομμούνας, την δεκαετία του 1880-1890 οι αναρχικοί μοιράζονται ανάμεσα σε δύο τάσεις. Η πρώτη τάση υποστηρίζει την προπαγάνδα με τη δράση, που φτάνει μέχρι τις δολοφονικές απόπειρες, που θα αφυπνίσουν τον λαό, αφού του δείχνουν την τρωτή πλευρά της αστικής τάξης. Η δεύτερη τάση υποστηρίζει την ίδρυση εργατικών οργανώσεων, ώστε να καταλήξουν μέσω αυτών, στην κοινωνική επανάσταση.
Σημεία των καιρών, που υπό προϋποθέσεις μπορούν να παρομοιαστούν με την σημερινή εποχή και ιδιαιτέρως με την Ελλάδα. Το τέλος του 19ου αιώνα αποτέλεσε μια πολύ δύσκολη πολιτική περίοδο, εξαιτίας της ήττας της Κομμούνας, την κυριαρχία μιας πλαδαρής κοινοβουλευτικής σοσιαλδημοκρατίας στο εργατικό κίνημα και την συνεπακόλουθη απουσία ενός επαναστατικού ρεύματος. Μέχρι η δεύτερη τάση να καταφέρει να συνδεθεί με τον λαό -διαθέτοντας δεινούς αγκιτάτορες όπως η κομμουνάρια Λουΐζ Μισέλ- και να δημιουργήσει ένα μεγαλειώδες εργατικό κίνημα, θα δράσουν εγκληματικές αναρχικές φιγούρες, όπως ο Ραβασόλ και ο Εμίλ Ανρί. Ο Εμίλ Ανρί στα τέλη του 19ου αιώνα στο Παρίσι, θα ρίξει μία βόμβα σε ένα καφενείο που κάθονταν απλοί άνθρωποι και θα βάψει τον αναρχισμό με αίμα αθώων.
Η φράση του: «δεν υπάρχουν αθώοι» και η στάση του στο δικαστήριο πηγαίνοντας προς το ικρίωμα, θα μείνει μεν στην ιστορία, αλλά η βλάβη τόσο στον αναρχισμό όσο και σε οποιαδήποτε ουμανιστική αξία, αποδεικνύει στον υπέρτατο βαθμό ότι το κυρίαρχο κίνητρο των επαναστατών δεν μπορεί να είναι το μίσος, αλλά η αγάπη για την κοινωνία.
Στο επόμενο φύλλο (Σάββατο 17/7) θα δημοσιευτεί το δεύτερο μέρος του άρθρου.
1. Ο Αρσίνωφ μαζί με τον Μάχνο και άλλους Ρώσους και Ουκρανούς αναρχικούς -μετά την οδυνηρή ήττα που γνώρισαν στην Ρωσία- θα συντάξουν στο Παρίσι, το 1926, την «οργανωτική πλατφόρμα». Είναι το πρώτο αναρχικό κείμενο που μιλάει για την ανάγκη της οργάνωσης και του αποτελέσματος, της ενιαίας γραμμής και τακτικής, ομοιογενούς προγράμματος, και κύρια της συμμόρφωσης του καθενός με τις κοινές αποφάσεις. Απογοητευμένος από την άγρια επίθεση, που θα δεχτεί από τους ελευθεριακούς συντρόφους του, ο Αρσίνωφ, θα επιστρέψει στη Ρωσία το 1933, όπου θα εκτελεστεί το 1937. Ο χαρακτηρισμός «λενινιστή,ς» ίσως δεν είναι απολύτως ορθός, όμως έτσι τον «κατηγόρησαν» οι σύντροφοι του αλλά και αρκετά ζητήματα που θίγει η πλατφόρμα είναι σε τελική ανάλυση περισσότερο κομμουνιστικά, παρά αναρχικά, χωρίς αυτό να απορρίπτει την ορθότητά τους.
2.Ο Ελιζέ Ρεκλύ (1830-1905), γεωγράφος, λόγιος, ακαδημαϊκός και επαναστάτης, συνδυάζει άριστα όλες του τις ιδιότητες και θεωρείται από πολλούς, πρόδρομος της ανάπτυξης της κοινωνικής γεωγραφίας, αλλά και της πολιτικής οικολογίας. Ο Κροπότκιν, και αρκετοί άλλοι, τον θεωρούσαν μετριοπαθή αναρχικό.
3. To 1879, o Eμίλ Πουζέ (1860-1931) ήταν ήδη εμψυχωτής του συνδικάτου εμποροϋπαλλήλων στο Παρίσσι. Το 1880, από σοσιαλιστής έγινε αναρχικός. Από το 1894, όταν τα άλλα μέσα δράσης αποκλείστηκαν από τους αναρχικούς, σύστηνε την ενσωμάτωση τους στα συνδικάτα. Είναι ένας από τους συντάκτες, του χάρτη της Αμιένης, όπου επιβεβαιώνεται η επικράτηση των επαναστατών συνδικαλιστών στο εργατικό κίνημα και διασαφηνίζεται ο ρόλος του αναρχοσυνδικαλισμού.
4. Ο Φερνάν Πελουτιέ (1867-1901) είναι ένας από τους κυριότερους θεωρητικούς του αναρχοσυδικαλισμού. Στο συνέδριο της ¨Ομοσπονδίας σοσιαλιστών εργαζομένων της Δύσης», στην Τουρ το 1891, πρότεινε την ιδέα της γενικής απεργίας. Η «ιστορία των εργατικών κέντρων» και το περιοδικό «εργατικός κόσμος», δίνουν μια μικρή ιδέα της προσπάθειας του Πελουτιέ, τις ιδέες του οποίου γνώριζε καλά ο Πουζέ.
5. Ο Αλεξάντρ Ζακόμπ (1879-1954) καταδικάστηκε σε ισόβια καταναγκαστικά έργα, το 1926 στα νησιά Σαλύ της Γουινέας. Είχε προηγηθεί μια έντονη δραστηριότητα κλοπών πλούσιων σπιτιών, εκκλησιών, ακόμη και του καζίνο του Μόντε Κάρλο. Σε κάθε ληστεία αφήνει ένα εκδικητικό σημείωμα, ενώ χρησιμοποιεί πλούσια τεχνολογία,
και διαθέτει δικό του χυτήριο, για να λειώνει τα χρυσά αντικείμενα. Κομμάτι από τα λάφυρα, από 156 εμπνευσμένες κλοπές το διαθέτει για την χρηματοδότηση του αναρχικού τύπου.
Στο δικαστήριο γελοιοποίησε τους διώκτες του, ενώ δικαιολογεί την κλοπή ως δίκαιη κατανομή του πλούτου. Αφήνεται ελεύθερος μετά από 25 χρόνια στα γαλλικά κάτεργα, ενισχύει οικονομικά τους ισπανούς αναρχικούς και αυτοκτονεί το 1954, για να αποφύγει την σωματική κατάρρευση, ενώ είναι ερωτευμένος και ζεί με την Ζο, που είναι 26 χρονών και 56 χρόνια μικρότερη του.
Συνέχεια του άρθρου στο δεύτερο μέρος («Δρόμος» 22)
