Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898-1956): Η χρησιμότητα της αλήθειας. Ανθολόγος ο Λουκάς Αξελός.
Σήμερα που το κεφάλαιο, στον απεγνωσμένο του αγώνα, χρησιμοποιεί όλα τα τεράστια μέσα που διαθέτει για να παρουσιάσει σαν «αλήθεια» κάθε χρήσιμο για αυτό ισχυρισμό, η αλήθεια έγινε σε τέτοιο πια βαθμό εμπόρευμα, έγινε πράγμα τόσο περίπλοκο κι αμφισβητούμενο τόσο εξαρτημένο από αγοραστή και πωλητή (κι αυτούς εξαρτημένους από πολλά), που το ερώτημα «ποια είναι η αλήθεια» δεν μπορεί πια να απαντηθεί χωρίς το ερώτημα: «ποιον εξυπηρετεί αυτή η αλήθεια;». Η αλήθεια έγινε αληθινό εργαλείο: δεν «υπάρχει» (και μάλιστα, όχι ανεξάρτητα από τους ανθρώπους), μα δημιουργείται κάθε φορά. Μέσο παραγωγής, ναι, μα δημιουργημένο!
Μπρος στην τεράστια χρησιμότητά της για τη σημερινή τάξη (αταξία) πραγμάτων, τι να σκεφτούμε για τη μεταφυσική σκοπιά; Να πώς την περιγράφει ο Ένγκελς (εφημερίδα «Νόυε Τσάιτ» 8/357) :
Η αιτία των οικονομικών κρίσεων πρέπει να ξεσκεπαστεί· και τίποτε άλλο να μη μας υποχρέωνε να εγκαταλείψουμε τη μεταφυσική σκοπιά, θα έπρεπε οπωσδήποτε να το κάνουμε για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τούτη την αιτία, τούτη τη βαθύτερη, αγιάτρευτη συνολική κρίση. Έτσι κι αλλιώς, η κρίση αυτή απαιτεί μια δράση, όπως και η ίδια αποτελεί δράση.
Οδηγημένοι από την υποψία, πως οι απόψεις μας σε τούτον τον εμπορευματικό κόσμο έχουν από καιρό γίνει κι οι ίδιες εμπορεύματα (δεν μπορούσαν να μείνουν απλά προϊόντα), πρόκειται τώρα να ερευνήσουμε τις απόψεις αυτές και μάλιστα τον εμπορευματικό τους χαρακτήρα. Πολύ καιρό τώρα μιλούσαμε για «καινούργια αίσθηση ζωής», «μεταπολεμική κοσμοαντίληψη», «κοσμοθεωρία μιας νέας γενιάς», θεωρούσαμε το «καινούργιο» σαν δεδομένο, και δεν το εξετάζαμε. Είναι καιρός, να αναλύσουμε τώρα αυτά τα «δεδομένα». Πρέπει λοιπόν να αγνοηθεί ο συγγραφέας ή αναγνώστης που αποζητά το «συναρπαστικό» και, με τη γυμνή αναγκαιότητα σαν μόνο οδηγό, να χρησιμοποιηθούν μέθοδοι κριτικής τέτοιες, να οικοδομηθούν νέες απόψεις τέτοιες, που να καταξιώνονται από τη χρησιμότητά τους (το όπλο δεν χρειάζεται να είναι «συναρπαστικό» για εκείνον που το έχει ανάγκη). Μέτρο της χρησιμότητας αυτής πρέπει να είναι: η δύναμη μεταβολής του κοινωνικού κόσμου.
Μπρος στην τεράστια χρησιμότητά της για τη σημερινή τάξη (αταξία) πραγμάτων, τι να σκεφτούμε για τη μεταφυσική σκοπιά; Να πώς την περιγράφει ο Ένγκελς (εφημερίδα «Νόυε Τσάιτ» 8/357) :
Η αιτία των οικονομικών κρίσεων πρέπει να ξεσκεπαστεί· και τίποτε άλλο να μη μας υποχρέωνε να εγκαταλείψουμε τη μεταφυσική σκοπιά, θα έπρεπε οπωσδήποτε να το κάνουμε για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τούτη την αιτία, τούτη τη βαθύτερη, αγιάτρευτη συνολική κρίση. Έτσι κι αλλιώς, η κρίση αυτή απαιτεί μια δράση, όπως και η ίδια αποτελεί δράση.
Οδηγημένοι από την υποψία, πως οι απόψεις μας σε τούτον τον εμπορευματικό κόσμο έχουν από καιρό γίνει κι οι ίδιες εμπορεύματα (δεν μπορούσαν να μείνουν απλά προϊόντα), πρόκειται τώρα να ερευνήσουμε τις απόψεις αυτές και μάλιστα τον εμπορευματικό τους χαρακτήρα. Πολύ καιρό τώρα μιλούσαμε για «καινούργια αίσθηση ζωής», «μεταπολεμική κοσμοαντίληψη», «κοσμοθεωρία μιας νέας γενιάς», θεωρούσαμε το «καινούργιο» σαν δεδομένο, και δεν το εξετάζαμε. Είναι καιρός, να αναλύσουμε τώρα αυτά τα «δεδομένα». Πρέπει λοιπόν να αγνοηθεί ο συγγραφέας ή αναγνώστης που αποζητά το «συναρπαστικό» και, με τη γυμνή αναγκαιότητα σαν μόνο οδηγό, να χρησιμοποιηθούν μέθοδοι κριτικής τέτοιες, να οικοδομηθούν νέες απόψεις τέτοιες, που να καταξιώνονται από τη χρησιμότητά τους (το όπλο δεν χρειάζεται να είναι «συναρπαστικό» για εκείνον που το έχει ανάγκη). Μέτρο της χρησιμότητας αυτής πρέπει να είναι: η δύναμη μεταβολής του κοινωνικού κόσμου.
Μετάφραση: Βασίλης Βεργωτής
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Για τη φιλοσοφία και τον μαρξισμό, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2006-7.
Σχόλια
