του Αλέξη Θεοδωρίδη

«Εγώ ήρθα από τη θάλασσα, από την Ιωνία. Εσείς από πού ήρθατε;». Στην αριστουργηματική σκηνή στον Θίασο του Αγγελόπουλου, ο πρωταγωνιστής απευθύνεται με αυτόν τον τρόπο στο εκτελεστικό απόσπασμα. Πράγματι, αυτοί δεν έχουν όνομα, παντού είναι ίδιοι. Αντίθετα, στο πρόσωπο του τραγικού πρωταγωνιστή εκτελείται η ζώσα μνήμη, αυτή η «φυσική» αντίσταση των λαών στην εκάστοτε εξουσία.

Ο Στέργιος Θεοδωρίδης ήρθε από μια κοινότητα προσφύγων από τον Πόντο, όπου οι ιστορίες των παλαιότερων βάραιναν σαν κόσμος. Ήταν φτιαγμένος από αυτές τις ιστορίες. Αυτή ήταν μια ιδιαιτερότητα που τον ακολουθούσε σε όλες τις στιγμές της κοινωνικής και πολιτικής του δραστηριοποίησης. Η όποια Αριστερά, είχε νόημα στον βαθμό που δημιουργούσε το αίσθημα της ιστορικής δικαίωσης ή έστω αναγνώρισης αυτής της μνήμης, των ματαιώσεων και των ονείρων της. Η ιστορία και η μνήμη του Ποντιακού ελληνισμού ήταν ένα παράθυρο από το οποίο ξεδιπλώνονταν τα πάθη συνολικά των «παιδιών αυτής της πονεμένης γεωγραφίας» (1), και από εκεί μια προνομιακή πρόσβαση στον πυρήνα της πανανθρώπινης χειραφέτησης. Αναγκαία προϋπόθεση ενός αυθεντικού διεθνισμού που τελεί ακόμα υπό αναζήτηση.

Ιστορική συνείδηση

Η μνήμη θεμελιώνεται ως σχέσεις στις οποίες αποκρυσταλλώνονται τα βιωμένα ιστορικά γεγονότα. Αν ισχύει ότι «η συνείδηση της Ιστορίας θα μας απελευθερώσει» (2), αυτό δε σημαίνει τόσο την ψυχρή αποτύπωση των χρονικά παρατεταγμένων γεγονότων, όσο την ενεργητική επαφή, ανασύσταση ή επαναπροσέγγιση αυτών των σχέσεων. Αντίθετα, η απώθηση αυτών των περιεχομένων σχετίζεται με την εξουσία ως αποτέλεσμα και ως αιτία της. Η γεωπολιτική υποτάσσει αυτές τις αντιθέσεις και τις διαστρέφει εντάσσοντάς τες στους δικούς της νόμους. Από αυτή την οπτική, η συνείδηση της Ιστορίας των λαών της Ανατολής, αφενός, θα κλόνιζε τα θεμέλια του Κεμαλισμού και των σύγχρονων εκδοχών του και, αφετέρου, θα αποκάλυπτε μια δομική πλευρά της καχεξίας του ελληνικού κράτους, μέσα από τη φανέρωση των προβληματικών σχέσεών του με τον εξωελλαδικό ελληνισμό. Αυτός είναι ο λόγος που η γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής είναι ένα ιστορικό γεγονός με πολύ έντονες αντηχήσεις στο σήμερα. Παρά τη σχετική αφωνία των άμεσα ενδιαφερόμενων (ίσως και λόγω αυτής), αυτό το καζάνι ακόμα βράζει.

Στο πρόσωπο του Στέργιου, το αίτημα της χειραφέτησης ήταν η πολιτική μετουσίωση της φλόγας των παραδεδομένων πόθων και παθών μιας γενιάς που έζησε την τραγωδία του ξεριζωμού και το όνειρο της επιστροφής. Μία σχέση ενότητας μεταξύ του πριν και του μετά. Η Μικρασιατική καταστροφή, η Εθνική Αντίσταση, η πλατεία Συντάγματος, η κοινωνική απελευθέρωση δεν ήταν θραύσματα στον κατακερματισμένο χωροχρόνο, αλλά πότιζαν την κάθε ενέργεια προσφέροντας μια μοναδική θέαση στον κόσμο. Έτσι η ύπαρξη δεν είναι μια στιγμή στην αιωνιότητα, αλλά ένας φάρος που ζωντανεύει (στο μέτρο που του αναλογεί) αυτά που πέρασαν και αυτά που θα έρθουν, στον αγώνα για την «ανθρωποποίηση του ανθρώπου»

Ιστορική συνείδηση σημαίνει να ξέρουμε από πού ήρθαμε, να ξέρουμε γιατί είμαστε εδώ που είμαστε, τι δυνατότητες διανοίγονται στο εδώ και να ζούμε με τρόπο που να επιβεβαιώνει αυτή τη γνώση. Εν τέλει, ιστορική συνείδηση σημαίνει «να προβάλουμε την Ιστορία των λαών, να βάλουμε μπουρλότο στην Ιστορία της εξουσίας» (3). «Μα αυτό είναι ακόμα μία αφήγηση», διατείνεται ο μεταμοντέρνος αναθεωρητισμός προβάλλοντας τη μεγάλη αφήγηση της αυθαιρεσίας κάθε αφήγησης. Πράγματι, οι αξιώσεις αλήθειας του θετικισμού, της αντίληψης της Ιστορίας ως κάτι που είναι σταθερά τοποθετημένο στον γραμμικό χρόνο και περιμένει τον (εξ)ερευνητή να το ανακαλύψει, δε λαμβάνει υπόψιν της ούτε τις ιστορικές παραμέτρους της έρευνας ούτε τον βουλητικό της χαρακτήρα και τα κίνητρα από τα οποία αυτή η βούληση διέπεται. Ωστόσο, ο μεταμοντερνισμός μόνο τυπικά αρνείται τον θετικισμό, διατηρώντας τις βασικές του προϋποθέσεις και υπερπροβάλλοντας την αδυνατότητα των αξιώσεών του.

Η μνήμη, ως συστατικό στοιχείο της (ατομικής και συλλογικής) ταυτότητας, τροφοδοτείται και τροφοδοτεί την ιστορία υπό το πρίσμα ενός ενδιαφέροντος για το παρόν και το μέλλον, που αφορά το «τι θέλω να είμαι», και ακολούθως το «τι θέλω να γίνω». Ιστορία δεν είναι μόνο η ανακάλυψη του παρελθόντος, αλλά και η συνείδηση των μέσων με τα οποία το παρελθόν καθίσταται προσβάσιμο. Προσεγγίζουμε το παρελθόν με βάση την ενεργοποίηση των προσβάσεων που μας προσφέρει το παρόν, οι οποίες με τη σειρά τους είναι αποτέλεσμα της συσσώρευσης παραγόντων που προηγούνται (άρα εντοπίζονται στο παρελθόν) (4). Αυτός ο μη φαύλος κύκλος αποφεύγει τόσο την αντίληψη μιας απόλυτης και διαχωρισμένης από το υποκείμενο αντικειμενικότητας, όσο και τον συμπληρωματικό της απόλυτο σχετικισμό κάθε αλήθειας, την αυθαιρεσία της κατασκευής κάθε αφήγησης. Αν, λοιπόν, η ιστορική συνείδηση έχει χειραφετητικό περιεχόμενο, αυτό βρίσκεται στην παραπάνω διαλεκτική μνήμης και ιστορίας.

Σεμερτζίδης Βάλιας-Πυρρίχιος χορός, 1977

Το αντιφατικό πλαίσιο

Επίσης, ιστορική συνείδηση σημαίνει και την ανάπτυξη μιας ορισμένης σχέσης. Σχέση με τον τόπο και την κοινότητα που αυτός ορίζει, σχέση με τους καημούς και τα όνειρα αυτής της κοινότητας επεκτεινόμενης προς το παρελθόν και προς το μέλλον. Σχέση με την παράδοση όχι σαν ένα αμυντικό χαράκωμα αλλά ως δυνατότητα που προσφέρεται στο παρόν. Ως συγκράτηση της μνήμης και της δυναμικής της (5). Αυτές οι οπτικές του πατριωτισμού, του διεθνισμού και της χειραφέτησης αντιπαρατέθηκαν σφόδρα με τον εγχώριο αναθεωρητισμό όλου του ιδεολογικού φάσματος. Ενεργοποιήθηκαν με δημιουργικό τρόπο για την υπόθεση της διεξόδου της χώρας από τα μνημόνια και την εξάρτηση, αλλά και συνολικά για την επίλυση του κοινωνικού και ταυτόχρονα εθνικού ζητήματος αυτού του τόπου.

Το αίτημα της χειραφέτησης είχε ένα σαφή προσανατολισμό προς τις επόμενες γενιές, ήταν αυτό που εν τέλει μπορεί κανείς να παραδώσει. Ταυτόχρονα, γινόταν αντιληπτό μόνο κάτω από το φως των παραδεδομένων παθών και βιωμάτων. Στο πρόσωπο του Στέργιου, το αίτημα της χειραφέτησης ήταν η πολιτική μετουσίωση της φλόγας των παραδεδομένων πόθων και παθών μιας γενιάς που έζησε την τραγωδία του ξεριζωμού και το όνειρο της επιστροφής. Μία σχέση ενότητας μεταξύ του πριν και του μετά. Η Μικρασιατική καταστροφή, η Εθνική Αντίσταση, η πλατεία Συντάγματος, η κοινωνική απελευθέρωση δεν ήταν θραύσματα στον κατακερματισμένο χωροχρόνο, αλλά πότιζαν την κάθε ενέργεια προσφέροντας μια μοναδική θέαση στον κόσμο. Έτσι η ύπαρξη δεν είναι μια στιγμή στην αιωνιότητα, αλλά ένας φάρος που ζωντανεύει (στο μέτρο που του αναλογεί) αυτά που πέρασαν και αυτά που θα έρθουν, στον αγώνα για την «ανθρωποποίηση του ανθρώπου» (6). Το συνέδριο στην Άγκυρα, η συλλογή σπάνιων καρτ ποστάλ και εγγράφων από τον Πόντο, οι Αγανακτισμένοι, οι ποντιακοί σύλλογοι, η Αριστερά, ήταν τα φαινομενικά ασύνδετα μεταξύ τους κομμάτια αυτού του αγώνα.

Αυτό ήταν το αντιφατικό πλαίσιο στο οποίο έδρασε ο Στέργιος. Καταπιάστηκε με ζητήματα που τον ξεπερνούσαν και θα τον ξεπερνούσαν πάντα. Χωρίς τα θεωρητικά εργαλεία, ούτε όμως και την αλαζονεία ενός ακαδημαϊκού. Η αστείρευτη αγάπη του για τον τόπο και τον λαό συνοδευόταν κι από ένα αίσθημα ξενότητας. Ένα αίσθημα ότι υπάρχει ένα κομμάτι που δεν «ανήκει» εδώ. Ένα κομμάτι που μόνο οι ποιητές, όχι οι θεωρητικοί, μπορούσαν να αναδείξουν. Ένα κομμάτι που αναζητούσε στις εικόνες, τις μουσικές, τους χορούς, τις γεύσεις και, τελικά, στις μνήμες και τους δρόμους της Ανατολής.

Παραπομπές

(1) Από τον χαιρετισμό του Sait Çetinoğlu στο Resistance festival 2013.
(2) Fikret Baskaya, «Η συνείδηση της Ιστορίας θα μας απελευθερώσει», Δρόμος της Αριστεράς, 30/5/2011, φ. 67.
(3) Στέργιος Θεοδωρίδης, «Μνήμη και Εξουσία», εισήγηση στο συνέδριο «Ο νομός Τραπεζούντας και το Ποντιακό ζήτημα κατά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και μετά», Άγκυρα, 9/4/2016
(4) βλ. Jacques Le Goff, «Ιστορία και Μνήμη», εκδ. Νεφέλη: «… η ιστορία είναι ασφαλώς η επιστήμη του παρελθόντος, με τον όρο να γνωρίζει πως το παρελθόν καθίσταται αντικείμενό της μέσα από μια ανασύσταση, η οποία τίθεται αδιάκοπα προς συζήτηση.»
(5) βλ. Walter Benjamin, «Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας», εκδ. Ουτοπία: «Ο κίνδυνος απειλεί και τη συνέχιση της παράδοσης και τους παραλήπτες της. Είναι και για τους δύο ο ίδιος: να γίνουν όργανα της κυρίαρχης τάξης. Σε κάθε εποχή πρέπει να επιδιώκεται η εκ νέου απόσπαση της παράδοσης από τον κονφορμισμό, που είναι έτοιμος να την καταδυναστεύσει».
(6) Μανώλης Γλέζος, ομιλία στο Resistance Festival 2017.

Η δράση του Στέλιου

Ο Στέργιος Θεοδωρίδης, γεννήθηκε το 1961 στο Λευκώνα Σερρών. Διαμορφώθηκε μέσα στο ποντιακό περιβάλλον, γαλουχήθηκε με τις μνήμες και τις παραδόσεις από τον ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού από την Τουρκία. Μελέτησε την ιστορία του τόπου και ήταν συνδιαχειριστής του ιστότοπου «Πόντος και Αριστερά». Οι γνώσεις και οι απόψεις του σχετικά με την γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού ήταν αναγνωρισμένες και υπήρξε εισηγητής σε πολλά ιστορικά συνέδρια και εκδηλώσεις. Κατάφερε να αποκτήσει ισχυρούς δεσμούς και σχέσεις με προοδευτικούς διανοητές, ακαδημαϊκούς και ακτιβιστές από την Τουρκία και συμμετείχε στο συνέδριο με θέμα τη γενοκτονία στον Πόντο που πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα το 2016 παρά τις απειλές του καθεστώτος. Δίνοντας τεράστια σημασία στη μνήμη ως αντίπαλο δέος των αντιδραστικών εξουσιών αφιέρωσε δεκαετίες στη συλλογή καρτών, εγγράφων και σπάνιων αντικειμένων για τον ιστορικό Πόντο, τη χρονική περίοδο από τα τέλη του 18ου αιώνα έως τις αρχές του 20ού αιώνα.

Στον δήμο που έδρασε και ήταν κάτοικος, στο Γαλάτσι, συμμετείχε στο συνεταιρισμό «Χωρίς Μεσάζοντες» και στον κοινωνικό και πολιτιστικό χώρο «παίρνω Αμπάριζα» όπου διοργάνωσε δεκάδες ιστορικές, κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Ο Στέλιος ήταν συνεργάτης του Δρόμου και μέλος της ΚΟΕ.

Δείτε επίσης:

Ορισμένα αφιερώματα στα οποία έχει συμβάλει ή έχει επιμεληθεί ο Στέργιος Θεοδωρίδης:

 

 

Σχόλια

Σου άρεσε αυτό το άρθρο; Ενίσχυσε οικονομικά την προσπάθειά μας!

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΑΡΘΡΑΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ