του Γιώργου-Νεκτάριου Παναγιωτίδη*
«Σκιάς όναρ άνθρωπος», είχε πει ο μεγάλος λυρικός Πίνδαρος. «Πρόσκαιρα γαρ τα βλεπόμενα», έγραψε πολύ μετά ο Παύλος. Με όλη την «εσχατολογική αισιοδοξία» που έχουμε ως Χριστιανοί, έρχονται στιγμές που κανείς συνειδητοποιεί παράλληλα με τρόπο εντελώς ανάγλυφο ότι αυτό που υπάρχει σήμερα είναι προσωρινό, φευγάτο. «Υπάρχει πάντα μια αναχώρηση», όπως θα’ λεγε ο Αναγνωστάκης. Κάτι φεύγει, κάτι αλλάζει, κάτι χάνεται απ’ τα μάτια μας – και αντικαθίσταται από άλλο. Το ψεγάδι του στωικού, όπως θά’ λεγε κι ο Σεφέρης, έγκειται στο νόμο της φθοράς.
Με τον Μανώλη Μηλιαράκη που αναχώρησε από κοντά μας μόλις αυτή την Τετάρτη το μεσημέρι συναντηθήκαμε από κοντά πρώτη φορά το 2011. Ήταν σε μια εκδήλωση σχετικά με το βιβλίο «Μνημόνιο: η υποθήκευση της Ελλάδας», μια έκδοση της εφημερίδας «Χριστιανική», η οποία πραγματοποιήθηκε στην Πολυτεχνική του ΑΠΘ, στη Θεσσαλονίκη. Σε κάποια στιγμή είχε πάρει το λόγο, ως εν ενεργεία τότε πρόεδρος της Χριστιανικής Δημοκρατίας. Μίλησε για τη νεολαία, τους νέους ανθρώπους και την οικτρή αποτυχία των παλιότερων γενιών. Τέτοια πράγματα μπορείς να ακούσεις κι από άλλους… και άλλους. Σήμερα άλλωστε, «τα πάντα έχουν ειπωθεί». Δεν είναι όμως όλα τα λόγια φτηνά. Κι αυτό το ξέρεις από το πώς σε ακουμπάνε εσωτερικά. Ο λόγος του εκλιπόντα ευθύς αμέσως με είχε εντυπωσιάσει: τολμηρός, ειλικρινής, κοφτερός όσο λίγοι. Σημειωτέον, ο ίδιος τότε ήταν ήδη 70 ετών.
Η γνωριμία του με το έργο του Ψαρουδάκη, ιδρυτή της Χριστιανικής Δημοκρατίας, έγινε με τρόπο… ανάποδο και παράδοξο, όπως τα θαύματα. Όταν ήταν φοιτητής ακόμη, στο Φυσικό του Πανεπιστημίου Αθηνών, διέμενε σε οικοτροφείο γνωστής θρησκευτικής οργάνωσης της εποχής. Επειδή μιλούσε για θέματα που είχαν να κάνουν με αυτό που ο αείμνηστος Ψαρουδάκης θά’ λεγε «κοινωνικό μήνυμα του Ευαγγελίου» και για τα δίκαια του απλού λαού, περιέπεσε σε δυσμένεια. Μπήκε ολοσούμπιτος στη μαύρη λίστα του επικεφαλής. Ο εκλιπών «αντιμίλησε» στον ομαδάρχη μέσα από την Παλαιά Διαθήκη: «Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής». Ο εν λόγω ομαδάρχης απ’ την άλλη είχε τη γνώμη ότι αυτά τα λένε οι άθεοι μαρξιστές που θέλουν να καταργήσουν την ατομική ιδιοκτησία. Και, πριν να τον… διώξει, του μίλησε για το βιβλίο του Ν. Ψαρουδάκη σχετικά με την «επανάσταση της αγάπης».
Όταν είχε πραγματοποιηθεί η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973, τηλεφωνούσε ο ίδιος στους εν ενεργεία Μητροπολίτες, με σκοπό να τους κινητοποιήσει ώστε να συνδράμουν –ένας τουλάχιστον– στη διαμαρτυρία αυτή. Οι προσπάθειές του έμειναν τραγικά αναπάντητες. Εντούτοις, διέθετε αυτό που είχε ο Μάξιμος ο Γραικός, όπως τον περιγράφει και ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος: την παρρησία, δηλαδή το θαρραλέο λόγο, το θάρρος της γνώμης. Όταν ο άγιος Μάξιμος είχε πάει στη Ρωσία, με τους Λόγους του και ιδιαίτερα αυτούς ενάντια στον πλουτισμό έστρεψε τελικά εναντίον του ολόκληρη τη ρωσική εκκλησιαστική Ιεραρχία αλλά και τους φορείς της πολιτικής εξουσίας. Όταν του έλεγαν εκείνοι να κάτσει ήσυχα και να μη μιλάει, γιατί είναι ένας απλός μοναχός, εκείνος τους αντιγύριζε ότι η Γραφή μας μιλάει για την όνο (γαϊδούρι) του Βαλαάμ: με δυο λόγια, ότι διδάσκει πως και ένα άλογο ζώο μπορεί να διδάξει ένα Προφήτη.
Παρά το ότι ο αείμνηστος Μανώλης Μηλιαράκης ενηλικιώθηκε στη χριστιανική ζωή μέσα σε ένα ασφυκτικό ευσεβιστικό πλαίσιο, έχοντας ελάχιστα βοηθήματα (θεολογικά-Πατερικά βιβλία) όπως μας έλεγε, κατάφερε να δείξει πολλά: ότι δεν ψεύτισαν τα πάντα μέσα στην ύστερη μεταπολίτευση, ότι υπάρχουν σωστά πολιτικοποιημένοι Χριστιανοί, ότι δεν ξεπέφτουν οι πρόεδροι όλων των πολιτικών κινημάτων σε «κύμβαλα αλαλάζοντα» και φαφλατάδες παραγοντίσκους, ότι υπάρχουν άκαμπτοι αγωνιστές που κινούνται από αυθεντικό ανθρώπινο ενδιαφέρον. Η κληρονομιά που αφήνει είναι βαριά και το έργο –σε επίπεδο κοινωνικό, εθνικών δικαίων, δημοκρατικό- πολύ μεγάλο, όμως, εν έτει 2023, είμαστε «καταδικασμένοι» και ταυτόχρονα ευλογημένοι με τη συνέχισή του…
* Ο Γιώργος-Νεκτάριος Παναγιωτίδης είναι πληροφορικός – αντιπρόεδρος της Χριστιανικής Δημοκρατίας
Συλλυπητήρια
Με οδύνη η συντακτική επιτροπή του Δρόμου πληροφορήθηκε τον θάνατο του Μανώλη Μηλιαράκη. Εκφράζουμε τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια στους οικείους του καθώς και στους συνοδοιπόρους του στη Χριστιανική Δημοκρατία.
