Του Κώστα Μελά*
Τα τελευταία περίπου σαράντα χρόνια –από τα μέσα της δεκαετίας του 1980– το παγκόσμιο καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα παρουσιάζει εμφανή μεγάλη αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων (www.oecd.org).
Για μεγάλη διάστημα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα οι εξελίξεις ήταν εντελώς διαφορετικές: οι οικονομικές ανισότητες μειώνονταν.
Είναι τόσο μεγάλο το μέγεθος των αλλαγών πλέον, ώστε όλοι οι μεγάλοι πολυμερείς διεθνείς οργανισμοί, World Bank, ΔΝΤ, World Economic Forum, ΟΗΕ έχουν αναγάγει το ζήτημα των ανισοτήτων σε πρώτη προτεραιότητα εκεί που λίγα χρόνια πριν «σφύριζαν αδιάφορα». Μέχρι πρόσφατα οι περισσότεροι οικονομολόγοι (υπό το βάρος του κυρίαρχου νεοκλασικού υποδείγματος) θεωρούσαν ως δεδομένη την ύπαρξη αντίστροφης σχέσης (trade-off) μεταξύ οικονομικής μεγέθυνσης και ανακατανομής του εισοδήματος. Η συγκεκριμένη άποψη στηρίζονταν στη θεωρητική θέση η οποία υποστηρίζει ότι ακόμη και η αναφορά σε μείωση των υπαρχόντων ανισοτήτων θέτει σε κίνδυνο τις επενδυτικές δραστηριότητες των επιχειρηματιών. Πρόκειται για τη γνωστή θεωρητική (;) άποψη trickle down economics η οποία απλά σημαίνει αφήστε τους πλούσιους να πλουτίσουν βραχυχρόνια και μακροπρόθεσμα (sic) ο πλούτος θα διαχυθεί στην κοινωνία! Τα γεγονότα έχουν διαψεύσει αυτή την αντίληψη αλλά παρόλα αυτά εξακολουθεί να γίνεται αποδεκτή τόσο από σειρά ακαδημαϊκούς όσο και από τις κυβερνήσεις των χωρών που δίνουν τον τόνο στην ασκούμενη παγκοσμίως οικονομική πολιτική.
Θα πρέπει, να ειπωθεί ότι οι ανισότητες, τα τελευταία 30-40 χρόνια δεν αυξήθηκαν σε όλες τις χώρες με τον ίδιο ρυθμό ή και σε ορισμένες έμειναν στάσιμες ή σχεδόν στάσιμες. Αυτό είναι σημαντικό διότι δείχνει με σαφήνεια ότι οι οικονομικές ανισότητες αποτελούν πολιτικό πρόβλημα, διότι ήταν οι παρεμβάσεις της οικονομικής πολιτικής αυτές που τις περιόρισαν στις συγκεκριμένες χώρες
Τελευταία όμως αρχίζουν να διατυπώνονται αντίθετες απόψεις οι οποίες μάλιστα υπογραμμίζουν με έμφαση ότι χωρίς τη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων είναι αδύνατον να υπάρξει «στέρεη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη». Τα τελευταία χρόνια σειρά μελετών δείχνουν όμως το αντίθετο: μεγάλη αύξηση των ανισοτήτων προκαλεί επιβαρύνσεις στην οικονομική μεγέθυνση.
Στο σημείο θα πρέπει, να ειπωθεί ότι οι ανισότητες, τα τελευταία 30-40 χρόνια δεν αυξήθηκαν σε όλες τις χώρες με τον ίδιο ρυθμό ή και σε ορισμένες έμειναν στάσιμες ή σχεδόν στάσιμες. Αυτό είναι σημαντικό διότι δείχνει με σαφήνεια ότι οι οικονομικές ανισότητες αποτελούν πολιτικό πρόβλημα, διότι ήταν οι παρεμβάσεις της οικονομικής πολιτικής αυτές που τις περιόρισαν στις συγκεκριμένες χώρες. Μπορούμε συνεπώς να ισχυριστούμε ότι το οικονομικό υπόδειγμα που έχει ενσωματωθεί στο καθεστώς της Παγκοσμιοποίησης διευκολύνει (πολιτικά) την άνοδο των οικονομικών ανισοτήτων, αλλά ακόμη και εντός αυτού του πλαισίου υπάρχουν οι δυνατότητες παρεμβάσεων της οικονομικής πολιτικής ώστε αυτές να αμβλυνθούν. Άρα θα πρέπει να μελετηθούν όλοι εκείνοι οι ειδικοί παράγοντες που ισχύουν σε κάθε χώρα για να καταλάβουμε τους λόγους της μεγαλύτερης ή μικρότερης ανόδου των ανισοτήτων εντός των διαφόρων χωρών.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις για το μερίδιο του συνολικού εισοδήματος που κατέχει το υψηλότερο 1% κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα σε ένα αριθμό πλουσίων χωρών (τα στοιχεία πριν από φόρους και μεταβιβάσεις), από το τέλος της δεκαετίας του 1970 διαπιστώνονται αποκλίνουσες τάσεις – στις ΗΠΑ και στις υπόλοιπες αγγλοσαξονικές χώρες, η ανισότητα επέστρεψε στα υψηλά επίπεδα των αρχών του αιώνα. Κάτι που δεν διαπιστώνεται στις χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης και στην Ιαπωνία (παρόλη τη σχετική άνοδο των ανισοτήτων). Αυτό επιβεβαιώνει για ακόμη μια φορά ότι οι εθνικές πολιτικές έχουν σημασία αλλά και το οικονομικό υπόδειγμα λειτουργίας του καπιταλισμού ιστορικά είναι διαφορετικό σε αυτές τις περιοχές του πλανήτη. Στις αγγλοσαξονικές χώρες (οι οποίες αναφανδόν έχουν υιοθετήσει το νεοκλασικό υπόδειγμα που είναι κυρίαρχο και καθοδηγεί τις παγκοσμιοποιητικές διαδικασίες οι οικονομικές ανισότητες έχουν επιστρέψει στις αρχές του 20ού αιώνα (η καμπύλη λαμβάνει τη μορφή U). Αντιθέτως στις χώρες τις Κεντρικής Ευρώπης και στην Ιαπωνία υπάρχει αύξηση των ανισοτήτων (την περίοδο της παγκοσμιοποίησης) αλλά απέχουν πάρα πολύ από τις αρχές του αιώνα (η καμπύλη λαμβάνει τη μορφή L).
* Ο Κώστας Μελάς είναι οικονομολόγος και πανεπιστημιακός
