Κρίσιμες αποφάσεις για την Ουκρανία έλαβε την εβδομάδα αυτή το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Αν και δεν προχώρησε ακόμα στην τελική αναγνώριση του εκκλησιαστικού αυτοκεφάλου (όπως παραπλανητικά προβάλλουν την είδηση τα περισσότερα δημοσιογραφικά μέσα), έκανε ωστόσο ένα ακόμα κρίσιμο βήμα προς αυτήν· κατά πάσα πιθανότητα το προτελευταίο.
Αναγνώρισε ως κανονικές τις δύο εκκλησιαστικές ομάδες που όλες οι ανά τον κόσμο Ορθόδοξες Εκκλησίες –μεταξύ αυτών και το ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο– χαρακτήριζαν μέχρι προχθές ως σχισματικές: πρόκειται για την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία-Πατριαρχείο Κιέβου (UOK-CP) με προκαθήμενο τον Φιλάρετο Ντενισένκο, και την Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία (UAOC) με προκαθήμενο τον Μακάριο Μαλετίτς.
Επιπλέον, με την ίδια απόφαση η Πατριαρχική Σύνοδος αναίρεσε την από το 1686 υπαγωγή της Ουκρανικής Εκκλησίας στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας. Σημειώνει μάλιστα πως αυτή ήταν μια «κατ’ οικονομίαν» ρύθμιση, που δεν αναιρούσε επί της ουσίας την κατά τα άλλα «κανονική εξάρτηση» της Ουκρανικής Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Οι επιπτώσεις από την κίνηση αυτή θα είναι άμεσες. Συλλογικές αποφάσεις από τη Ρωσική Εκκλησία αναμένεται να ληφθούν σε δυο-τρεις ημέρες, ενώ οι πρώτες αντιδράσεις από εκεί ήταν οργισμένες. Ρώσοι αρχιερείς που σχολίασαν την απόφαση τη χαρακτήρισαν «παράνομη» και «καταστροφική για ολόκληρο τον ορθόδοξο κόσμο».
Και ενώ είναι φανερό ότι στο εκκλησιαστικό πεδίο οδηγούμαστε σε ένα ιστορικής κλίμακας διορθόδοξο σχίσμα, πολύ άσχημες θα είναι οι συνέπειες και στο εσωτερικό της Ουκρανίας, με εξίσου άσχημες γεωπολιτικές προεκτάσεις. Σε προηγούμενο άρθρο του Δρόμου (φ. 421, 15/9/2018) μιλούσαμε για επικείμενο «θρησκευτικό εμφύλιο». Φαίνεται, δυστυχώς, πως η ώρα αυτή έφτασε. Όλοι μιλούν για ενότητα και ειρήνη, αλλά η κατάσταση μυρίζει μπαρούτι.
Πολιτική η επιτυχία του Κιέβου
Και ενώ είναι φανερό ότι στο εκκλησιαστικό πεδίο οδηγούμαστε σε ένα ιστορικής κλίμακας διορθόδοξο σχίσμα, πολύ άσχημες θα είναι οι συνέπειες και στο εσωτερικό της Ουκρανίας, με εξίσου άσχημες γεωπολιτικές προεκτάσεις
Ας δούμε όμως πρώτα πώς δέχθηκαν τα νέα οι κερδισμένοι της υπόθεσης. Μετά την ανακοίνωση του Πατριαρχείου, δικαιωμένος ο Πατριάρχης Κιέβου Φιλάρετος, επισκέφθηκε τον Πρόεδρο της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο, λέγοντάς του: «Κύριε Πρόεδρε, Σας συγχαίρω για την πρώτη νίκη. Ήρθα να σας ευχαριστήσω προσωπικά, γιατί λόγω της επιμονή σας, χάρη στη σοφία σας, πετύχατε σήμερα αυτό. Οι προηγούμενοι πρόεδροι της Ουκρανίας, εργάστηκαν πάνω σε αυτό, αλλά δεν τα κατάφεραν. Εσείς όμως πετύχατε ένα κοινό στόχο.» Λέγοντας βέβαια αυτά ο επικεφαλής της UOK-CP απεκάλυπτε την πολιτική διάσταση και το παρασκήνιο που υπάρχει πίσω από τις αποφάσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αλλά τέτοιες ώρες ποιος προσέχει τα λόγια του;
Έτσι και ο ίδιος ο Ποροσένκο, δήλωσε με τη σειρά του: «Ο Κύριος είδε τον αγώνα του ουκρανικού λαού για την ανεξαρτησία του, και εισάκουσε τις προσευχές μας. […] Οι αποφάσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου διαλύουν οριστικά τις αυτοκρατορικές ψευδαισθήσεις και σοβινιστικές φαντασίες της Μόσχας, σχετικά με την Ουκρανία ως κανονικό έδαφος της Ρωσικής Εκκλησίας. […] Το ζήτημα της Αυτοκεφαλίας υπερβαίνει τα όρια της Εκκλησιαστικής ζωής, είναι ένα ζήτημα ανεξαρτησίας για όλους μας, της εθνικής ασφάλειας, της κρατικής υπόστασης και της παγκόσμιας γεωπολιτικής».
Ενότητα που διασπά
Ο Φιλάρετος ανακοίνωσε πως θα αναλάβει ο ίδιος πρωτοβουλία για την ενοποίηση όλων των Ουκρανών Ορθοδόξων σε μία Ενιαία Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, μεταξύ αυτών και «Ιεράρχες του Πατριαρχείου Μόσχας της Εκκλησίας της Ουκρανίας, εάν και εφόσον θελήσουν». Η διαδικασία αυτή θα είναι –συμπλήρωσε– ειρηνική και εθελοντική, αλλά από τη στιγμή που θα υπάρξει η μία και μοναδική κανονική αυτοκέφαλη Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία «δεν μπορεί να υπάρχει άλλη Εκκλησία στην επικράτειά μας. Μπορούν να υπάρχουν και άλλες Μητροπόλεις στην χώρα –διευκρίνισε– αλλά δεν θα εντάσσονται στο σώμα της ενιαίας ορθόδοξης εκκλησίας της Ουκρανίας, επομένως δεν θα έχουν το δικαίωμα να ονομάζονται Ουκρανική Εκκλησία.»
Καταλαβαίνει κανείς τι πρόκειται να ακολουθήσει: Η μόνη ως τώρα κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC) με προκαθήμενο τον μητροπολίτη Ονούφριο Μπερεζόφσκυ, θα παραμείνει ασφαλώς στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Μόσχας. Οπότε, καλυμμένη υπό τη σκέπη του Οικουμενικού Πατριαρχείου η κυβέρνηση θα προχωρήσει στη θεσμική υποβάθμισή της, σε αφαίρεση ναών, προσκυνημάτων κ.λπ., καθώς και σε κάθε μορφής εκβιασμούς ή απόπειρες εξαγοράς προς τα μέλη της να την εγκαταλείψουν για να προσχωρήσουν στην νέα «ενωτική» Εκκλησία, που θα έχει τη στήριξη του κράτους.
Το ξεκαθάρισε και ο Ποροσένκο, την ώρα που βεβαίωνε, υποτίθεται, για το αντίθετο. «Εγγυώμαι –είπε– ότι το κράτος της Ουκρανίας θα σεβαστεί την επιλογή των ατόμων που αποφασίζουν να μείνουν στη δομή της Εκκλησίας, που θα διατηρήσει την ενότητα της με την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Αλλά εγγυώμαι επίσης ότι το κράτος θα προστατεύει τα δικαιώματα των κληρικών και λαϊκών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας, οι οποίοι θα αποφασίσουν οικειοθελώς να αποκοπούν από τη Μόσχα, και μαζί με τους άλλους Ορθοδόξους να δημιουργήσουν μια ενιαία τοπική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία».
Τι σημαίνει αυτό, το εξήγησε με πολύ γλαφυρό τρόπο πριν από μία εβδομάδα ο Διευθυντής του Τμήματος Θρησκευτικών Υποθέσεων και Εθνικοτήτων του Υπ. Πολιτισμού της Ουκρανίας, Αντρέι Γιουράς, λέγοντας χαμογελαστά το εξής: «Για φανταστείτε, οι μοναχοί της Λαύρας των Σπηλαίων μετά από μια ημέρα να έρθουν και να φέρουν τα κλειδιά του μοναστηριού, λέγοντας ότι είχαν σχετικό όραμα που τους είπε να προσχωρήσουν στην ενιαία τοπική Εκκλησία».
Η σύρραξη που όλοι απεύχονται
Όπως φαίνεται λοιπόν, η σύγκρουση είναι μάλλον προδιαγεγραμμένη. Και η θρυαλλίδα θα είναι αυτή που υπονόησε ο Ουκρανός αξιωματούχος: η διαμάχη για το ποιος θα κατέχει τη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου και τη Λαύρα του Ποτσάεφ.
Τα δύο μεγάλα αυτά μοναστικά συγκροτήματα ανήκουν στην κανονική ως τώρα Εκκλησία, όμως το καθεστώς αυτό αμφισβητείται τόσο από την κυβέρνηση όσο και από την Εκκλησία του Φιλαρέτου. Διάφορα βίαια επεισόδια έχουν συμβεί ως τώρα από οπαδούς εθνικιστικών οργανώσεων, που απαιτούν εδώ και χρόνια την αλλαγή του ιδιοκτησιακού αυτού καθεστώτος, αλλά φαίνεται πλέον πως ήρθε η ώρα για μια άμεση κρατική επέμβαση. Το είπε ο Μητροπολίτης της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Αντώνιος, προειδοποιώντας πως φοβάται μια άμεση απόπειρα κατάληψης της Λαύρας του Κιέβου, αύριο κιόλας, Κυριακή 14 Οκτωβρίου, και εκφράζοντας την πεποίθηση πως οι πιστοί θα φυλάξουν τα ιερά τους.
Όλα αυτά τα καταλαβαίνει, και το ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο, που στην τελευταία παράγραφο του ανακοινωθέντος του κάνει έκκληση «προς πάσας τας εμπλεκομένας πλευράς να αποφεύγουν καταλήψεις Ναών, Μονών καί άλλων περιουσιακών στοιχείων, ως και πάσαν πράξιν βίας και εκδικητικότητος». Ομοίως και η αμερικανική πλευρά: «Ελπίζω ότι δεν θα υπάρξουν διαμαρτυρίες ή βιαιοπραγίες σαν αποτέλεσμα αυτής της απόφασης. Κάτι τέτοιο θα ήταν τραγικό.» Αυτά δήλωσε στις Βρυξέλες όπου βρισκόταν ο ειδικός επιτετραμμένος του αμερικανικού ΥΠΕΞ για την Ουκρανία, Κερτ Φόλκερ, μόλις έμαθε την απόφαση.
Από τη δική του μεριά ο πρόεδρος Ποροσένκο έκανε της εξής σιβυλλική δήλωση: «Αν δείτε κάποιους να προσπαθούν να καταλάβουν με τη βία τη Λαύρα, να ξέρετε πως είναι πράκτορες της Μόσχας». Προφανώς ο Ποροσένκο ετοιμάζει τα επιχειρήματα που θα μεταμορφώσουν την προετοιμαζόμενη σύρραξη από θρησκευτική σε πολιτική, και τελικώς σε αναμέτρηση του πολιτισμένου δυτικού κόσμου με τους βαρβάρους. Ζούμε το Οργουελικό 1984.
