του Γιώργου Παπαϊωάννου*
Δεν είναι μόνο ότι έγιναν κάποιες εκλογές και συζητάμε τα αποτελέσματα. Είναι μία στιγμή όπου πρέπει να δούμε λίγο πιο συνολικά αυτά που έχουν συμβεί στη χώρα, σε μεγαλύτερη κλίμακα. Αυτό ισχύει και όσον αφορά το θέμα της Αριστεράς.
Η δεκαετία του 90 κινήθηκε στον απόηχο των εξελίξεων του 1989-91. Της πτώσης το υπαρκτού, του τείχους κ.λπ. με ό,τι σήμαιναν αυτά. Η δεκαετία του 2000 είχε κάποια άλλα χαρακτηριστικά. Βγήκαμε από αυτή τη φάση, από το «τέλος της ιστορίας», υπήρξε το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, το οποίο έδωσε μία ανάσα σε σχέση με τη μονοκρατορία η οποία έχει εμφανιστεί μετά το 1989. Στην Ελλάδα, εκείνη την περίοδο είχαμε διάφορες εξελίξεις γύρω από την ενότητα της Αριστεράς και κάποια πράγματα βγήκαν από τον παραδοσιακό τρόπο ύπαρξής της. Από την άλλη, ο εκσυγχρονισμός του Σημίτη άλωσε μεγάλο βαθμό συνειδήσεις και χώρους.
Η δεκαετία που κλείνει έφερε τελείως διαφορετικές καταστάσεις και προσφέρεται για πλήθος συμπερασμάτων. Είχαμε την εμφάνιση ενός ριζοσπαστικού, αντιμνημονιακού ρεύματος, κινήματος μέσα στην ελληνική κοινωνία, μαζί με μία μεγάλη πολιτική κρίση η οποία ανατίναξε οτιδήποτε γνωρίζαμε πριν ως πολιτική γεωγραφία.
Μπορούμε όμως να πούμε ότι μέσα απ’ αυτή τη δεκαετία είχαμε στους αριστερούς χώρους και τα εξής: Έλλειψη κατανόησης του τι ακριβώς συμβαίνει στη χώρα. Δηλαδή, σε ποια φάση μπήκαμε στο 2010 και τι σηματοδότησε η μνημονιακή περίοδος. Δεν υπήρξε μια επανατοποθέτηση γύρω από όσα εκτυλίχθηκαν. Υπήρξε εγκλωβισμός σε σχήματα και στερεότυπα. Για παράδειγμα, το «κόμμα-πρωτοπορία», η «συντηρητική κοινωνία», μια «ταξική ανάλυση» πολύ περιοριστική, ο εγκλωβισμός σε δίπολα τα οποία δεν λειτουργούν στην πράξη, αλλά και μία ανάγνωση για την Ελλάδα εκτός πραγματικότητας. Ταυτόχρονα, έλειψε εντελώς η διατύπωση μιας εναλλακτικής πολιτικής πρότασης όσον αφορά το τι μπορεί να συμβεί σ’ αυτήν τη χώρα.
Το πρόβλημα της Αριστεράς είναι βαθύτερο και έχει να κάνει γενικότερα με το τι προσφέρεται ως εναλλακτική. Αυτή η «εναλλακτική», είναι είτε περιχαρακωμένη και σε μία φραστική μόνο αντιπαράθεση με το σύστημα, είτε φιλική προς αυτό
Το κλείσιμο σήμερα ενός κύκλου, ειδικά με το τέλος της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, μας βάζει σε μία νέα φάση. Σε αυτή τη φάση, θα είναι δύσκολο κανείς να τοποθετηθεί από τη σκοπιά μιας κάποιας Αριστεράς κι αυτό κάτι να σημαίνει. Ο περισσότερος κόσμος δεν πιστεύει πλέον ότι η όποια Αριστερά έχει κάποια εχέγγυα να κάνει οτιδήποτε διαφορετικό. Δεν αρκεί ένας διαχωρισμός απ’ τον ΣΥΡΙΖΑ, ότι εμείς είμαστε μια «άλλη Αριστερά». Είναι αρκετά οριακές αυτές οι προσεγγίσεις. Τέλος, στον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ, ήδη προαναγγέλλεται ο μετασχηματισμός σε μία πιο καθαρόαιμη σοσιαλδημοκρατική, κεντροαριστερή κατάσταση.
Δύο τάσεις
Στον χώρο της Αριστεράς, καταγράφονται σήμερα δύο βασικές τάσεις. Η πρώτη έχει τα στοιχεία μιας περιχαράκωσης και της γενικής επίκλησης μίας «αντίστασης» σε ό,τι συμβαίνει. Αυτό σήμερα δεν λέει και πολλά πράγματα. Ειδικά μετά από μία δεκαετία, όπου υπήρξε και πραγματική αντίσταση, και οι σχετικές κατεργασίες της. Από κοντά, η περιχαράκωση γύρω από έναν κομματικό ή πιο «μετωπικό» οργανισμό. Αυτή πρώτη τάση έχει διάφορες καταστάσεις, με πιο σημαντική αυτή του ΚΚΕ. Ο οργανισμός αυτός δεν έχει επιδείξει καμιά διάθεση πολιτικής παρέμβασης σε όσα γίνονται. Δεν αποτελεί πολιτική θέση η γενική επίκληση, είτε κάποιων αγώνων που υποτίθεται ότι δίνει ένα κόμμα μόνο του, είτε μιας επερχόμενης αλλαγής, με τρόπο που δεν πείθει κανέναν. Ειδικά όταν, όπου υπήρξε πραγματική λαϊκή αντίσταση και «συστημικοί κίνδυνοι», αυτό δεν συμμετείχε ή ήταν επί της ουσίας απέναντι. Στην ίδια τάση θα μπορούσαμε να προσθέσουμε κι άλλες καταστάσεις, οι οποίες συνολικά μιλώντας, έχουν υποστεί σημαντική μείωση της επιρροής τους. Από αυτή την άποψη, μπαίνουμε και σε μια φάση «κανονικότητας» εντός της ίδιας της Αριστεράς.
Υπάρχει μία δεύτερη τάση στους χώρους της Αριστεράς, που είναι φιλική προς την παγκοσμιοποίηση, προς το κυρίαρχο ρεύμα του καπιταλισμού επί της ουσίας. Αν δούμε δούμε, για παράδειγμα, τον λόγο του Ομπάμα, εδώ στην Αθήνα, και τις διακηρύξεις του γύρω από το πώς βλέπει τον κόσμο, δεν θα βρούμε μεγάλες διαφορές. Θα βρούμε κοινά στοιχεία με κομμάτια της Αριστεράς τα οποία δρουν στη χώρα μας. Και φυσικά δεν μιλάμε για τον ΣΥΡΙΖΑ. Μία μίξη ατομικών δικαιωμάτων και επιλογών γενικώς, αποδοχής των διεθνών τετελεσμένων ή της γεωπολιτικής κατάστασης και της θέσης της χώρας, και μαζί αρκετές ομοιότητες, πιο βαθιές, όσον αφορά την ιδεολογία ή την κοινωνία και πώς προχωράει.
Είναι πιο βαθύ το πρόβλημα και έχει να κάνει γενικότερα με το τι προσφέρεται ως εναλλακτική. Αυτή η «εναλλακτική», λοιπόν, είναι είτε περιχαρακωμένη και σε μία φραστική μόνο αντιπαράθεση με το σύστημα, είτε φιλική προς αυτό.
Επαναθεμελίωση στα λόγια
Τελευταία γίνεται μια συζήτηση γύρω από την ανάγκη υπέρβασης της Αριστεράς, το τέλος της Αριστεράς ή την επαναθεμελίωσή της. Υπάρχει πλειοδοσία γύρω από τέτοιες διαπιστώσεις, αλλά πρέπει να δούμε πού ακριβώς εδράζονται αυτές.
Υπάρχουν ορισμένα ερωτηματικά. Γιατί αυτά ανακαλύπτονται τώρα; Υπήρξαν αρκετοί σταθμοί όλα αυτά τα χρόνια για να δει κανείς λίγο διαφορετικά όσα συνέβαιναν και αυτοί δεν αξιοποιήθηκαν. Υπήρξε εμμονή πάνω σε μια σταθερότητα ή ακινησία γύρω από το τι κάνουμε και τι λέμε. Δεν άλλαξαν πολλά πράγματα στον τρόπο που οι άνθρωποι σ’ αυτούς τους χώρους αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους. Υπήρξαν κυρίως επικλήσεις για μια ενότητα, κυρίως σαν σύμπραξη ή συγκόλληση γειτονικών χώρων. Μαζί, αρκετή δόση παραγοντισμού, μηχανισμών και μικροκομματισμού. Κυριάρχησε η λογική ποιος θα «εκφράσει» διάφορες τάσεις στην κοινωνία και όχι να τις μελετήσει ή να τις βοηθήσει να ξεδιπλωθούν, παίζοντας έναν προωθητικό, προαγωγικό ρόλο. Ποιος θα εκφράσει το Όχι, την αντίσταση, το αντιμνημόνιο. Αρκετές ευκολίες για το πώς βαδίζουν τα πράγματα και καταγγελία γενικώς του συστήματος, των μνημονίων, της Ε.Ε., του ευρώ, από ποιο να βγούμε πρώτα κ.λπ. Χωρίς μια εμβάθυνση σε αυτά που συνέβαιναν μπροστά στα μάτια μας.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να μου επιτρέψετε να πω ότι ο Δρόμος και το γενικότερο αυτό πολιτικό εγχείρημα, προσπάθησε να θέση την ανάγκη μιας ουσιαστικής αλλαγής και επαναθεμελίωσης μέσα στους χώρους της Αριστεράς και γενικότερα. Προσπαθήσαμε να θέσουμε το ζήτημα ότι πρέπει να πάμε διαφορετικά, άσχετα εάν καταφέρναμε πάντα να το αναλύσουμε ή να το κάνουμε πράξη. Θέσαμε με πολλούς τρόπους την αντίληψη ότι χρειάζονται καινούργια πράγματα και αλλάξαμε. Προσπαθήσαμε να αποφύγουμε τις μικροτακτικές, τις εύκολες συγκολλήσεις και διακηρύξεις, τα μεγάλα λόγια, παρόλο που πάντα υπάρχει ο πειρασμός να πεις εύκολα λόγια. Είχαμε και ένα μικρό κόστος, κάποιες «υγειονομικές ζώνες» οι οποίες στήθηκαν. Σήμερα, ενώ υπάρχουν κουβέντες γύρω από μια αναζήτηση κ.λπ., δεν ορίζεται πιο συγκεκριμένα ποια είναι τα στοιχεία τα οποία γύρω από τα οποία πρέπει κανείς να αναθεωρήσει την οπτική του.
Συμπερασματικά, πέντε σημεία
Το πρώτο είναι ότι μπαίνουμε σε μία νέα περίοδο γενικότερα αλλά και ειδικότερα όσον αφορά αυτό που λέγεται με οποιονδήποτε τρόπο Αριστερά. Δεν φτάνει κανείς να τοποθετείται σ’ αυτή τη μεριά, δεν σημαίνει κάτι αυτό, χρειάζονται περισσότερα πράγματα. Αυτή είναι μια απλή διαπίστωση.
Δεύτερον, υφίσταται σήμερα μια ηγεμονία των ιδεών ή των αντιλήψεων της παγκοσμιοποίησης μέσα στην Αριστερά. Ηγεμονεύουν οι κυρίαρχες αντιλήψεις μέσα σ’ αυτόν τον χώρο. Ειδικότερα στην Ελλάδα κυριαρχούν οι αντιλήψεις ή η ιδεολογία του ΣΥΡΙΖΑ και της Κεντροαριστεράς μέσα στον χώρο της Αριστεράς συνολικά.
Τρίτο. Είναι δύσκολο πράγμα η Αριστερά να αυτοϊαθεί, δεν φαίνεται ότι μπορεί να συμβεί αυτό μέσα από μια διαδικασία προαγωγής της. Χρειάζονται άλλου είδους γεγονότα και διεργασίες και δεν αρκεί η αλλαγή κάποιων καταστάσεων εντός των οργανωμένων τειχών.
Τέταρτο, ξανά δεν αρκούν οι εύκολες λύσεις. Κάποιο προσωποπαγές μόρφωμα, ένας αρχηγός που «τα λέει καλά» ή «αυτός δεν θα προδώσει», ή ένα καλό σύνθημα. Χρειάζονται άλλου είδους διαδικασίες που να συνδυάζουν πολλαπλά επίπεδα, κοινωνικά, πολιτικά, ιδεολογικά.
Πέμπτο, χρειάζονται διαδικασίες ευρύτερου διαλόγου, όχι ανάμεσα σε δύο-τρεις οργανώσεις, όχι κάποια ομφαλοσκόπηση γύρω από άσχετα ζητήματα. Μια πιο ουσιαστική συζήτηση ανθρώπων, κύκλων, παρεών, καταστάσεων, γύρω από το πού βρίσκονται σήμερα τα πράγματα. Σε τι κατάσταση είναι αυτό που λέγεται λαός, κοινωνία, Ελλάδα, κόσμος. Υφίσταται σήμερα κάποια ανάγκη μετάβασης προς τα κάπου ή έχουν τελειώσει τα πάντα; Έκλεισε ένας κύκλος και έτσι θα πάμε τα επόμενα χρόνια; Αυτά μένει να αναζητηθούν.
Το κείμενο αποτελεί συντομευμένη μορφή της ομιλίας στην εκδήλωση του Δρόμου στην Αθήνα που έγινε τη Δευτέρα 15 Ιουλίου στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών. Τίτλος, μεσότιτλοι και φραστικές αλλαγές από τον προφορικό λόγο, είναι της Σύνταξης.
