Του Γιώργου Λιερού
Μια αντιευρωπαϊκή δυναμική εκδηλώνεται μέσα από το κίνημα αλληλεγγύης που απλώθηκε σε oλόκληρη την Ελλάδα. Σε μια συγκυρία που όλα φαίνονταν να έχουν χαθεί, μια αυθόρμητη λαϊκή κινητοποίηση έρχεται ν’ αλλάξει τα δεδομένα. Ενώ οι ευρωπαϊκές κοινωνίες στρέφονται προς την άκρα Δεξιά, στην ερειπωμένη από την κρίση Ελλάδα η μεγάλη μερίδα του πληθυσμού έρχεται να συνδράμει τους πρόσφυγες. Ένα κίνημα αλληλεγγύης εξίσου σημαντικό με το κίνημα των πλατειών και το δημοψήφισμα του Ιουνίου. Πού είναι η άκρα Δεξιά η οποία θα έπρεπε να θριαμβεύει μετά την επονείδιστη συνθηκολόγηση της αριστερής κυβέρνησης; Δεν είναι μόνο το ότι διασκεδάζονται τα στερεότυπα που μια καλά δουλεμένη προπαγάνδα δημιούργησε εναντίον των ανθρώπων αυτής της χώρας. Ή ότι ο λαός μας θα μπορούσε να προκαλέσει μια δραστήρια διεθνιστική αλληλεγγύη, αφετηρία για την ανατροπή του αρνητικού διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων. Η πιο σημαντική συνέπεια είναι ότι η ελληνική κοινωνία ανακτά την αξιοπρέπεια και την αυτοπεποίθησή της, βεβαιώνοντας την «υπεροχή» της απέναντι στην Ευρώπη, ξαναπιάνοντας το νήμα με τον «αντιστασιακό χαρακτήρα» της ιστορίας της. Μετά το άγος των τριών δεκαετιών της ευρωπαϊκής Ελλάδας – πρόκειται για μια πραγματική διαδικασία εξαγνισμού.
Η κυβέρνηση -ο πρωθυπουργός που σφιχταγκαλιάζεται με αιμοσταγείς δικτάτορες όπως ο Σίσι της Αιγύπτου ή δολοφόνους όπως ο Νετανιάχου- προσπαθεί χρησιμοποιώντας το κίνημα αλληλεγγύης να ξελασπώσει, αλλά τα περιθώρια ελιγμών είναι ελάχιστα. Αυτή η μόλις ανακτημένη αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση δεν μπορεί να έχει καμιά τύχη σαν «η συνείδηση μιας Ε.Ε. που χάνεται» ή υπερασπιζόμενη «με πάθος αρχές και αξίες που χαρακτήριζαν την Ε.Ε. μέχρι σήμερα», δηλαδή μέσα σε ένα πλαίσιο για το προσφυγικό ζήτημα σαν αυτό που προτείνει η πρώην υπουργός Τ. Χριστοδουλοπούλου. Τι χάνεται ακριβώς στην Ε.Ε.; Ποιες είναι αυτές οι αρχές και αξίες;
* * *
Η Ε.Ε. αποτελεί μέρος της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης, η άλλη όψη της οποίας είναι η κατάτμηση σε ζώνες, όπως τις εννοεί ο Α. Μπαντιού. Το έθνος-κράτος και η πόλη, σήμερα, εξαρθρώνονται και τεμαχίζονται σε ζώνες. Στους δύο ακραίους πόλους του διαχωρισμού βρίσκονται από τη μια τα μητροπολιτικά κέντρα της παγκόσμιας αγοράς και οι περιφραγμένες πόλεις τους και από την άλλη τα γκέτο των αμερικανικών πόλεων, τα υποβαθμισμένα ευρωπαϊκά προάστια, οι παραγκουπόλεις Ασίας, Αφρικής και Λατινικής Αμερικής, οι «ειδικές οικονομικές ζώνες», τα αποτυχημένα κράτη, οι χώρες-σκουπίδια, οι ανομικές ζώνες. Ανάμεσα στις δυο άκρες του φάσματος υφίστανται πολυάριθμα ενδιάμεσα επίπεδα σε συνεχή ανταγωνισμό για να βελτιώσουν τη θέση τους ή να αποφύγουν την υποβάθμισή τους στις ιεραρχίες του παγκόσμιου καπιταλισμού· ιεραρχίες που σχηματίζονται με αλλεπάλληλα διαβήματα αποκλεισμού στην αφετηρία των οποίων βρίσκεται η οργανωμένη και από τα πάνω παραγωγή του χάους, η επιβολή της ανομικής κατάρρευσης, η κατάσταση εξαίρεσης.
* * *
Οι μεταναστευτικές ροές και τα κύματα προσφύγων, η πρόσφατη άνοδος της άκρας Δεξιάς και οι προοπτικές της Ελλάδας σαν αποτυχημένου κράτους, είναι καταστάσεις που έχουν οργανική σχέση με την λεγόμενη ευρωπαϊκή ενοποίηση:
– Οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης κατανοημένης ως κατάτμηση σε ζώνες. Ο νομαδισμός του σύγχρονου προλεταριάτου δεν αναιρεί τις ανισομετρίες οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης ή τις βασικές διεθνείς σχέσεις εξουσίας, δεν ακυρώνει εν γένει τα σύνορα ούτε συνάδει οπωσδήποτε με τη συμφιλίωση των λαών. Σήμερα, μαίνεται ο πόλεμος για τις ταυτότητες (εθνικές, εθνοτικές, θρησκευτικές) και με μεγαλύτερη μάλιστα ένταση στα υπόγεια της κοινωνίας· το κράτος ασκεί την εξουσία του ακριβώς μέσα από αυτή την πολυδιάσπαση. Πλέον οι φραγμοί των εθνικών συνόρων συμπληρώνονται με εκείνους που υπάρχουν στο εσωτερικό των ίδιων των μεγαπόλεων. Οι αποικιοκρατούμενοι δεν βρίσκονται πια στις μακρινές ηπείρους, αλλά μέσα στις ίδιες τις μητροπόλεις, ενώ το σώμα των πολιτών διαλύεται σε δίκτυα της κοινωνίας των ιδιωτών, και ενοποιούνται διά της αποφασιστικής μεσολάβησης της αγοράς.
– Η κ. Χριστοδουλοπούλου μπορεί να κοιμάται ήσυχη· είναι αδύνατη η επιστροφή στην Ευρώπη των εθνών. Η ένωση των Γερμανών βιομηχάνων ανακοίνωσε ότι για να διατηρηθεί ο δυναμισμός της γερμανικής οικονομίας χρειάζεται ετήσια εισδοχή 700.000 μεταναστών. Από την άλλη μεριά, η αξιοσημείωτη διεισδυτικότητα της δημαγωγίας της άκρας Δεξιάς στις λαϊκές τάξεις στηρίζεται στο γεγονός ότι οι τελευταίες γνωρίζουν καλά τη στενή σχέση που έχει το έθνος-κράτος με το κοινωνικό κράτος ή το κράτος πρόνοιας. Εναντίον του ακροδεξιού λαϊκισμού έχουν συναντηθεί τα πιο δυναμικά τμήματα του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου με τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό της Αριστεράς (σε κείμενα υπογραφών υπέρ της υποδοχής των προσφύγων εξαίρεται η «υποδειγματική πρωτοβουλία της Γερμανίας», ενώ εμβληματικές φυσιογνωμίες της αριστερής ευρωπαϊκής διανόησης πλέκουν το εγκώμιο της Μέρκελ). Αυτή η διάταξη των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων είναι αδιάψευστο δείγμα της βαθιάς πολιτισμικής παρακμής της Ευρώπης, που δεν ταυτίζεται με την κρίση του καπιταλισμού. Μια σοβαρή περαιτέρω ενίσχυση του ακροδεξιού λαϊκισμού απλώς θα επιταχύνει την ήδη δρομολογημένη υποβάθμιση του ευρωπαϊκού καπιταλισμού στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Μια πιο περιορισμένη, όμως, παρουσία των ακροδεξιών θα μπορούσε να είναι πολλαπλά χρήσιμη στο ευρωπαϊκό κεφάλαιο. Οι ακροδεξιές ηγεσίες, άλλωστε, δεν διεκδικούν ένα αυτόνομο ιστορικό πεπρωμένο, αλλά υπερασπίζονται θέσεις ή διεκδικούν βελτιώσεις στην ιεραρχία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Δεν αμφισβητούν τον οικονομικό φιλελευθερισμό και συχνά αντλούν επιχειρήματα εναντίον των μεταναστών από τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό (η ισλαμοφοβία εμπνέεται κυρίως από τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό). Η υποδαύλιση των ταυτοτικών συγκρούσεων σήμερα, η γκετοποίηση των μεταναστών κ.λπ. δεν ενοποιεί, αλλά κατατεμαχίζει τα έθνη-κράτη.
– Η προσφυγική κρίση και η «αξιολόγηση» είναι όψεις της ίδιας διαδικασίας. Το επίδικο των μνημονίων δεν ήταν μόνο τα μεγέθη της υπεραξίας -όπως μας διαβεβαίωναν οι «ταξικές» αναλύσεις της πλάκας που επικράτησαν μεταξύ αριστερών οικονομολόγων- αλλά η νέα ιμπεριαλιστική πρακτική της συνειδητής εισαγωγής του χάους, της αποδιοργάνωσης και της ανομίας πλέον και σε επιλεγμένες περιοχές της Ευρώπης αρχίζοντας από την Ελλάδα. Μια ολόκληρη χώρα, ειδική οικονομική ζώνη, ένα αποτυχημένο κράτος, μια επιλεκτική άρση του ευρωπαϊκού κεκτημένου για να διασφαλιστεί η κανονική και εύρυθμη λειτουργία της Ε.Ε. ως όλου. Η ευρωπαϊκή πολιτική δεν στερείται συνέπειας όταν αντιμετωπίζοντας την προσφυγική κρίση έρχεται να επιβάλει στην Ελλάδα να γίνει ένα απέραντο hot spot.
* * *
Αυτήν ακριβώς την έκβαση των πραγμάτων απέτρεψε το κίνημα αλληλεγγύης αποκτώντας πλειοψηφικά -ηγεμονικά- χαρακτηριστικά μέσα στην κοινωνία. Πρόκειται για μια σπουδαία ανατροπή που την πέτυχε μια μερίδα του πληθυσμού κινούμενη με την νοημοσύνη του σμήνους και όχι ακολουθώντας το σχέδιο κάποιας πρωτοπορίας. Ωστόσο, η κατάσταση παραμένει εξαιρετικά δύσκολη. Μπορεί μια χώρα με κατεστραμμένη την οικονομία της να δώσει ελπίδες για μια καινούργια καλύτερη ζωή, σε ανθρώπους που πήραν το δρόμο της προσφυγιάς; Ποιος είναι ο χαρακτήρας που πρέπει να πάρει το κίνημα αλληλεγγύης αν οι πρόσφυγες αναγκαστούν να μείνουν; Πόσο ικανοί είμαστε (Έλληνες και μετανάστες) να ξεκινήσουμε μια πολιτικο-κοινωνική διαδικασία χειραφέτησης που θα κερδίσει σαν οργανικό της μέρος τους πρόσφυγες; Μια τέτοια προοπτική δεν μπορεί να δώσει ούτε η κοσμοπολίτικη Αριστερά των δικαιωμάτων, ούτε η Αριστερά που ζει ακόμα στην εποχή των εθνικών κρατών, των κεϊνσιανών πολιτικών και του κράτους πρόνοιας. Και, γενικότερα, είναι ακόμη η Ευρώπη, αν ποτέ ήταν, ο ευρύτερος πολιτικο-πολιτισμικός χώρος στη συγκρότηση του οποίου συμβάλλοντας θα πάρουμε τη θέση μας στον κόσμο; Μήπως αυτός ο χώρος είναι η Μεσόγειος και η Νότια Ευρώπη ή μήπως είναι όλη η περιοχή από τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου μέχρι την Κασπία και τις παραδουνάβιες χώρες (η Βαλκανική, η Μικρά Ασία και ο Καύκασος); Τα δύσκολα είναι μπροστά μας. Αν παρ’ ελπίδα τα καταφέρουμε, θα μπορέσουν να πουν για μας: «Και οι έσχατοι έσονται πρώτοι».
