Του Ahmet Oral.
Το Οθωμανικό κράτος που απλωνόταν σε τρεις ηπείρους κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, υποχωρώντας στις περιοχές Θράκης, Μικράς Ασίας, Μεσοποταμίας, Καυκάσου και Μέσης Ανατολής προσπάθησε να διαμορφώσει την έννοια της Οθωμανικής Κοινοπολιτείας ώστε να σταματήσει η περαιτέρω συρρίκνωση.
Το Οθωμανικό κράτος που απλωνόταν σε τρεις ηπείρους κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, υποχωρώντας στις περιοχές Θράκης, Μικράς Ασίας, Μεσοποταμίας, Καυκάσου και Μέσης Ανατολής προσπάθησε να διαμορφώσει την έννοια της Οθωμανικής Κοινοπολιτείας ώστε να σταματήσει η περαιτέρω συρρίκνωση.
Κατά την περίοδο αυτή το σύστημα ήλθε σε απευθείας επαφή με τον καπιταλισμό. Άρχισε να αποκαλείται «ο ασθενής της Ασίας», εφόσον έχανε διαρκώς εδάφη στην Ευρώπη και την Ασία ως αποτέλεσμα της κατά τόπους αντίθεσης διάφορων λαών. Επιπλέον άρχισε να δέχεται την πίεση των δυτικών καπιταλιστικών αγορών και να αποτελεί πεδίο δράσης τους, με αποτέλεσμα να τραυματίζεται και να συρρικνώνεται.
Η πρώτη ομάδα που προσπάθησε να εμποδίσει την εξέλιξη αυτή ήταν ο πρίγκιπας Σαμπαχαεντίν, ανηψιός του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β. O Σαμπαχαεντίν πολιτικά βρισκόταν κοντύτερα στη Μεγάλη Βρετανία και την Αντάντ.
Εγκαινίασε ένα πρόγραμμα μετεξέλιξης της Αυτοκρατορίας σε μια «πολυπολιτισμική» κοινωνία, που θα φιλοξενούσε μέσα στο οθωμανικό μωσαϊκό τους διάφορους συμβατούς μεταξύ τους πολιτισμούς. Με την αντίληψη αυτή ιδρύθηκε το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος».
Η πρώτη ομάδα που προσπάθησε να εμποδίσει την εξέλιξη αυτή ήταν ο πρίγκιπας Σαμπαχαεντίν, ανηψιός του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β. O Σαμπαχαεντίν πολιτικά βρισκόταν κοντύτερα στη Μεγάλη Βρετανία και την Αντάντ.
Εγκαινίασε ένα πρόγραμμα μετεξέλιξης της Αυτοκρατορίας σε μια «πολυπολιτισμική» κοινωνία, που θα φιλοξενούσε μέσα στο οθωμανικό μωσαϊκό τους διάφορους συμβατούς μεταξύ τους πολιτισμούς. Με την αντίληψη αυτή ιδρύθηκε το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος».
Στην οργάνωση αυτή, σε αντίθεση με τις απόψεις του του πρίγκιπα Σαμπαχαεντίν (αντεμί μερκετζί: αποκέντρωση), εμφανίστηκε η ομάδα του Αχμέτ Ριζά, που υποστήριζε τον συγκεντρωτικό έλεγχο (κατί μερκετζί) και εισήλθε δυναμικά στην πολιτική με την υποστήριξη των Γερμανών. Το αποτέλεσμα ήταν η διάσπαση της οργάνωσης.
Η γερμανική συνενοχή
Η γραμμή του Σαμπαχαεντίν είχε τη μεγαλύτερη μαζική αποδοχή. Παρ’ όλη τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση για κάποια περίοδο, δεν κατάφερε να διαμορφώσει την τελική γραμμή και βαθμιαία απομακρύνθηκε από την εξουσία. Η ομάδα που πίστευε στο σκληρό κεντρικό έλεγχο, στις βίαιες επεμβάσεις και τη σκληρή καταστολή, ανάπτυξε συμπεριφορά ταύρου εν υαλοπωλείω εφαρμόζοντας κατά γράμμα τις εντολές της Γερμανίας. Πίστευε απόλυτα ότι «τα πάντα πρέπει να εκτελούνται από το κράτος και τις ομάδες εξουσίας (kadro)». Βάλθηκε με βιασύνη να διαμορφώσει το κράτος οργανώνοντας τον εαυτό του νόμιμα ή παράνομα. Αποφάσισε να αρπάξει την κρατική εξουσία και να ισοσταθμίσει την απώλεια στη Δύση με τα κέρδη στην Ασία ή τουλάχιστον να μη χάσει άλλα εδάφη. Η ομάδα αυτή του Κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος», που δεν είχε φυλετική τουρκική προέλευση, ενστερνίστηκε την πολιτική της άκρατης βίας.
Οι Ενωτικοί, όταν πραγματοποίησαν το πραξικόπημα το 1908 προσανατολιζόταν από τον οθωμανισμό προς τον τουρκισμό/τουρανισμό. Στην κατεύθυνση αυτή ονειρεύονταν να εθνικοποιηθούν ως «Τούρκοι». Το Κομιτάτο δεν διέθετε τα εφόδια ώστε να εκπληρώσει το σκοπό της εθνικοποίησης των Τούρκων ως μια ιστορική εξελικτική διαδικασία.
Όπως αναφέρει το 1853 ο Καρλ Μαρξ στο έργο του «Το Ανατολικό Ζήτημα»:
«Αποτελεί μεγάλο λάθος να πιστέψει κανείς ότι η Τουρκία διοικείται από Τούρκους. Οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι άλλες μειονότητες που επικρατούν στις πόλεις-λιμάνια, κρατούν στα χέρια τους και ελέγχουν ουσιαστικά το εμπόριο και την οικονομία. Όμως οι Τούρκοι διαθέτουν τα προνόμια στη διοίκηση και τον πολιτισμό».
Δηλαδή οι Τούρκοι ήταν αποστερημένοι του βασικού στοιχείου που απαιτείται να γίνει έθνος ένας λαός, την οικονομία. Οι Οθωμανοί σ’ όλη τους την ιστορία ήταν κατακτητές και ενσωμάτωναν στη δομή τους τα πολιτιστικά στοιχεία των λαών που κατακτούσαν δημιουργώντας έτσι μια ετερογένεια.
Μέσα σ’ αυτή τη δομή οι Τούρκοι δεν διέθεταν δικό τους ιδιαίτερο πολιτισμό. Η τουρκική κοινωνία αρκούνταν στα πολιτισμικά στοιχεία που έπαιρνε από τους άλλους λαούς και απ’ αυτή την πλευρά δεν βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση ώστε να μπορεί να εξελιχθεί σε έθνος. Υπ’ αυτή την οπτική γωνία, αν και εξαρχής υπήρχε η άποψη της απομάκρυνσης από το Ισλάμ και η υιοθέτηση πορείας προς το λαϊκισμό και το μοντερνισμό εν τούτοις αυτό δεν ήταν δυνατόν να συμβεί.
Μη έχοντας άλλα στηρίγματα αναγκάστηκε να προσανατολιστεί προς το Ισλάμ και να χρησιμοποιήσει το «όπλο της θρησκείας» για την εθνογένεση.
Η σημερινή προσθήκη στον τουρκισμό της ισλαμικής σύνθεσης είναι στην κατεύθυνση αυτού του άξονα.
Η γραμμή του Σαμπαχαεντίν είχε τη μεγαλύτερη μαζική αποδοχή. Παρ’ όλη τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση για κάποια περίοδο, δεν κατάφερε να διαμορφώσει την τελική γραμμή και βαθμιαία απομακρύνθηκε από την εξουσία. Η ομάδα που πίστευε στο σκληρό κεντρικό έλεγχο, στις βίαιες επεμβάσεις και τη σκληρή καταστολή, ανάπτυξε συμπεριφορά ταύρου εν υαλοπωλείω εφαρμόζοντας κατά γράμμα τις εντολές της Γερμανίας. Πίστευε απόλυτα ότι «τα πάντα πρέπει να εκτελούνται από το κράτος και τις ομάδες εξουσίας (kadro)». Βάλθηκε με βιασύνη να διαμορφώσει το κράτος οργανώνοντας τον εαυτό του νόμιμα ή παράνομα. Αποφάσισε να αρπάξει την κρατική εξουσία και να ισοσταθμίσει την απώλεια στη Δύση με τα κέρδη στην Ασία ή τουλάχιστον να μη χάσει άλλα εδάφη. Η ομάδα αυτή του Κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος», που δεν είχε φυλετική τουρκική προέλευση, ενστερνίστηκε την πολιτική της άκρατης βίας.
Οι Ενωτικοί, όταν πραγματοποίησαν το πραξικόπημα το 1908 προσανατολιζόταν από τον οθωμανισμό προς τον τουρκισμό/τουρανισμό. Στην κατεύθυνση αυτή ονειρεύονταν να εθνικοποιηθούν ως «Τούρκοι». Το Κομιτάτο δεν διέθετε τα εφόδια ώστε να εκπληρώσει το σκοπό της εθνικοποίησης των Τούρκων ως μια ιστορική εξελικτική διαδικασία.
Όπως αναφέρει το 1853 ο Καρλ Μαρξ στο έργο του «Το Ανατολικό Ζήτημα»:
«Αποτελεί μεγάλο λάθος να πιστέψει κανείς ότι η Τουρκία διοικείται από Τούρκους. Οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι άλλες μειονότητες που επικρατούν στις πόλεις-λιμάνια, κρατούν στα χέρια τους και ελέγχουν ουσιαστικά το εμπόριο και την οικονομία. Όμως οι Τούρκοι διαθέτουν τα προνόμια στη διοίκηση και τον πολιτισμό».
Δηλαδή οι Τούρκοι ήταν αποστερημένοι του βασικού στοιχείου που απαιτείται να γίνει έθνος ένας λαός, την οικονομία. Οι Οθωμανοί σ’ όλη τους την ιστορία ήταν κατακτητές και ενσωμάτωναν στη δομή τους τα πολιτιστικά στοιχεία των λαών που κατακτούσαν δημιουργώντας έτσι μια ετερογένεια.
Μέσα σ’ αυτή τη δομή οι Τούρκοι δεν διέθεταν δικό τους ιδιαίτερο πολιτισμό. Η τουρκική κοινωνία αρκούνταν στα πολιτισμικά στοιχεία που έπαιρνε από τους άλλους λαούς και απ’ αυτή την πλευρά δεν βρισκόταν σε τέτοια κατάσταση ώστε να μπορεί να εξελιχθεί σε έθνος. Υπ’ αυτή την οπτική γωνία, αν και εξαρχής υπήρχε η άποψη της απομάκρυνσης από το Ισλάμ και η υιοθέτηση πορείας προς το λαϊκισμό και το μοντερνισμό εν τούτοις αυτό δεν ήταν δυνατόν να συμβεί.
Μη έχοντας άλλα στηρίγματα αναγκάστηκε να προσανατολιστεί προς το Ισλάμ και να χρησιμοποιήσει το «όπλο της θρησκείας» για την εθνογένεση.
Η σημερινή προσθήκη στον τουρκισμό της ισλαμικής σύνθεσης είναι στην κατεύθυνση αυτού του άξονα.
*Ο Ahmet Oral είναι Γλωσσολόγος-Eκπαιδευτικός. Απολύθηκε από την εκπαίδευση λόγω των πολιτικών του απόψεων. Κατά την περίοδο του φασιστικού πραξικοπήματος καταδικάστηκε σε 10 χρόνια φυλάκιση. Σήμερα διευθύνει τις εκδόσεις «Peri». Έχει συγγράψει 26 βιβλία και ως εκδότης έχει εκδόσει 380 τίτλους.
Σχόλια
