Προδημοσίευση της εισαγωγής του βιβλίου του Δημήτρη Μπελαντή για την επανάσταση στην Ισπανία, εκδόσεις Τόπος, Αθήνα 2021
Πόσα πράγματα γνωρίζουμε για την κοινωνική επανάσταση στην Ισπανία, πριν και κατά την δεκαετία του 1930; Εκτός από ένα σώμα ιστορικών σε διεθνή κλίμακα, που ασχολούνται εξειδικευμένα με το αντικείμενο αυτό (1), αλλά και εκτός από το αναρχικό/αντιεξουσιαστικό ρεύμα στις διάφορες μορφές του, το οποίο δικαίως συντηρεί με διάφορους τρόπους τη μνήμη της μόνης κοινωνικής επανάστασης, που υπήρξε ιδεολογικά βασικά μια αναρχική επανάσταση, οι περισσότεροι και στην Ελλάδα και διεθνώς γνωρίζουν κυρίως ότι στην Ισπανία διεξήχθη στα 1936-1939 ένας σκληρός εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στη μοναρχική και φασιστική Δεξιά και τη δημοκρατική Αριστερά και Κεντροαριστερά, όπου συμμετείχαν και οι ηρωικοί αγωνιστές των Διεθνών Ταξιαρχιών από όλον τον πλανήτη ως σύμμαχοι της Ισπανικής Δημοκρατίας. Και ότι νίκησε στρατιωτικά η φασιστική Δεξιά.
ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ότι στην Ισπανία διεξήχθη μια επανάσταση (αυτό που μαρξιστικά θα χαρακτηρίζαμε ως «σοσιαλιστική επανάσταση» και οι αναρχικοί, από την πλευρά τους, χαρακτηρίζουν «κοινωνική επανάσταση», ως εκ της ιδεολογικής τους πεποίθησης περί μη κατάληψης της κρατικής εξουσίας) δεν είναι, τουλάχιστον στην Ελλάδα, ευρέως γνωστό, αν και ορισμένα καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά γεγονότα έχουν ενισχύσει την γνώση του: Παλιότερα το περίφημο αυτοβιογραφικό έργο του George Orwell (Τζωρτζ Όργουελ) «Φόρος Τιμής στην Καταλωνία» ( “Homage to Catalonia” (1938) in “Orwell in Spain”, Penguin Books, 2001 (2), σελ. 28-214), πιο πρόσφατα (1995) την περίφημη ταινία του Βρετανού σκηνοθέτη Ken Loach «Γη και Ελευθερία» (Land and Freedom), που αναδεικνύει και τις επαναστατικές πρακτικές (κολλεκτιβοποίηση) αλλά και την έντονη βίαιη σύγκρουση αναρχικών-κομμουνιστών το 1937. Η ενθύμηση της κοινωνικής επανάστασης στην Ισπανία περιορίσθηκε στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης κυρίως στον αναρχικό αλλά και τον τροτσκιστικό χώρο, οι οποίοι και πραγματοποίησαν ορισμένες σημαντικές εκδόσεις (Το «Φόρος Τιμής στην Καταλωνία» του Τζωρτζ Όργουελλ από τον Ελεύθερο Τύπο, ορισμένα βιβλία του Γερμανού αναρχοσυνδικαλιστή Rudolf Rocker (Ρούντολφ Ρόκερ), το βιβλίο του Sam Dolgoff (Σαμ Ντόλγκοφφ) «Αναρχικές κολλεκτίβες – η εργατική αυτοδιεύθύνση στην Ισπανική Επανάσταση» (Διεθνής Βιβλιοθήκη, 1975), το βιβλίο του μεγάλου Γερμανού αναρχοσυνδικαλιστή Augustin Suchy (Αουγκουστίν Σούχυ) «Κολλεκτιβισμός και Αυτοδιαχείριση στην Ισπανία» (Επίκουρος, 1975) το σημαντικό δίτομο έργο του Abel Paz (Άμπελ Παζ) «Ντουρρούτι – Η κοινωνική επανάσταση στην Ισπανία», (Α’ τόμος 1896-1933, Β’ Τόμος 1933-1936, Ελεύθερος Τύπος, 1978), το σημαντικό βιβλίο του Αμερικάνου τροτσκιστή Felix Morrow (Φέλιξ Μόρροου) «Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ισπανία», (Αθήνα 1977, Ατραπός), το βιβλίο καταγγελίας των εκκαθαρίσεων της GPU στην Ισπανία των K. Landau – M.Olivier (Κ. Λαντάου- Μ. Ολιβέ) «Η GPU στην Ισπανία» (Ελεύθερος Τύπος, χωρίς χρονολογία έκδοσης), κ.ά. Τέλος, μια σημαντική πηγή πληροφόρησης για τους αγωνιστές της Αριστεράς και του αναρχικού χώρου σχετικά με την Ισπανική Επανάσταση υπήρξε στην δεκαετία του 1970 το μισολογοτεχνικό- μισοδοκιμιακό έργο του τότε μαρξιστή Γερμανού συγγραφέα Hans Magnus Enzensberger (Χανς Μάγκνους Έντσενσμπέργκερ, εκδότη του ριζοσπαστικού περιοδικού Kursbuch) «Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας» (γερμανική έκδοση 1972, ελληνική: Οδυσσέας 1981), όπου με συναρπαστικό αφηγηματικό τρόπο συντίθενται πηγές και παρουσιάζονται πρωτογενείς αφηγήσεις από τους πρωταγωνιστές, οι οποίες αναδεικνύουν την τραγωδία της Ισπανικής Επανάστασης. To βιβλίο του ‘Εντσενσμπέργκερ , λόγω και των λογοτεχνικών του αρετών, υπήρξε κομβικό για την επαφή του ελληνικού κοινού με το θέμα. Επίσης, ο Ισπανός κομμουνιστής διανοούμενος και πρώην ηγετικό στέλεχος του ΚΚ Ισπανίας (συγγραμματέας του ΚΚ για ένα διάστημα μαζί με τον Βιθέντε Ουρίμπε, διαγραφή του το 1965) Fernando Claudin (Φερνανδο Κλαουντίν) στον πρώτο τόμο του μνημειώδους έργου του «Η κρίση του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος» (ισπανική έκδοση 1971, ελληνική: Αθήνα 1981, Γράμματα, τ. Α’, «Η κρίση της κομμουνιστικής Διεθνούς») αφιερώνει αρκετές σελίδες (σελ. 199-218) σε μια τεράστιας αξίας κριτική μαρξιστική παρουσίαση της Ισπανικής Επανάστασης από έναν άνθρωπο που μετέσχε για χρόνια στην ηγεσία του ΚΚ Ισπανίας και αποκολλήθηκε τελικά ριζικά από το σταλινικό κομμουνιστικό ρεύμα, το οποίο είχε υπηρετήσει πιστά πάνω από τριάντα χρόνια ως ανώτερο ηγετικό του στέλεχος. Όπως αναφέρει ο Μάρεη Μπούκτσιν στην μελέτη του “Reflections on Spanish Anarchism”( 1974, οπ.π.), με το βλέμμα στην δεκαετία του 1930, όταν ήταν ακόμη ως νέος ένας αριστερός υποστηρικτής της Ισπανικής Δημοκρατίας: «Αυτό που τόσο λίγοι από εμάς γνώριζαν έξω από την Ισπανία ήταν, σε κάθε περίπτωση, το ότι ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος ήταν στην πραγματικότητα μια τεράστια κοινωνική επανάσταση διεξαγόμενη από εκατομμύρια εργάτες και αγρότες, οι οποίοι δεν ενδιαφέρονταν να διασώσουν ένα δόλιο δημοκρατικό καθεστώς αλλά να ανασυγκροτήσουν την ισπανική κοινωνία σε επαναστατική κατεύθυνση»(απόδοση στα ελληνικά δική μας).
ΌΣΟ ΠΡΟΧΩΡΑΜΕ από το 1974 μέχρι σήμερα, τόσο λιγότερο υπάρχει ενδιαφέρον στο ελληνικό κοινό για την Ισπανική Επανάσταση, μετά από ένα πρώτο εκδοτικό ξέσπασμα. Οι λόγοι, βεβαίως, της μη ικανοποιητικής ανάδειξης της πραγματικότητας και των όψεων της Ισπανικής Επανάστασης στην Μεταπολίτευση αφορούν, εκτός από τη σχετική πολιτική απομόνωση και περιθωριοποίηση των ιδεολογικών χώρων που ενδιαφέρονταν πιο άμεσα για το γεγονός (αναρχισμός, τροτσκισμός, συμβουλιακός και αντιγραφειοκρατικός κομμουνισμός, ριζοσπαστικός μαοϊσμός) καθώς και τη γενικότερη πολύ έντονη υπεροχή επιρροής ενός ορισμένου μαρξισμού επί του αναρχισμού, τη σημαντική ιδεολογική επιρροή του σταλινικού ή σοβιετικού κομμουνισμού στην νεολαία μέσω του ΚΚΕ ή άλλων φανερά ή κρυφά φιλοσταλινικών κομμουνιστικών ρευμάτων αλλά και την μάλλον πλήρη αδιαφορία άλλων αριστερών ρευμάτων όπως το ευρωκομμουνιστικό (που ήθελε, μαζί με τον πάπα του ευρωκομμουνισμού και πρώην σταλινικό ηγέτη Σαντιάγο Καρίγιο, να απωθεί τελείως κάθε αναφορά στην επανάσταση) ή το σοσιαλιστικό ρεύμα (ΠΑΣΟΚ), όπου κάθε αναφορά στην Ισπανία του 1930 ταυτιζόταν μόνο με την αντίθεση φρανκισμός/αντιφρανκισμός, Δικτατορία/Δημοκρατία.
Υποσημειώσεις
1) Μεταξύ πάρα πολλών έργων για το πλέγμα επανάσταση-εμφύλιο στην Ισπανία, από την ιστορική βιβλιογραφία μετά το 1939 προτείνουμε ενδεικτικά τα ακόλουθα: 1) P. Broue- E. Temim, “Revolution and Civil War in Spain” (1971), Haymarket Books, 2008, 2) Χιού Τόμας, «Ιστορία του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου», Αθήνα 1971, Τολίδης, 2 τόμοι 3) Gerald Brenan, “The Spanish Labyrinth- An Account of the Social and Political Background of the Spanish Civil War“, (1943) Cambridge University Press, Edition 1988, 4) Franz Borkenau, “The Spanish Cockpit“ ( 1938), Phoenix Press, 2000 5) Gabriel Jackson, “The Spanish Republic and the Civil War 1931-1939”, Princeton University Press, 1965, 6) Stanley Payne, “The Spanish Civil War, Cambridge University Press 2012, 7) Paul Preston, “The Spanish Civil War-Reaction, Revolution and Revenge”, Norton and Company, 2007 8) Jose Peirats, “The CNT in the Spanish Revolution“ ( 1951), 2005-2011, τόμοι 1-3, Pelai Pages, “War and Revolution in Catalonia”, Brill-Historical Materialism 2013 κ.π.ά. Επίσης το τεράστιας έκτασης έργο του Αμερικάνου Ιστορικού Burnett Bolloten (α’ έκδοση, 1991) “The Spanish Civil War-Revolution and Counterrevolution”, University of North Carolina Press, Edition 2015, 1.150 σελίδες. Επίσης, στο ιστορικό έργο του σημαντικού αναρχικού στοχαστή Μάραιη Μπούκτσιν (Bookchin), «Η Τρίτη Επανάσταση ‒ Λαϊκά Κινήματα στην επαναστατική εποχή», τ. Δ’, Αλεξάνδρεια 2017, το ΧΙ Κεφάλαιο αναφέρεται ειδικά στην Ισπανική επανάσταση από μια αναρχική-αντιεξουσιαστική οπτική, του ίδιου “Reflections on Spanish Anarchism”, 1974, in www.marxists.org, Bookchin archive, Spanish Revolution archive. Επίσης, το κλασσικό βιβλίο του θεωρητικού ηγέτη του ισπανικού αναρχισμού Diego Abad de Santillán (1940), “Por qué perdimos la guerra: Una contribución a la historia de la tragedia española” (Spanish Edition) – 1975 («Γιατί χάσαμε τον πόλεμο;»). Πρόσφατα στα ελληνικά του Abad de Santillán, «Ένα ελευθεριακό πρόταγμα-Ιστορία, εξέλιξη και πράξη», Αθήνα 2019, Εν στάσει εκπίπτοντες.
2) Έχει μεταφραστεί από τον Ελεύθερο Τύπο στα ελληνικά ως «Φόρος Τιμής στην Καταλωνία» (1980). Επίσης, από την Διεθνή Βιβλιοθήκη ως «Προσκύνημα στην Καταλωνία» (1999). Στα πλαίσια αυτής της μελέτης το έργο “Homage to Catalonia” του Τζωρτζ Όργουελ, στην πρωτότυπη αγγλική γλώσσα θα παραπέμπεται στην συλλογή κειμένων “Οrwell in Spain”, Penguin Books 2001, editor :Peter Davison, introduction: Christopher Hitchens, σελ. 28-215 της συλλογής αυτής.
