του Γιάννη Ζήβα
Τα βουνά πάντα ήταν και είναι σημείο αναφοράς στις εξορμήσεις των φυσιολατρών, εφόσον εκεί η φύση αναδεικνύει όλο το κάλλος της. Εκεί θα συναντήσει κάποιος πληθώρα δένδρων, θάμνων, ποών, ζώων, εντόμων, πηγών, λιβαδιών, οροπεδίων κ.λπ. Είναι γνωστό το ποίημα του Κώστα Κρυστάλλη που ύμνησε την ομορφιά των βουνών, όταν ικετεύει έναν αετό να τον σηκώσει και να τον ανεβάσει στα ύψη, κοντά στις βουνοκορφές, «γιατί θα τον φάει ο κάμπος». Ο κάμπος λοιπόν, πάντοτε συνδέεται με τη μεγάλη ζέστη το καλοκαίρι και το δριμύ ψύχος τον χειμώνα αλλά και με τις καλλιέργειες και με τον μόχθο των αγροτών. Κι αυτό γιατί η πεδιάδα προσφέρει τη δυνατότητα της εκμετάλλευσης των εδαφών λόγω της ομαλότητάς τους, με αποτέλεσμα να μπορεί να αναπτυχθεί η γεωργία αλλά και η κτηνοτροφία προβάτων και κυρίως βοοειδών. Η μελισσοκομία επίσης έχει αναπτυχθεί.
ΑΥΤΗ ΤΗ φορά δεν θα πάρουμε κατά το κοινώς λεγόμενο τα βουνά, αλλά θα περιδιαβούμε μία πεδιάδα που προέκυψε μετά από πολυετή και μεγάλη αποξήρανση, την πεδιάδα της Κωπαΐδας. Η Κωπαΐδα αρχαιόθεν ήταν μία τεράστια λίμνη που αποξηράνθηκε οριστικά στις αρχές της δεκαετίας του ’30. Μέχρι τότε οι παραλίμνιοι οικισμοί υπέφεραν από ελονοσία και από άλλα νοσήματα. Η αποξήρανση απέδωσε μία τεράστια έκταση καλλιεργήσιμου εδάφους ανερχόμενη σε 230 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Κύρια καλλιέργεια αυτής της μεγάλης πεδιάδας ήταν και είναι η βαμβακοπαραγωγή και δευτερευόντως η καλλιέργεια δημητριακών. Διαρρέεται από τον Βοιωτικό Κηφισό, και στις παρυφές της εκτείνονται οι λίμνες Υλίκη και Παραλίμνη που σχηματίσθηκαν μετά την τελική αποξήρανση της μεγάλης λίμνης. Η συνεταιριστική γεωργία μετά την αποξήρανση της λίμνης είχε μεγάλη ανάπτυξη εδώ και αποκατέστησε την αξιοπρέπεια των αγροτών. Όμως η παρακμή των συνεταιρισμών επέφερε καίριο πλήγμα τόσο στην ποσότητα όσο και στην ποιότητα της παραγωγής. Σήμερα εδώ λειτουργούν μεγάλα εκκοκκιστήρια βάμβακος.
Η Κωπαΐδα αρχαιόθεν ήταν μία τεράστια λίμνη που αποξηράνθηκε οριστικά στις αρχές της δεκαετίας του ’30. Μέχρι τότε οι παραλίμνιοι οικισμοί υπέφεραν από ελονοσία και από άλλα νοσήματα. Η αποξήρανση απέδωσε μία τεράστια έκταση καλλιεργήσιμου εδάφους ανερχόμενη σε 230 τετραγωνικά χιλιόμετρα
Από αρχαιολογικής άποψης η περιοχή της Κωπαΐδας παρουσιάζει ενδιαφέρον λόγω της ύπαρξης λειψάνων αρχαίων ναών στις αρχαίες πόλεις του Ορχομενού και του Ακραιφνίου. Έχουν ανακαλυφθεί πολλά μαρμάρινα και λίθινα αντικείμενα κατά τις ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή που χρονολογούνται στον μέν Ορχομενό από την 4η χιλιετηρίδα π.Χ. και εντεύθεν, στο δε Ακραίφνιο από τους 8ο και 3ο π.Χ. αιώνες. Στον Ορχομενό ανακαλύφθηκαν υπολείμματα ακρόπολης που είχε κτισθεί στις όχθες της μεγάλης λίμνης. Περίφημος είναι και ο θολωτός τάφος των αρχαίων Μινυών κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι επίσης είχαν κατασκευάσει και θαυμάσιο αποχετευτικό σύστημα καθώς και σύστημα ύδρευσης. Σήμερα από τον θολωτό τάφο μεγάλο τμήμα του οποίου έχει καταστραφεί, σώζεται ένας νεκρικός θάλαμος του οποίου η οροφή είναι επενδυμένη με πράσινες πλάκες. Στην ανατολική πλευρά της λίμνης υπήρχε τριγωνικού σχήματος νησίδα με φρούριο, η ακρόπολη της Άρνης ή μεταγενέστερα η επονομαζόμενη νησίδα του Γκλά. Εκεί βρέθηκαν λείψανα οχυρώσεων μεγάλης και ισχυρής ακρόπολης, υποδειγματικής φρουριακής αρχιτεκτονικής. Υπήρχε ακόμη και θέατρο και μεγάλος ναός του 8ου π.Χ. αιώνα. Είναι άξιο μνείας το τελειότατο από άποψη τεχνικής περιτείχισμα της αρχαίας πόλης στις παρυφές της λίμνης. Εντός των τειχών είχε κατασκευασθεί ένα μεγάλο συγκρότημα κατοικιών και ανακτόρων με πλήθος διαδρόμων και αιθουσών αλλά και με πολλές εισόδους και εξωτερικές πύλες. Όταν έλαβε χώρα η κάθοδος των Δωριέων στα 1100 π.Χ. οι Θηβαίοι κατέστρεψαν τα τεχνικά αντιπλημμυρικά έργα της ακρόπολης για να πνιγούν οι εισβολείς, με αποτέλεσμα να βυθισθεί το τεράστιο πολεοδομικό συγκρότημα και να απομείνει εντός της επεκταθείσας λίμνης η νησίδα που προαναφέραμε με μερικά υπολείμματα του μεγάλου φρουρίου.
ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ επίσης πλευρά της Κωπαΐδας παρά το χωριό Ακραίφνιο δεσπόζει το όρος Πτώο με το Πτώιον Ιερόν, φημισμένο μαντείο και λείψανα ναού ανεγερθέντος προς τιμήν του Απόλλωνα. Βρέθηκαν λίθινα και μεταλλικά αντικείμενα προερχόμενα από ναό του 3ου π.Χ. αιώνα που είχε κτισθεί επάνω στα ερείπια προγενεστέρου ναού του 8ου αιώνα π.Χ.
Σήμερα οι σημαντικότερες κωμοπόλεις της Κωπαΐδας είναι ο Βοιωτικός Ορχομενός (σε αντιδιαστολή προς τον Πολύμυλο Ορχομενό της Αρκαδίας), ο Αλίαρτος, ο Άγιος Δημήτριος και οι Αλαλκομενές.
Η πρόσβαση στην Κωπαΐδα είναι ευχερέστατη είτε οδικά είτε σιδηροδρομικά και από το κλεινόν άστυ απέχει περίπου 115 χιλιόμετρα.
