του Γιάννη Ζήβα
Όπως οι αρτηρίες τροφοδοτούν με αίμα κάθε χιλιοστό του ανθρώπινου οργανισμού, έτσι και οι ποταμοί σαν άλλες αρτηρίες δίνουν ζωή και δύναμη στις περιοχές της Γης και τους λαούς που ζουν κοντά τους. Υπάρχουν κάποιοι ποταμοί που αποτελούν εμβλήματα για τις χώρες που διαρρέουν, όπως ο Δούναβης στην Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, ο Ρήνος για τη Γερμανία, ο Λίγηρας για τη Γαλλία, ο Τάμεσης για την Αγγλία, ο Μισισιπής για τις ΗΠΑ, ο Αμαζόνιος για τη Βραζιλία, ο Νείλος για το Σουδάν και την Αίγυπτο ή ο Γάγγης για την Ινδία.
Στη μεγάλη ρωσική ευρωπαϊκή πεδιάδα κυρίαρχος είναι ο γιγάντιος ποταμός Βόλγας. Στην αρχαιότητα όπως μας παραδίδει τη μαρτυρία του ο Ηρόδοτος λεγόταν Ρα, ο ποταμός του Ηλίου, όπως εξάλλου ονομαζόταν και ο θεός Ήλιος στην Αίγυπτο. Στα μεσαιωνικά χρόνια ονομαζόταν Ιτίλ, ενώ μεταγενέστερα απέκτησε το σημερινό όνομά του που κατά την ρωσική ερμηνεία «Βόλγα» προκύπτει από τη λέξη Βλάγκα που σημαίνει «υγρασία».
Με συνολικό μήκος περί τα 3.600 χιλιόμετρα, ο ποταμός κατέχει την πρώτη θέση στον ευρωπαϊκό χώρο. Πηγάζει από τα υψώματα Βαλντάι του νομού Τβερ στα δυτικά της χώρας και αφού λάβει αρχικά ανατολική κατεύθυνση σε απόσταση περίπου 1.000 χιλιομέτρων από τις πηγές του αλλάζει πορεία και κατευθύνεται προς νότο για να εκβάλει με τεράστιο δέλτα στην Κασπία Θάλασσα. Οι πόλεις που κτίστηκαν στις όχθες του συνδέονται με μεγάλο δίκτυο ποταμοπλοΐας που διεξάγεται στο 75% του μήκους του. Οι πόλεις αυτές είναι το Τβερ, το Γιαροσλάβλ, το Νίζνι Νόβγκοροντ, η Σαμάρα, το Σαράτωφ, το Βόλγκογκραντ και το Άστραχαν στις εκβολές του. Κατά την πορεία του δέχεται τα νερά πλήθους παραποτάμων, όπως του Κάμα, του Οκά και άλλων μικρότερων. Η μεγάλη αυτή αρτηρία αποτελεί για τη Ρωσία μία τεράστια πλουτοπαραγωγική πηγή που συνίσταται τόσο στη μεταφορά αγαθών μέσω του ποτάμιου στόλου, όσο και στην εγκατάσταση και λειτουργία υδροηλεκτρικών σταθμών. Η δημιουργία των τελευταίων παραμόρφωσε σε τουλάχιστον τρία σημεία τον φυσικό ρου του ποταμού, ενώ προέκυψαν παράλληλα και προβλήματα οικολογικής ισορροπίας κυρίως στον κάτω ρου.
Στη λογοτεχνία και στις Καλές Τέχνες είναι πολυάριθμες οι αναφορές στον Βόλγα. Στην ρωσική λαογραφία ο ποταμός επιγράφεται ως «Η μανούλα μας ο Βόλγας»! Όλη η ζωή και η ομορφιά του, που αποτυπώνονται στη ζωγραφική αλλά και στη μουσική αποτελούν ένα θησαυρό μοναδικής αξίας για τον ρωσικό πολιτισμό. Για τους Ρώσους ο Βόλγας είναι ο τροφοδότης, και το στήριγμά τους. Η επικοινωνία των απομακρυσμένων περιοχών στην απέραντη χώρα –τουλάχιστον στο ευρωπαϊκό τμήμα της– εκτελείτο ανέκαθεν μέσω του ποταμού. Αλλά και η αλιεία στον Βόλγα ανέκαθεν συνεισέφερε τα μάλα στην επιβίωση των κατοίκων, ακόμη και μέσα στις σκληρές συνθήκες του κλίματος αλλά και των δραματικών ιστορικών συγκυριών που έπλητταν διαχρονικά τη μεγάλη χώρα του βορρά. Τα παραποτάμια τοπία που φιλοτέχνησαν οι μεγάλοι δάσκαλοι του χρωστήρα, όπως ο Ισαάκ Λεβιτάν ή ο Ιβάν Αϊβαζόφσκι, αναδίδουν μία ανυπέρβλητη μαγεία. Η ποίηση ιδιαίτερα των Τβαρντόφσκι και Νεκράσωφ απέδωσε τη γλυκιά μελαγχολία, αλλά και την ομορφιά που αποπνέει το παραποτάμιο τοπίο του Βόλγα.
Παρατίθεται σε μετάφραση του γράφοντος ένα απόσπασμα του ποιήματος του Νεκράσωφ για το μεγάλο ποτάμι:
Ω Βόλγα! χρόνια πολλά μετά
σε σένα πάλι το χαίρε φέρνω
Αλλά εγώ δεν είμαι πια εκείνος που ήμουν,
όμως εσύ είσαι φωτεινός
και όπως πάντα μεγαλόπρεπος.
Ολόγυρα όλη εκείνη η περιοχή σου η μακρινή
και η απλωσιά σου.
Και πάντα σε εκείνο το νησάκι σου
φαίνεται ένα μοναστήρι μέσ’ στην άμμο σου.
Ω Βόλγα, λίκνο μου!
Σ’ αγάπησε κανείς ποτέ όπως εγώ;
