Η απαίτηση για μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία και οι διεργασίες προς αυτή την κατεύθυνση
του Αλέξανδρου Κόρπα Πρελορέντζου
Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, ιδιαίτερα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, αναμοχλεύονται οικονομικές θεωρίες και πρακτικές που πηγάζουν από ένα διαφορετικό ρεύμα σοσιαλιστικών παραδόσεων. Συγκεκριμένα ξεκινούν από τη βιομηχανική επανάσταση και από τους λεγόμενους «ουτοπιστές» – σοσιαλιστές. Βέβαια, ο σοσιαλισμός παρουσιάζει μια μακρά και περίπλοκη σχέση με τον ουτοπισμό. Ιστορικά ο σοσιαλισμός διαθέτει ίχνη προέλευσης από τα ριζοσπαστικά κινήματα του 17ου αιώνα της Αγγλίας και παράλληλα η πρώιμη έμπνευσή του, ήταν η κριτική προς την εκβιομηχάνιση.
Η εποχή της βιομηχανικής επανάστασης θεωρείται το έναυσμα των θεωριών του συνεργατισμού, λόγω της άνισης κατανομής του πλούτου και της καταπάτησης των εργασιακών δικαιωμάτων από το κεφάλαιο. Πρόδρομοι του κινήματος του συνεργατισμού και της αλληλεγγύης που εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, είναι οι λεγόμενοι «ουτοπιστές». Έτσι ονομάστηκαν από τον Μαρξ και τον Ένγκελς, διότι θεωρούσαν τις ιδέες τους ως ευφάνταστες. Οι λεγόμενοι «ουτοπιστές» – σοσιαλιστές λοιπόν, ήταν ο Όουεν, ο Φουριέ, ο Μπλαν, ο Μπουσέ, ο Κινγκ, ο Σάϊντ Σιμόν κ.α. Ο καθένας από τους προαναφερθέντες βοήθησε με τις ιδέες του το συνεργατικό κίνημα να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί στο συνεταιριστικό κίνημα, όπου είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της κοινωνικής οικονομίας. Ο συνεταιρισμός έχει μεγάλη παιδαγωγική αξία για τη κοινωνία και θεωρείται ένα λαϊκό, δημοκρατικό και αλληλέγγυο κίνημα.
Ο Όουεν θεωρείται ως πρωτεργάτης του συνεργατισμού αλλά και του συνδικαλισμού, διότι προώθησε επαναστατικές μεταβολές των εργοστασιακών δικαιωμάτων, όπως η μείωση των ωρών εργασίας, η καλή διαβίωση των εργαζομένων, η αύξηση των ημερομισθίων αλλά και η ανάπτυξη του ισοδίκαιου εμπορίου. Ο Όουεν θέλησε να εναντιωθεί στις βιαιότητες της βιομηχανικής επανάστασης, όπου το καπιταλιστικό μοντέλο παραγωγής αυξανόταν λόγω της εργασιακής εξαθλίωσης. Ο Όουεν όμως δεν έμεινε μόνο εκεί, πίστευε σε μία κοινωνία συνεταιριστική που βασιζόταν στις συνεταιριστικές αρχές. Το πείραμα του, η Νέα Αρμονία, βασιζόταν στη διοίκηση και στη διαχείριση της κοινότητας από τους εργάτες – κατοίκους, ενώ οι συναλλαγές γινόντουσαν βάσει ενός εναλλακτικού νομίσματος που συνδεόταν με την εργασία. Βέβαια, το πείραμα του Όουεν δεν κράτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο Όουεν λόγω του ακτιβισμού του αλλά και των ιδεών του, θεωρείται ως ο ιδρυτής του Αγγλικού σοσιαλισμού.
Οι κοινωνικές θεωρίες, στα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης ιδιαίτερα, επηρεάστηκαν από τις ουτοπικές προτάσεις αλλά και από την ουτοπική λογοτεχνική σκέψη. Στη λογοτεχνία, μερικά από τα έργα που έχουν επηρεάσει τον ουτοπισμό είναι η Πολιτεία του Πλάτωνα, η Ουτοπία του Μορ και πολλά άλλα ακόμη, τα οποία αναφέρονται σε μια φανταστική δίκαιη κοινωνία. Η κριτική που ασκείται προς τον ουτοπισμό είναι ότι δεν συμπεριλαμβάνει τις ανθρώπινες αδυναμίες. Η ουτοπία, χαρακτηρίζεται από την επιθυμία των ανθρώπων να φανταστούν ένα καλύτερο κόσμο και ένα ιδανικό μέλλον, ενώ χρησιμοποιώντας εποικοδομητικά τη φαντασία, δημιουργείται ο μη πραγματικός της τόπος. Η ουτοπία έχει χαρακτηριστεί ως ο «χώρος» των κοινωνικών ονείρων, ενώ τα ιδεώδη της, παρουσιάζουν ενδιαφέρον για το πως εφαρμόζονται στηn πράξη. Για πολλούς, η ουτοπία αναζητείται σε «νέους τόπους» που δημιουργούνται από τα κάτω.
Ο νόμος για την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία δημιουργεί τις συνθήκες για «νέους τόπους» και παράλληλα ξανά θέτει τις βάσεις για μια εκ νέου συζήτηση για μετα-καπιταλιστικές οικονομίες. Αυτοί οι «νέοι τόποι», πολλοί πιστεύουν επίσης, ότι βρίσκονται σε εναλλακτικές κοινότητες, οικοχωριά και γενικότερα σε κινήσεις ανθρώπων που προσδοκούν μιαν άλλη κοινωνία. Στη χώρα μας, η ανάπτυξη παρόμοιων εγχειρημάτων που βασίζονται στον συνεργατισμό, στην αλληλεγγύη και στην αυτοδιαχείριση αλλά και η ανάπτυξη των συνεταιρισμών, επικαιροποιούν μια διαφορετική τάση της σοσιαλιστικής παράδοσης. Όπου, η απαίτηση για μια καλύτερη και δικαιότερη κοινωνία και οι διεργασίες προς αυτή την κατεύθυνση, δεν είναι μια ουτοπική αναζήτηση.
