Κάθε εποχή έχει την αισθητική της. Στις μέρες μας, μέρες σύγχυσης, αυτό που προκύπτει είναι ένα κοκτέιλ από το στράγγισμα ετερόκλητων στοιχείων. Ή, πιο εύσχημα, όταν υπάρχουν κονδύλια και curators, από το αυθαίρετο πάντρεμά τους, έστω με ένα προσωρινό σύμφωνο συμβίωσής τους. Με ένα ζάπινγκ στο χώρο των εικαστικών, παρομοίασε τη Documenta 14, ο ζωγράφος Αντρέας Καράμπελας και σαν ένα «survivor των κουλτουριαραίων» ο πανεπιστημιακός Γιάννης Κοντογιάννης.
Αλλά ένα ζάπινγκ στην εικονική ζωή είναι η προσέγγιση του συστήματος. Αφού ο προφορικός και παραδοσιακός πολιτισμός σχεδόν εκμηδενίστηκε στην Ευρώπη, φαίνεται ότι και η λεγόμενη έντεχνη δημιουργία, έξω από τις γκαλερί για πλούσιους συλλέκτες, τα μουσεία για τουρίστες και τις αίθουσες συναυλιών σοβαρής μουσικής για τις ελίτ, περιορισμένη έχει απήχηση και επιρροή στις κοινωνίες.
Αυτό που επικράτησε μαζικά είναι ο ψεύτικος κόσμος των reality show, η αντανάκλαση ενός κόσμου με ψυχισμό τσαλακωμένο από κολακείες, ευκολίες, πλύσεις εγκεφάλου, ναρκώσεις, εξαγορές, διαψεύσεις, εκφοβισμούς, στρεβλώσεις, εξαπατήσεις και απογοητεύσεις, που αντιδράει χλιαρά και σπασμωδικά, καθώς είναι δηλητηριασμένος από ένα χυδαίο υλισμό που λανσαρίστηκε σαν η πεμπτουσία της ζωής. Το σύστημα, που δεν θέλει πολίτες με κοινωνική συνείδηση βασισμένη στις αξίες της δημοκρατίας, της ειρήνης, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης, αλλά μόνο με συνείδηση φορολογική, καταναλωτική και εξαρτημένη από την ολιγαρχία, παράγει και διαδίδει μια κουλτούρα που αποχαυνώνει και εκτρέπει την προσοχή σε ανούσιες εικόνες και ψευτοσυμβάντα, αφήνοντας ανικανοποίητες τις πραγματικές ανάγκες για βιωμένες σχέσεις, αξιοπρεπή εργασία και ασφαλή διαβίωση, για δημιουργική αναψυχή, για θέα με ανοιχτούς ορίζοντες…
Η αξιοθρήνητη εικόνα ενός ανθρώπου που ντυμένος καρναβάλι χορεύει ζεϊμπέκικο κάνει τα κόκαλα όσων εκφράστηκαν μέσα από τον τελετουργικό αυτό χορό, μουσικοί και αυτοσχέδιοι λαϊκοί χορευτές, να τρίζουν δαιμονισμένα! Αλλά να ήταν μόνον αυτός… Όταν όλα έχουν γίνει ρημαδιό; Όταν τα παιδιά μαθαίνουν ιστορία σαν την τηλεοπτική superwoman Ζίνα, η οποία ταυτόχρονα πολεμάει με τον Αχιλλέα, τον Τσένγκις Χαν, τον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο και τον Χίτλερ, γιατί να μην συγχέουμε την Αργοναυτική Εκστρατεία με την Οδύσσεια; Όπως στρώνει το σύστημα, κοιμόμαστε οι θιασώτες του. Κι όταν λιγοστεύει η Αριστερά παίρνει παράταση ζωής η Δεξιά.
Ελευθερία ή ισοπέδωση;
Καλή είναι η ελευθερία, βασικό ζητούμενο κάθε προοδευτικής σκέψης και αναζήτησης, αλλά είναι πράγματι ελεύθερος ο απόλυτα συμβιβασμένος και υποταγμένος στο σύστημα ανιστόρητος πολίτης που μιμείται κάθε τι που η μόδα πλασάρει πρόσκαιρα σαν σύγχρονο και ωραίο; Όταν από τους λεηλατημένους πολιτισμούς, από τους εξολοθρευμένους Ινδιάνους της Αμερικής και τους δούλους από την Αφρική ή τους ξεριζωμένους Παλαιστίνιους και τους άστεγους των μεγαλουπόλεων, αντλεί η μόδα τα μοντελάκια της που τα λανσάρουν οι ακριβοπληρωμένοι επώνυμοι και τα καταναλώνει ο ανθρωπάκος που αποζητά μια έστω προσωρινή κοινωνική ταυτότητα; Ένας πολίτης ημιμαθής που ούτε ξέρει ούτε έχει μάθει να ενδιαφέρεται για να ξέρει τι, πώς κι από πού;
Είναι ελεύθερος ο μίμος που κρεμάει σκουλαρίκια στη μύτη και τα χείλια, κόβει τα μαλλιά του σαν Μοϊκανός, φοράει αθλητικά παπούτσια με κοστούμι ή αγοράζει σκισμένα τζιν, αφήνει κοτσίδα σαν του Κολοκοτρώνη ή κάνει τατουάζ σαν τους Παπούα επειδή αυτό επιτάσσει η μόδα;
Όλοι οι κώδικες απασφαλίστηκαν, απαλλοτριώθηκαν, υπεξαιρέθηκαν, έγιναν εμπόρευμα, παραβιάστηκαν και αλλοιώθηκαν τα νοήματά τους. Με τα τρύπια παντελόνια και τα βρώμικα παπούτσια έγινε μόδα ο τρόπος που ντύνονται οι κουρελήδες ζητιάνοι, με τα τατουάζ έγινε μόδα ο τρόπος με τον οποίο οι φυλακισμένοι και οι ναυτικοί εξωτερίκευαν τον εσωτερικό τους κόσμο σε περιβάλλοντα απομόνωσης και περιθωρίου, με τα πέδιλα στο πάλκο κακοποιήθηκε η κουλτούρα των καλλιτεχνών του λαϊκού τραγουδιού. Τα μακριά μαλλιά -έκφραση αμφισβήτησης των παιδιών των λουλουδιών και της εξεγερμένης νέας Αριστεράς στη δεκαετία του ’60- υιοθετήθηκαν από τους μπράβους των νυχτερινών κέντρων και τα ξυρισμένα κεφάλια των φαντάρων και των skinheads έγιναν λουκ των γιάπηδων με τις σινιέ γραβάτες και τα μπλε κοστούμια.
Θα είχε ενδιαφέρον εάν απ’ αυτή την ισοπέδωση των κωδίκων, των σηματοδοτήσεων και των νοημάτων προέκυπτε μια νέα κατάσταση πνευματικής ελευθερίας, αναζήτησης και ανατροπής και όχι μια μεγαλύτερη ενσωμάτωση και αποδοχή ενός συστήματος που βρίσκεται σε σήψη και παρακμή.
Το αποτέλεσμα αυτής της ανακατωσούρας, όπου όλα τα νοήματα εκφυλίζονται, όλες οι θύρες παραβιάζονται, τα πάντα υποκλέπτονται, αντιγράφονται και πωλούνται, είναι ένας κόσμος συμβατός με την πολιτισμική οπισθοδρόμηση που απλώνεται σαν μούχλα στο δυτικό ημισφαίριο. Ένας κόσμος που προτιμάει Τραμπ, Μακρόν, Λεπέν και όλο το κακό συναπάντημα, χωρίς πυξίδα, με ψέματα, φοβίες και κακεντρέχεια, με survivor.
Αυτός ο κόσμος δεν είναι από τη φύση του σκάρτος, δεν είναι άχρηστος, ούτε θέλει η ζωή του να είναι συνεχώς μία πλάνη και υποταγή. Στη φάση της ευμάρειας χαλάρωσε, βολεύτηκε, ναρκώθηκε, έγινε εύκολος και υπάκουος καταναλωτής. Τώρα, όμως, που το σύστημα ξεγυμνώνεται, που η ολιγαρχία ανεξέλεγκτη συγκεντρώνει όλο τον πλούτο που παράγει αυτός ο κόσμος και στενεύει τα παπούτσια της κοινωνίας, ο πολίτης ξεβολεύεται, ανησυχεί, πονάει, ψάχνεται…
Αυτό σημαίνει ότι κάτι γίνεται και απ’ αυτό το σημείο όλα παίζονται, ξανά.
Στέλιος Ελληνιάδης
