Ορισμένοι διεθνείς και εσωτερικοί όροι της μεταπολίτευσης
Πώς φτάσαμε στη λύση της μεταπολίτευσης και το κοινωνικό συμβόλαιο που την συνόδευσε; Από ποιους διεθνείς και εσωτερικούς όρους καθορίστηκε η ποιότητα αυτής της μετάβασης; Το θέμα είναι φυσικά τεράστιο και μόνο ακροθιγώς, αλλά πιστεύουμε με μεστό τρόπο, το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται σε αυτό. Αποτελεί ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλιαράκι «Πλευρές της πολιτικής διάστασης» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Α/συνεχεια το 1984, με αφορμή τα 10 χρόνια της μεταπολίτευσης. [Ένα ακόμα απόσπασμα από την ίδια μπροσούρα (για τον ρόλο του ΠΑΣΟΚ) μπορείτε να δείτε εδώ]
Στη δεκαετία του ’70 συντελούνται σε ορισμένες χώρες ομαλοποιήσεις και περάσματα από φασιστικά και δικτατορικά καθεστώτα σε κάποιες μορφές κοινοβουλευτισμού. Στην Ευρώπη έχουμε τα παραδείγματα της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας που, αν και παρουσίασαν διαφορές και ιδιόρρυθμες περιπέτειες στην ομαλοποίηση τους, έχουν σαν κοινό στοιχείο την απόπειρα σταθεροποίησης τέτοιων πλαισίων που να επιτρέπουν την αναπαραγωγή των καπιταλιστικών σχέσεων (λαός στο περιθώριο, «υγειονομικές ζώνες» για τις επαναστατικές δυνάμεις) και να φροντίζουν ώστε οι αντιθέσεις μέσα στους κόλπους της αστικής τάξης να μην ξεπερνούν τους «κανόνες τους παιχνιδιού».
Με μια καθυστέρηση, ανάλογες προσαρμογές στη δεκαετία του ’80 συμβαίνουν και στην Αργεντινή, μετά τις γνωστές πολεμόχαρες περιπέτειες με τους Εγγλέζους. Κάτι προετοιμάζεται στη Χιλή και σε άλλες χώρες (όπως οι Φιλιππίνες).
Σε παλιότερες εποχές, τέτοιες ομαλοποιήσεις γίνονταν συνήθως μέσα από βίαιες περιπέτειες. Είτε σε εθνική βάση (λαϊκές εξεγέρσεις, εμφύλιους πολέμους), είτε σε ευρύτερες περιοχές (συγκρούσεις ανάμεσα σε διάφορα κράτη ή συνασπισμούς κρατών ή ακόμα μέσα σε γενικότερες συρράξεις).
Στη δεκαετία ’70-’80 και μέχρι τις μέρες μας, ενώ υπάρχουν εξεγέρσεις ενάντια στα φασιστικά καθεστώτα, τοπικοί πόλεμοι, εξοπλισμοί, υποδαύλιση εθνικισμών και σωβινισμών, υπάρχουν και οι ομαλοποιήσεις από δικτατορικά καθεστώτα σε αστικές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σταμάτησε και η αντίθετη τάση, π.χ. εισβολή στη Γρενάδα.
Το φαινόμενο αυτό έχει τις ιδιομορφίες του από χώρα σε χώρα, και από ήπειρο σε ήπειρο ακριβώς γιατί είναι συνάρτηση της διεθνούς κατάστασης (των συσχετισμών δύναμης), των ιδιομορφιών που υπάρχουν στην κάθε χώρα (εθνικά ζητήματα, εξάρτηση, υπολείμματα φεουδαρχίας – φυλετικά και θρησκευτικά ζητήματα, στίγματα της αποικιοκρατίας και της νεοαποικιοκρατίας, εκμετάλλευση, ένταση της λαϊκής αντίστασης και πάλης κ.λπ.).
Η μεταπολίτευση του ’74 που διαδέχτηκε την κατάρρευση της χούντας ήταν μία λύση ανάγκης. Ήταν μία λύση ανάγκης, που μαγειρεύτηκε και προωθήθηκε από το σύνολο του πολιτικού κόσμου, καθώς και τους Αμερικάνους και Δυτικοευρωπαίους ιμπεριαλιστές. Η κατάσταση που έπρεπε να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» δεν θα ‘ταν εύκολη για τον αστικό κόσμο. Απαιτούσε, για να έχει βιωσιμότητα, την συγκατάθεση όχι μόνο των δυναμικών παραγόντων του καθεστώτος, αλλά και την κάλυψη των μεγάλων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης και της σοβιετικής.
Να εκτιμήσει κανείς τη στάση της «Αριστεράς» τότε δεν ήταν και πάρα πολύ δύσκολο, μιας κι από χρόνια για μια τέτοια λύση «αγωνίζονταν» και κάπου εκεί το πήγαινε (αντιδιχτατορικός αγώνας κ.λπ.) με στόχο να διοχετευτεί η ριζοσπαστικότητα του λαού σε ανώδυνα πλαίσια. Τακτική που συνεχίστηκε από τότε μέχρι σήμερα με «διάφορους» τρόπους.
Όμως γιατί φτάσαμε στη μεταπολίτευση;
α) Χρεοκόπησε η πολιτική που ακολούθησε ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός στην Ελλάδα, μέσα στα γενικότερα πλαίσια των ταχτικών ηττών της πολιτικής του διεθνώς, στις αρχές της δεκαετίας του ’70 (Βιετνάμ, Καμπότζη, κ.λπ.).
β) Είχαμε έντονη παρεμβολή των Δυτικοευρωπαίων ιμπεριαλιστών, συμμάχων αλλά και ανταγωνιστών των Αμερικανών.
γ) Παρατηρούταν το αυξημένο ενδιαφέρον και η αισθητή παρουσία του σοβιετικού σοσιαλιμπεριαλισμού στη γύρω περιοχή.
δ) Το πραξικόπημα Σαμψών στην Κύπρο και η εφαρμογή του σχεδίου Αττίλα.
ε) Η επιστράτευση στην Ελλάδα, που έδειξε καθαρά την πλήρη κατάρρευση και αποδιοργάνωση της Χούντας.
στ) Η λαϊκή πάλη με ορόσημο το Πολυτεχνείο και το λαό εν δυνάμει επικίνδυνο και ιδιαίτερα σε περιόδους επιστράτευσης και εθνικών περιπετειών.
Η λύση μεταπολίτευση ήταν το συνδυασμένο αποτέλεσμα των παραπάνω καταστάσεων, που προωθήθηκε μέσα από τη συγκεκριμενοποίηση ενός προσωρινού συμβιβασμού ανάμεσα στους Αμερικάνους και τους Δυτικοευρωπαίους και που πολιτικά εκφράστηκε με την επανενεργοποίηση του παλιού πολιτικού κόσμου (κυβέρνηση «εθνικής ενότητας»: Καραμανλής, Μαύρος, Πεσμαζόγλου, Μαγκάκης, Τσάτσος, Πρωτόπαπας, Κανελλόπουλος κ.λπ.). Επίσης έτυχε επιδοκιμασίας αυτή η επιλογή από τη μεριά των Σοβιετικών, με την ανάλογη ανάληψη υποχρεώσεων. Για τους τελευταίους, η ύπαρξη αγκυροβολίων τους στο Αιγαίο, η παρουσία του στόλου τους στην περιοχή, η διακριτική στάση τους στο Κυπριακό (όταν όλα ήταν σε πλήρη εξέλιξη) και η παράλληλα εντελώς χλιαρή αντιπολίτευση(;) του ΚΚΕ, με κύριο σύνθημα το «πάρτε βοήθεια από τη Μόσχα», δείχνουν ότι διευρύνοντας τις δυνατότητες τους, ευνοούν τις νέες συνθήκες και είναι αντίθετοι σε ό,τι μπορεί να διαταράξει αυτήν την εξέλιξη.
Επομένως, η 23η Ιούλη είναι η αρχή ενός «Εθνικού Συμβολαίου», που για να διακηρυχθεί προϋπόθετε κάποιες, ομολογημένες ή μη, εγγυήσεις. Σε χώρες σαν την Ελλάδα η ομαλή μετάβαση από μια δικτατορία σε μια «προηγμένη δημοκρατία» είναι δυνατή μόνο μετά από τον καθορισμό γενικότερων όρων (όπως ο καθορισμός της ισορροπίας δυνάμεων στην εδώ περιοχή, ο καθορισμός και των νέων κανόνων του παιχνιδιού). Αυτά έγιναν αποδεκτά λόγω της αντικειμενικής αδυναμίας των Αμερικάνων να παίξουν το ρόλο που είχαν μέχρι τότε, λόγω του αυξανόμενου ρόλου των Ευρωπαίων (κύρια Γάλλων και Γερμανών), και λόγω της οικονομικά αυξανόμενης και πολιτικά ισχυρότερης επιρροής των Σοβιετικών. Αν κανείς θεωρεί έξυπνο και διορατικό αστό πολιτικό τον Καραμανλή, μπορεί εύκολα να συμπεράνει πως χωρίς αυτές τις κατ’ αρχήν εγγυήσεις, χωρίς ένα άγραφο «εθνικό συμβόλαιο» δεν θα έμπαινε σε ένα λάκκο με φίδια…
Όμως, αυτές οι εγγυήσεις δεν έφταναν. Χρειαζόταν η απρόσκοπτη αποδοχή του νέου κοινωνικού συμβολαίου από όλο τον οικονομικό κόσμο. Και φαίνεται ότι στη λύση Καραμανλή είχαν συγκατατεθεί ή αναγκαστεί να συγκατατεθούν όλοι οι δυναμικοί οικονομικοί παράγοντες, βιομήχανοι, εφοπλιστικό κεφάλαιο κ.λπ.
Με έξυπνες ενέργειες, αποφασιστικότητα και αιφνιδιασμούς, ο Καραμανλής σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (λίγους μήνες) βάζει τα θεμέλια της μεταδικτατορικής δημοκρατίας, εξασφαλίζοντας όχι μόνο τη νομιμοποίηση της δεξιάς, αλλά και την ηγεμονία της τουλάχιστον μέχρι το ’81. Ο ίδιος και ο περίγυρός του κρατούν ένα ιδιαίτερο ρόλο που φαίνεται καθαρότερα μετά το ’81. Το κύριο ατού του Καραμανλή δεν ήταν η ευστροφία του, αλλά η ουσιαστική συναίνεση όλου του υπόλοιπου πολιτικού – οικονομικού κόσμου, στην αποδοχή των ορίων και πλαισίων που τους έθετε. Τα υπόλοιπα ήταν σχετικά εύκολη δουλειά. Δημιουργείται γύρω από τον Καραμανλή -ή καλύτερα γύρω από το περιβάλλον του- ένα ισορροπιστικό ρυθμιστικό κέντρο, μέσω του οποίου περνάνε, από το ’74 και δώθε, όλες οι εξωτερικές και εσωτερικές ρυθμίσεις. Αυτό το ισορροπιστικό κέντρο αντικαθιστά το ρόλο του παλατιού στην πολιτική ζωή του τόπου. Μέσα του συνυπάρχουν παραδοσιακοί τρόποι και λεπτές εκσυγχρονισμένες μορφές λειτουργίας, με κυρίαρχες τις τελευταίες.
Υπήρξε λοιπόν και ένα εσωτερικό κοινωνικό συμβόλαιο. Καθορίστηκαν τα πλαίσια στα οποία θα κινούνταν, συμπολιτευόμενοι και αντιπολιτευόμενοι.
